به گزارش خبرنگار مهر، محصولات تراریخته در حال حاضر در ۳۰ کشور کشت می‌شوند و واردات آنها در ۷۰ کشور تأیید شده است. آمارها در نیمه سال ۲۰۲۵ میلادی حکایت از آن دارد که پذیرش جهانی محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی (GM) که معمولاً به عنوان تراریخته شناخته می‌شوند همچنان رو به افزایش است که ناشی از پیشرفت در فناوری محصولات زراعی و افزایش مجوزهای نظارتی است. حسین شیرزاد، تحلیلگر توسعه کشاورزی در یادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری مهر در ادامه این موضوع نوشت، ۵ کشور برتر از نظر سطح زیر کشت محصولات تراریخته (ایالات متحده، برزیل، آرژانتین، هند و کانادا) ۹۱ درصد را در جهان تشکیل می‌دهند.
محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی (GM) گیاهان کشاورزی هستند که از طریق تکنیک‌های مهندسی ژنتیک، تغییراتی در DNA آنها ایجاد شده است. این اصلاحات با استفاده از بیوتکنولوژی برای ایجاد ویژگی‌های خاص مانند بهبود مقاومت در برابر آفات، افزایش محتوای غذایی یا افزایش تحمل در برابر عوامل استرس‌زای محیطی انجام می‌شوند که همگی با هدف افزایش بهره‌وری و پایداری کشاورزی انجام می‌شوند.
دسته‌های اصلی صفات در محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی شامل تحمل علف‌کش (HT)، مقاومت در برابر حشرات (IR)، صفات انباشته (ST) و موارد دیگر است. گونه‌های کلیدی محصولات شامل سویا، پنبه، ذرت، کلزا، تنباکو و سایر محصولات هستند.
رکورد پذیرش محصولات تراریخته در سال ۲۰۲۴ به ۲۱۰ میلیون هکتار رسید. تکنیک‌های مختلفی در اصلاح ژنتیکی محصولات کشاورزی به کار گرفته می‌شود، مانند تفنگ‌های ژنی، الکتروپوریشن، میکرواینجکشن، آگروباکتریوم و سایر روش‌ها. انواع اصلاحات شامل تراریخته، سیس-ژنیک، ساب-ژنیک و ادغام چند صفتی است که همه آنها هم در تحقیقات علمی و هم در کشت محصولات کشاورزی کاربرد دارند.
آمریکا رهبر کشت تراریخته‌ها در جهان
توجه داشته باشید که چشم‌انداز این بازار تحت تأثیر تغییرات سریع در روابط تجاری و تعرفه‌ها در سطح جهانی قرار دارد. آمریکای جنوبی با افزایش ۳.۵ درصدی، بیشترین رشد را در سطح زیر کشت محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی داشته و پس از آن آمریکای شمالی با ۱.۱ درصد قرار دارد. ایالات متحده همچنان با آمار کشت ۷۵.۴ میلیون هکتار محصولات تراریخته که نسبت به سال قبل ۱.۳ درصد افزایش یافته است، رهبر جهانی تراریخته ها است. در میان کشورهایی که بیش از ۱۰۰ هزار هکتار کشت محصولات تراریخته داشته‌اند، قابل توجه‌ترین افزایش سطح زیر کشت مربوط به ویتنام است
برزیل با ۶۷.۹ میلیون هکتار (رشد ۱.۴ درصدی) در رتبه بعدی قرار دارد؛ در حالی که رتبه آرژانتین با رشد قابل توجه ۸.۳ درصدی به ۲۳.۸ میلیون هکتار رسیده است.
در میان کشورهایی که بیش از ۱۰۰ هزار هکتار کشت محصولات تراریخته داشته‌اند، قابل توجه‌ترین افزایش سطح زیر کشت در ویتنام (رشد ۹۳.۲ درصدی، اروگوئه (رشد ۴۹.۸ درصدی)، اسپانیا (رشد ۴۰.۳ درصد) و میانمار (رشد ۳۹.۲ درصدی) رخ داده است.
این افزایش‌ها هم به دلیل گسترش کلی سطح زیر کشت و هم به دلیل افزایش نرخ پذیرش گونه‌های تراریخته بوده است. از سوی دیگر بیشترین کاهش در سطح زیر کشت محصولات تراریخته در پاکستان (۱۶.۷- درصد)، هند (۷.۱- درصد)، آفریقای جنوبی (۰.۵- درصد)، کانادا (۰.۴- درصد) و استرالیا (۰.۳- درصد) مشاهده شد.
«سویا» رکوردار تراریخته‌ها
در بین محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی (GM) پیشرو همچنان سویا رکورددار است که تقریباً ۱۰۵.۱ میلیون هکتار را تشکیل می‌دهند در بین محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی (GM) پیشرو همچنان سویا رکورددار است که تقریباً ۱۰۵.۱ میلیون هکتار را تشکیل می‌دهند که تقریباً نیمی از کل سطح زیر کشت محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی در سراسر جهان می‌شود.
