خبرگزاری مهر، گروه استانها: بحران کم‌آبی سال‌هاست به یکی از چالش‌های جدی شهرهای بزرگ ایران تبدیل شده و مشهد، به‌عنوان دومین کلانشهر پرجمعیت کشور، در خط مقدم این مسئله قرار دارد. کاهش نزولات جوی، فشار بر منابع آب شرب و گسترش فضای سبز شهری، لزوم بهره‌گیری از راهکارهای نوین آبیاری را بیش از پیش ضروری کرده است.
همزمان با رشد شهر و افزایش نیاز به فضای سبز برای ارتقای کیفیت زندگی شهری، مصرف منابع آبی نیز به‌طور طبیعی افزایش می‌یابد. این واقعیت، مدیران شهری را ناگزیر کرده تا از روش‌های سنتی عبور کرده و به سمت مدیریت پایدار منابع حرکت کنند.
توسعه پایدار در حوزه فضای سبز تنها به افزایش مساحت و کاشت درخت خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در گرو استفاده خردمندانه از منابع، کاهش مصرف آب شرب، و جایگزینی آن با منابع مطمئن و تجدیدپذیر است.
یکی از مهم‌ترین رویکردها در این مسیر، استفاده از پساب تصفیه‌شده و رواناب‌های سطحی به‌عنوان منابع آبی جایگزین است؛ رویکردی که در بسیاری از شهرهای پیشروی جهان به کار گرفته شده و اکنون مشهد نیز با جدیت به سمت آن حرکت می‌کند.
اجرای چنین پروژه‌هایی بدون هم‌افزایی میان نهادهای اجرایی، بخش خصوصی و مردم ممکن نیست. تجربه جهانی نشان می‌دهد که اتکا به یک نهاد یا بودجه دولتی نمی‌تواند پاسخگوی هزینه‌ها و پیچیدگی‌های فنی این برنامه‌ها باشد.
ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به حوزه محیط زیست، ضمن کاهش فشار مالی بر مدیریت شهری، می‌تواند سرعت اجرای پروژه‌ها را افزایش دهد و بستر مشارکت پایدار را فراهم آورد.
آبیاری فضای سبز شهری با پساب، علاوه بر مزیت‌های زیست‌محیطی، پیام روشنی دارد؛ مدیریت منابع آبی یک انتخاب نیست، بلکه ضرورت حیاتی برای بقا و کیفیت زیست شهری است. مشهد با اجرای این طرح، نه‌تنها چالش کم‌آبی خود را مدیریت می‌کند، بلکه الگویی ملی برای مدیریت هوشمندانه منابع خواهد ساخت.
استفاده سالانه ۱۱.۲ میلیون متر مکعب پساب برای آبیاری فضای سبز شهر مشهد
در همین رابطه محمدرضا قلندر شریف، شهردار مشهد مقدس اظهار کرد: در راستای مدیریت بهینه منابع آب شهر و تأمین آب مورد نیاز فضای سبز مشهد با استفاده از پساب تصفیه خانه فاضلاب با مشارکت سرمایه‌گذار قرارداد همکاری منعقد شده است.
شهردار مشهد بیان کرد: در راستای دستیابی به اهداف توسعه پایدار و رفع چالش‌ها و مشکلات ویژه زیست محیطی مرتبط با آب و منابع آبی این طرح برای ارتقای مدیریت منابع آب موجود اجرا می‌شود.
وی افزود: قرارداد خرید پساب برای آبیاری فضای سبز به تصویب شورای اسلامی شهر رسیده و بر اساس این مصوبه به شهرداری مشهد اجازه داده شده است که پساب مورد نیاز برای آبیاری و حفظ فضای سبز شهر مشهد با ظرفیت سالانه ۱۱.۲ میلیون متر مکعب به مدت ۲۵ سال در مجموع ۲۸۰ میلیون متر مکعب خریداری کند.
قلندرشریف ادامه داد: در چند سال اخیر میزان نزولات جوی در منطقه خراسان و شهر مشهد کاهش پیدا کرده که این باعث چالش‌هایی در منابع آبی رو سطحی و رودخانه‌ها و سدها شده است؛ همچنین پیش‌بینی لازم صورت گرفته تا پساب در مخازن ذخیره شده و در زمانی که بیش از نیاز و مصرف فضای سبز باشد به زمین تزریق شود.
شهردار مشهد اظهار کرد: سعی کرده‌ایم در شهر مشهد امور را با تعامل پیش ببریم. موضوع مولدسازی نیز از قبل در دستور کار ما بوده است؛ به‌طور مثال خرید اتوبوس‌ها از طریق تهاتر با املاک شهرداری انجام شده است.
