به گزارش اقتصادنیوز، مسعود پزشکیان در حالی در نیویورک به سر می‌برد که فاصله تا بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل کوتاه است.
ظرفیت سفر رئیس جمهور به نیویورک موضوعی بود که درباره آن با محسن پاک آیین دیپلمات بازنشسته به گفتگو پرداخته ایم.
سفیر ایران در جمهوری آذربایجان تاکید دارد؛ «برای ممانعت از فعال‌سازی، اقدامات دیپلماتیکی که در حال انجام است، راهکار اصلی است.»
مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
****
*آقای پاک‌آیین! واپسین روزهای منتهی به بازگشت تحریم‌ها با سفر رئیس جمهور به نیویورک قرین شده. آیا سفر رئیس جمهور می‌تواند در این رابطه دستاوردی داشته باشد و دست‌کم فعال شدن اسنپ‌بک را به تعویق بیندازد؟
ما و غرب در رابطه با مکانیسم ماشه و دیگر مسائل سیاسی، یعنی روابط ایران با آمریکا و اروپا، همیشه مواضع واحد، روشن و کاملاً منطقی داشته‌ایم، در حالی که در طرف مقابل شاهد صحبت‌های متناقض، بی‌ثبات و متغیر بوده‌ایم. درباره مکانیسم ماشه، موضع ما کاملاً روشن و منطقی است و این مواضع در مذاکرات دیپلماتیک هم مطرح می‌شود. ما معتقدیم که از لحاظ حقوقی و اخلاقی، کشورهای اروپایی، سه کشور اروپایی، حق فعال‌سازی مکانیسم ماشه را ندارند؛ چراکه این کشورها تعهدات خود را در برجام اجرا نکرده‌اند، اجازه عادی‌سازی مناسبات بانکی ایران و جهان را ندادند، جلوی فروش نفت ایران را گرفتند و کاملاً با تحریم‌های آمریکا هماهنگ عمل کردند.
این شرایط باعث شد که ما هم پس از یک سال تحمل، پنج گام به عقب برداریم و برخی از تعهدات خود را انجام ندهیم. بنابراین کشورهایی که خود تعهداتشان را انجام نداده‌اند نمی‌توانند مکانیسم ماشه را فعال کرده و طرف دیگر را تحت فشار بگذارند. از نظر ما، برجام در ششم مهرماه به پایان عمر خود می‌رسد و پرونده هسته‌ای ایران باید شرایط عادی خود را بر اساس این توافق بین‌المللی داشته باشد. اما طرف مقابل لجاجت می‌کند و قصد دارد مکانیسم را فعال کند، در حالی که دو عضو اصلی شورای امنیت، یعنی روسیه و چین، با این اقدام مخالف هستند و صریحاً اعلام کرده‌اند که مفاد قطعنامه‌های احتمالی را اجرا نخواهند کرد.
در طول عمر سازمان ملل سابقه نداشته که وقتی دو عضو شورای امنیت مخالف هستند، قطعنامه‌ها اعتبار داشته باشند. بنابراین حتی اگر این قطعنامه‌ها بازگردد، فاقد اعتبار خواهد بود؛ زیرا وقتی دو عضو دائمی شورای امنیت آن را اجرا نکنند، کشورهای دیگر نیز می‌توانند آن را اجرا نکنند و در صورتی که تمایلی به همکاری با ایران داشته باشند، می‌توانند با استدلال روسیه و چین، همکاری‌های خود را ادامه دهند. آقای گوترش، دبیرکل سازمان ملل، نیز رویکردی متمایل به ایران دارد.
لذا حتی اگر این مکانیسم فعال شود، تأثیر چندانی بر مناسبات اقتصادی ما نخواهد داشت، چرا که ما هم‌اکنون در حال مدیریت تحریم‌های سنگین‌تری هستیم که از سوی آمریکا و اروپا و بدون مجوز سازمان ملل بر ما اعمال شده است.