پس از آنها ذرت (۶۸.۴ میلیون هکتار)، پنبه (۲۴.۸ میلیون) و کانولا (۱۰.۴ میلیون) قرار دارند.
آمریکای شمالی بزرگترین منطقه در بازار محصولات اصلاح ژنتیکی شده در سال ۲۰۲۵ بود. آمریکای جنوبی دومین منطقه بزرگ در سهم بازار جهانی محصولات اصلاح ژنتیکی شده بود.
مناطق تحت پوشش گزارش بازار محصولات اصلاح ژنتیکی شده عبارتند از آسیا و اقیانوسیه، اروپای غربی، اروپای شرقی، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، خاورمیانه و آفریقا. در حالی که کاربرد مهندسی ژنتیک قدیمی عمدتاً بر ۴ گیاه سویا، ذرت، کلزا و پنبه که به عنوان خوراک دام، مواد غذایی فرآوری شده، سوخت یا پوشاک استفاده می‌شدند، متمرکز بود، طیف کاربرد محصولات تراریخته جدید بسیار گسترده‌تر است. با مهندسی ژنتیک جدید، شرکت‌ها روی انواع گیاهانی کار می‌کنند که برای مصرف مستقیم انسان در نظر گرفته شده‌اند.
توسعه دهندگان محصولات تراریخته جدید متنوع‌تر شده‌اند به گونه‌ای که در حالی که محصولات تراریخته قدیمی عمدتاً توسط ۴ غول ژنی جهان یعنی کورتوا، بایر، BASF و سینجنتا تولید و به بازار عرضه می‌شدند، در سال ۲۰۲۵ بسیاری از شرکت‌ها و همچنین مؤسسات دولتی در توسعه محصولات تراریخته جدید مشارکت دارند که از جمله مزایای کلیدی پذیرش محصولات تراریخته می‌توان به بهبود بهره وری و افزایش پایداری اشاره کرد.
مطالعات نشان داده شده است که برخی از ویژگی‌های محصولات تراریخته، عملکرد در هر هکتار را افزایش می‌دهند و امکان استفاده کارآمدتر از زمین‌های کشاورزی موجود را فراهم می‌کنند. علاوه بر این، گونه‌های مقاوم در برابر علف‌کش‌ها و آفات با پشتیبانی از شیوه‌های کم خاک‌ورزی، که به ترسیب کربن و حفظ خاک کمک می‌کنند، به کاهش ردپای زیست‌محیطی کشاورزی کمک می‌کنند. گسترش مداوم پذیرش محصولات تراریخته نه تنها نشان دهنده رشد در هکتارهای زیر کشت، بلکه پیشرفت در بیوتکنولوژی نیز به شمار می‌رود. تنها در سال ۲۰۲۴، تعداد ۲۸ کشور گونه‌های جدید تراریخته از جمله برنج طلایی و سایر محصولات با ویژگی‌های جدید را تأیید کردند.
تراریخته‌ها و ۹۵ درصد حیواناتی که به عنوان غذای انسان استفاده می‌شود
حدود ۷۰ تا ۹۲ درصد از محصولات تراریخته تولید شده در جهان برای تغذیه دام استفاده می‌شوند.
در ایالات متحده آمریکا با نرخ پذیرش بالای این محصولات بیش از ۹۵ درصد از حیواناتی که به عنوان غذای انسان استفاده می‌شوند، توسط گیاهان تراریخته تغذیه می‌شوند و بیش از ۱۱۰ میلیارد دام در طول دهه گذشته تغذیه شده‌اند در آمریکا با نرخ پذیرش بالای این محصولات بیش از ۹۵ درصد از حیواناتی که به عنوان غذای انسان استفاده می‌شوند، توسط گیاهان تراریخته تغذیه می‌شوند. سلامت و عملکرد دام نیز مورد مطالعه قرار گرفته است و هیچ اثر نامطلوبی ناشی از تغذیه دام با محصولات تراریخته در مقایسه با غذاهای معمولی که به حیوانات داده می‌شود، مشاهده نشده است.
اندازه بازار محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی در سال‌های اخیر به شدت رشد کرده است. این بازار از ۲۳.۸۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ به ۲۵.۲۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ با نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) ۵.۷ درصد افزایش خواهد یافت. این رشد در دوره تاریخی را می‌توان به ابتکارات دولت‌ها برای مواد غذایی اصلاح‌شده ژنتیکی، رشد بازارهای نوظهور و افزایش تقاضا برای خوراک دام نسبت داد.
جمعیت آینده و رشد ۳۲ درصدی تراریخته‌ها
انتظار می‌رود بازار محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی در چند سال آینده رشد چشمگیری داشته باشد. این بازار در سال ۲۰۲۹ با نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) ۶.۳ درصد به ۳۲.۱۹ میلیارد دلار خواهد رسید. رشد در دوره پیش‌بینی را می‌توان به افزایش جمعیت، ضایعات مواد غذایی، پیشرفت فناوری و افزایش تقاضا برای سوخت‌های زیستی نسبت داد.