وی افزود: همچنین اعلام کرده‌ایم که ظرفیت کمک به دستگاه‌های دولتی را نیز داریم و با حضور سرمایه‌گذاران می‌توانیم فرآیند مولدسازی را تسهیل کنیم. شهرداری‌ها می‌توانند در این مسیر یاری‌گر باشند، همان‌گونه که در پروژه‌های عمرانی فعال عمل کرده‌ایم.
صرفه‌جویی در مصرف آب شرب با قرارداد پساب
محمد هادی مقدم، معاون شهردار مشهد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: قرارداد فروش پساب، با تأمین آب مورد نیاز برای آبیاری فضای سبز، منجر به صرفه‌جویی قابل توجه در منابع و ذخایر آب شرب مشهد خواهد شد.
معاون شهردار مشهد با اشاره به چالش‌های مالی و کاهش شدید نقدینگی در شهرداری‌ها، تأکید کرد و گفت: استفاده از روش‌های تأمین مالی غیرنقدی مانند تهاتر املاک و دارایی‌ها، راهکاری استراتژیک و حیاتی برای تسریع در اجرای پروژه‌های زیرساختی به شمار می‌آید. این روش به شهرداری این امکان را می‌دهد که از دارایی‌های راکد و غیرمولد خود بهره‌برداری کند و با تبدیل آن‌ها به زیرساخت‌های لازم، از هزینه‌های سنگین و نقدی جلوگیری نماید. این مدل، در حقیقت، سیستمی نوین برای تقویت منابع مالی پروژه‌هایی است که تأمین هزینه آن‌ها از راه‌های سنتی دشوار شده است.
وی با وجود مزایای متعدد، ریسک‌های این مدل را نیز نادیده نگرفت و اظهار کرد: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، دشواری در تعیین دقیق ارزش املاک و دارایی‌های معرفی شده برای تهاتر است که می‌تواند منجر به زیان برای یکی از طرفین قرارداد شود. علاوه بر این، ریسک تغییرات ناگهانی در بازار املاک و دارایی‌ها، به‌ویژه در شرایط اقتصادی پرنوسان، تهدیدی جدی برای پایداری این قراردادها محسوب می‌شود.
مقدم افزود: از دیگر محدودیت‌های قابل توجهی که وی برشمرد، می‌توان به ناهماهنگی در زمانبندی پروژه‌ها و مراحل انتقال مالکیت از سوی شهرداری به طرف قرارداد اشاره کرد که می‌تواند روند اجرای پروژه را با مشکل مواجه سازد.
معاون شهردار مشهد درباره جزئیات این قرارداد افزود: قرارداد ۲۵ ساله تأمین ۲۸۰ میلیون متر مکعب پساب با تأکید بر اهمیت پایداری در تأمین آب، ضمانت‌های محکمی را در نظر گرفته است. این ضمانت‌ها با ارائه تضمین متقابل از طرف شرکت آب منطقه‌ای و شرکت آب و فاضلاب، طی یک صورت‌جلسه مشترک با شهرداری و فروشنده محقق شده است.
وی به دستاوردهای اقتصادی و زیست‌محیطی این پروژه اشاره کرد و ادامه داد: برآورد اقتصادی دقیقی از این طرح انجام شده و با تحویل پساب با استانداردهای فنی، نیاز آبی شهرداری برای آبیاری فضای سبز به‌طور کامل تأمین خواهد شد. این امر منجر به صرفه‌جویی قابل توجهی در منابع و ذخایر آب شرب موجود در سطح شهر مشهد خواهد شد.
مقدم این مدل همکاری بین بخش عمومی و خصوصی را به صورت بین متقابل توصیف کرد و افزود: در اینجا شهرداری مشهد خریدار پساب و شرکت هدف فروشنده است. این مدل موفق، با توجه به نیاز حیاتی کلان‌شهرها به طرح‌های تأمین آب و فاضلاب، به راحتی قابل تعمیم به سایر شهرهای بزرگ کشور است و می‌تواند الگویی برای حل مشکلات مشابه در سراسر ایران باشد.
آبیاری فضای سبز مشهد همگام با توسعه پایدار
مهدی یعقوبی، معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری مشهد نیز اظهار کرد: با آبیاری بخشی از فضای سبز مشهد با استفاده از پساب، شهر مشهد در مسیر توسعه پایدار در حوزه زیست محیطی و فضای سبز گام برمی‌دارد.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری مشهد ادامه داد: شهرداری مشهد یکی از کلان شهرهایی است که همواره فضای سبز را بر اساس الگوهای علمی و کارشناسی ایجاد و نگهداری کرده است.
وی گفت: در قرارداد خرید پساب رعایت استانداردهای زیست محیطی نیز مدنظر قرار گرفته و خریدار به رعایت استانداردهای لازم متعهد شده است.