* همان‌طور که خود شما گفتید، تحریم‌های آمریکا بدون مجوز سازمان ملل علیه ایران وضع شد و اکنون، فارغ از بحث منطق—به قول آقای ولایتی عرصه دیپلماسی کلاس منطق نیست—آنها این اقدامات را اجرا خواهند کرد. اکنون همراهی اروپا را هم دارند و طبیعتاً ما با مشکلاتی روبه‌رو خواهیم شد، مثل بازرسی یا حتی توقیف کشتی‌های ایران.
برای ممانعت از فعال‌سازی، اقدامات دیپلماتیکی که در حال انجام است، راهکار اصلی است. ما در حال مذاکره هستیم و به‌ویژه تبعات این اقدام را به اروپایی‌ها گوشزد می‌کنیم. همچنین روسیه، چین و دبیرکل سازمان ملل در این زمینه تلاش‌های دیپلماتیکی انجام می‌دهند. این بخشی از بحث است، اما همیشه تلاش دیپلماتیک نمی‌تواند وقتی طرف مقابل لجوجانه بر موضوعی اصرار دارد، منجر به نتیجه شود. یعنی اشکال از طرف ما نیست؛ ما فعالیت‌های خود را انجام می‌دهیم و مشکل اصلی لجاجت طرف مقابل است.
با این حال، طبیعی و انکارنکردنی است که هر قطعنامه‌ای علیه هر کشوری تصویب شود، آثاری بر آن کشور خواهد داشت و مشکلاتی ایجاد می‌کند. اما واقعیت این است که مشکلاتی که ایجاد می‌شود، سنگین‌تر از محدودیت‌های تحریم‌های آمریکا و اروپا نخواهد بود. اگر آنها بخواهند اقدامات غیرقانونی مانند بازرسی کشتی‌های ما را انجام دهند، ما هم متقابلاً کشتی‌های آنها را بازرسی خواهیم کرد. ما نشان داده‌ایم که تحت ارعاب و زور موضوعی را نمی‌پذیریم.
در عین حال، به یک موضوع تاریخی هم توجه کنید: زمانی که ترامپ از برجام خارج شد، غنی‌سازی ما ۳.۶ درصد بود. پس از اینکه اروپایی‌ها هم تعهدات خود را دنبال نکردند، ایران به ۲۰ درصد رسید و سپس با ادامه لجاجت اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها، اکنون به مرحله ۶۰ درصد رسیده‌ایم.
اصلاً بدانید که با این شرایط، دست ما برای استفاده از فناوری هسته‌ای در مقاصد صلح‌آمیز بازتر خواهد شد. این موضوعی است که اروپایی‌ها می‌دانند، اما به دلیل لجاجت خود، متأسفانه قادر به تحلیل درست آینده نیستند. به اعتقاد من، با وجود اینکه بازگشت این قطعنامه‌ها آثاری علیه ایران دارد، اما به مراتب اروپایی‌ها و آمریکا هستند که بیش از گذشته متضرر خواهند شد و مسیر ما را برای پیشبرد برنامه‌های هسته‌ای بدون مزاحمت هموارتر می‌کنند.
در مقطعی که فشار بر ما اعمال نمی‌شد، آنها می‌توانستند به راحتی تاسیسات هسته‌ای ما را بازدید کنند و از تحولات برنامه مطلع شوند. اما اکنون، پس از مکانیزم ماشه، همان‌طور که شورای عالی امنیت ملی اعلام کرده، همکاری با آژانس کاملاً تعلیق خواهد شد و آنها هرگز قادر به دریافت اطلاعات برنامه‌های هسته‌ای ایران نخواهند بود.
ما بدون مزاحمت آژانس و بدون اینکه اطلاعاتی را در اختیار کسانی قرار دهیم که فردا به آمریکا، انگلیس و اسرائیل منتقل شود، کارهای خود را دنبال می‌کنیم. دانشمندان ما این برنامه را پیش خواهند برد و به اعتقاد من، قطعاً این غربی‌ها هستند که متضرر خواهند شد.