روندهای اصلی در دوره پیش‌بینی شامل سرمایه‌گذاری در انباشت ژن، تمرکز بر استفاده از فناوری‌های نوآورانه کریسپر، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه محصولات تثبیت‌کننده نیتروژن، سرمایه‌گذاری منابع برای تحقیق در مورد تکنیک‌های القای هاپلوئید و توسعه محصولاتی است که زمان مورد نیاز برای تولید محصول را کاهش می‌دهند و تمرکز بر ایجاد همکاری با مؤسسات تحقیقاتی و شرکت‌های معتبر است. در این رابطه چین نمونه قابل توجهی را ارائه می‌دهد.
رهبری چین در بازار ذرت
چین با نرخ پذیرش ۹۸.۳ درصدی پنبه تراریخته، به تازگی به سمت کشت ذرت و سویای تراریخته حرکت کرده است. اگرچه این محصولات در حال حاضر در مراحل پیشرفته آزمایش تجاری هستند، اما این گزارش تخمین می‌زند که چین در سال ۲۰۲۴ بیش از ۶۶۶ هزار هکتار ذرت تراریخته را به عنوان بخشی از مرحله آزمایش کشت کرده است. پس از تجاری‌سازی کامل، انتظار می‌رود ذرت تراریخته در بخش عمده‌ای از تقریباً ۴۳ میلیون هکتار زمین ذرت‌کاری چین گسترش یابد چین در سال ۲۰۲۴ بیش از ۶۶۶ هزار هکتار ذرت تراریخته را به عنوان بخشی از مرحله آزمایش کشت کرده است. پس از تجاری‌سازی کامل، انتظار می‌رود ذرت تراریخته در بخش عمده‌ای از تقریباً ۴۳ میلیون هکتار زمین ذرت‌کاری چین گسترش یابد که به طور بالقوه چین را به رهبر جهان در منطقه ذرت تراریخته تبدیل می‌کند.
در حال حاضر، چین گواهینامه‌های ایمنی برای تولید و کاربرد ۲۰ نوع ذرت تراریخته و ۷ نوع سویای تراریخته را تأیید کرده و ۶۴ نوع ذرت تراریخته و ۱۷ نوع سویای تراریخته را اعتبارسنجی کرده است.
گزارشات تأکید می‌کنند که بیوتکنولوژی کشاورزی راه‌حل‌های حیاتی ارائه می‌دهد و دانشمندان را قادر می‌سازد تا گونه‌های گیاهی را توسعه دهند که پربارتر، مقاوم‌تر و مغذی‌تر باشند. در عین حال به کشاورزان این قدرت را می‌دهد تا فناوری‌هایی را اتخاذ کنند که به مقابله با چالش‌های کلیدی مانند آفات، خشکسالی و تغییرات اقلیمی کمک می‌کند و در نهایت از تولید پایدارتر کشاورزی حمایت می‌کند. همچنین اینکه رشد بی‌سابقه در سطح زیر کشت محصولات تراریخته (۲۰۹.۸ میلیون هکتار) نه تنها یک واقعیت است، بلکه نشان دهنده تعهد جهانی به کشاورزی کارآمدتر، مقاوم‌تر و پایدارتر است. این نشان می‌دهد که نوآوری بیوتکنولوژیکی می‌تواند فراگیر، پاسخگو و همسو با چالش‌های فعلی توسعه کشاورزی باشد.
بهبود امنیت غذایی و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی
بیوتکنولوژی به تضمین غذا برای سیاره‌ای که دائماً در حال تغییر است، کمک می‌کند. در سال ۲۰۲۵ محصولات تراریخته مانند سویا، ذرت، پنبه و کانولا به دلیل مقاومت در برابر آفات و تحمل علف‌کش‌ها، کاهش استفاده از آفت‌کش‌ها و ترویج کشاورزی پایدار، به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این محصولات باعث افزایش عملکرد، بهبود امنیت غذایی و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی مانند روان‌آب‌های شیمیایی شده‌اند. علاوه بر این، محصولات تراریخته کمبودهای تغذیه‌ای را در برخی مناطق برطرف می‌کنند. با این حال، نگرانی‌ها در مورد اثرات بالقوه زیست‌محیطی مانند مقاومت در برابر حشرات و جریان ژن همچنان ادامه دارد و بحث‌ها در مورد ایمنی بلندمدت ادامه دارد.
پیشرفت‌هایی مانند CRISPR-Cas۹ ویرایش دقیق ژنوم را ارائه می‌دهند و محصولاتی با ویژگی‌هایی مانند تحمل به خشکی و تغذیه بهبود یافته را قادر می‌کنند تا با چالش‌های جهانی مانند تغییرات آب و هوایی و رشد جمعیت مقابله کنند.