یعقوبی اظهار کرد: شهرداری مشهد سالانه ۱۱.۲ میلیون مترمکعب پساب را به مدت ۲۵ سال و در مجموع ۲۸۰ میلیون متر مکعب پساب را از بخش خصوصی خریداری کرده است که براساس جدول زمانبندی مشخص به شهرداری تحویل خواهد شد.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری مشهد بیان کرد: پساب برای استفاده و آبیاری فضای سبز مشهد از طریق خط انتقال شرق مشهد شامل پساب تصفیه خانه اولنگ و طبرسی شمالی و خط انتقال غرب مشهد شامل پساب پرکندآباد و خین عرب به شهرداری تحویل خواهد شد.
استفاده از رواناب‌های سطحی برای آبیاری فضای سبز مشهد؛ گامی نو در مدیریت منابع آبی
حامد فیض‌الهی، مدیرکل بهبود محیط زیست شهری شهرداری مشهد نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: سالانه حجم قابل‌توجهی از رواناب‌های ناشی از بارندگی بدون استفاده از شهر خارج می‌شود. این در حالی‌ست که می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق، این منابع را به چرخه مصرف فضای سبز شهری بازگرداند.
مدیرکل بهبود محیط زیست شهری شهرداری مشهد افزود: به همین منظور شهرداری مشهد اجرای طرح هدایت و جمع‌آوری رواناب‌های سطحی برای آبیاری فضای سبز شهری را در دستور کار قرار داده است.
وی گفت: مرحله اول مطالعات این طرح با شناسایی نقاط مناسب برای جمع‌آوری رواناب‌ها انجام شده و در مرحله دوم، بوستان بهار در منطقه ۳ شهرداری مشهد به عنوان پایلوت اجرای طرح انتخاب شده است، این طرح شامل هدایت، جمع‌آوری، تصفیه، بازچرخانی و احداث مخزن ذخیره روباز با ظرفیت ۳۰۰ هزار متر مکعب خواهد بود.
فیض الهی افزود: عملیات اجرایی این طرح تا پایان سال ۱۴۰۴ آغاز می‌شود و پیش‌بینی می‌شود سالانه یک میلیون متر مکعب آب مورد نیاز فضای سبز شهر از طریق جمع‌آوری رواناب‌ها تأمین شود.
مدیرکل بهبود محیط زیست شهری شهرداری مشهد بیان کرد: این طرح می‌تواند به عنوان الگویی مؤثر در مدیریت منابع آبی و توسعه پایدار فضای سبز شهری مطرح شود.
مشهد در مسیر آبیاری صددرصدی فضای سبز با پساب و رواناب
در حال حاضر مشهد با خرید سالانه ۱۱.۲ میلیون مترمکعب پساب تصفیه‌شده، گامی عملی و پایدار برای کاهش مصرف آب شرب در فضای سبز برداشته است. این تعهد ۲۵ ساله، حجم کل ۲۸۰ میلیون مترمکعب پساب را تضمین می‌کند. خطوط انتقال شرق و غرب مشهد، شامل پساب تصفیه‌خانه‌های اولنگ، طبرسی شمالی، پرکندآباد و خین عرب، شریان‌های اصلی این پروژه هستند که پساب را به مناطق مختلف شهری منتقل می‌کنند.
علاوه بر پساب، استفاده از رواناب‌های سطحی نیز در دستور کار قرار گرفته و اجرای پایلوت آن در بوستان بهار می‌تواند سالانه یک میلیون مترمکعب آب مورد نیاز فضای سبز را تأمین کند.
همزمان، پروژه جداسازی کامل شبکه آب شرب و آب خام با پیشرفتی بیش از ۶۰ درصد، آینده‌ای را ترسیم می‌کند که صد درصد آبیاری فضای سبز مشهد با منابع غیر شرب انجام شود. مشارکت سرمایه‌گذاران و استفاده از شیوه‌هایی چون تهاتر املاک شهرداری برای تأمین مالی، امکان اجرای پروژه‌های بزرگ زیست‌محیطی را بدون اتکا به بودجه نقدی فراهم کرده است، این اقدامات، علاوه بر کاهش فشار بر رودخانه‌ها و سدهای منطقه، پاسخی به انتقادات و شایعاتی مانند مصرف ۶۰ میلیون مترمکعب آب برای چمن است؛ زیرا آمار رسمی حاکی از مصرف سالانه ۲۵ میلیون مترمکعب برای کل فضای سبز شهری است.
در آینده، با تکمیل پروژه‌ها و حمایت اعتبارات ملی، مشهد می‌تواند به اولین کلانشهر ایرانی تبدیل شود که با مدیریت هوشمندانه پساب و رواناب، فضای سبز خود را به‌طور کامل با منابع پایدار آبیاری می‌کند، و این یعنی توسعه پایدار نه در شعار، بلکه در عمل.