* سوال اصلی این بود که آقای پزشکیان در نیویورک چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد که تا حدودی جلوی فعال‌سازی مکانیزم ماشه را بگیرد؟
سازمان ملل متحد یک تریبون بسیار مهم بین‌المللی است که از طریق آن می‌توانیم مواضع خود را اعلام کرده و صدای حقانیت مردم و مواضع منطقی خود را به جهانیان برسانیم. قطعاً در کنار این تریبون، دیدارهایی هم انجام خواهد شد و مجدداً منطق قوی خود را در مخالفت با اجرای مکانیسم ماشه اعلام خواهیم کرد.
ما تأکید خواهیم داشت که سند برجام، به عنوان یک سند قانونی، حقوقی و معاهده بین‌المللی، باید اجرا شود و طبق برنامه در مهرماه خاتمه پیدا کند و برنامه هسته‌ای ایران به وضعیت عادی بازگردد. در این صورت، ما هم می‌توانیم برنامه‌های خود را در چارچوب دیدگاه‌های شورای عالی امنیت ملی و مصوبه‌های مجلس با آژانس دنبال کنیم و در واقع، در این مسیر، رویکرد مثبتی نسبت به مطالبات طرف مقابل داشته باشیم.
در این دیدارهای دیپلماتیک، با کدام کشورها فکر می‌کنید آقای پزشکیان باید گفت‌وگو داشته باشند؟ آیا صرفاً اروپایی‌ها می‌توانند این مسئله را حل کنند یا در سطح دیگری هم نیاز است که ...
به اعتقاد من، مذاکره بین ایران و آمریکا نه در دوره سفر آقای پزشکیان و نه بعد از آن رخ نخواهد داد. دلیل آن این است که ما موضع آمریکا را نمی‌دانیم و همان‌طور که عرض کردم، آنها بسیار متناقض صحبت می‌کنند و از مذاکره به عنوان اهرمی برای اعمال فشار استفاده می‌کنند. اخیراً نیز صریحاً اعلام کرده‌اند که به دنبال ساقط کردن برنامه‌های هسته‌ای ایران هستند. این موضوعی نیست که مردم ایران بپذیرند؛ اگر یک نظرسنجی انجام شود، بیش از ۹۰ درصد مردم ایران مخالف صفر شدن برنامه‌های هسته‌ای کشور هستند.
بنابراین، وقتی موضع طرف مقابل مشخص است و ما قطعاً آن را نمی‌پذیریم، مذاکره جز یک حرکت نمایشی و بی‌نتیجه نخواهد بود. لذا من اعتقاد ندارم که در نیویورک یا بعد از نیویورک تا زمانی که ما ضمانت کافی نداشته باشیم و مطمئن نباشیم این مذاکره مسیر جدیدی برای تجاوز رژیم صهیونیستی یا آمریکا به ایران ایجاد نمی‌کند، اقدامی برای مذاکره انجام دهیم.
*هم اروپایی‌ها و هم آمریکا در جلسه شورای امنیت سازمان ملل اعلام کردند که درهای مذاکره هنوز بسته نشده است. آیا این یک سیگنال برای نشستن و گفت‌وگو و رسیدن به توافق جدید نیست؟
ما موضع خود را تکرار می‌کنیم و می‌گوییم که باب گفت‌وگو بسته نشده است. اما چه نوع مذاکره‌ای؟ مذاکره‌ای که آنها اصرار دارند بر انجام یک اقدام غیرقانونی؟ بله، مذاکره تا روز آخر،همان روز ۲۸ سپتامبر که این اتفاق قرار است رخ دهد،ادامه خواهد داشت.
باب مذاکره باز است و ما هم می‌توانیم مذاکره کنیم. به همین دلیل، آقای عراقچی به نیویورک رفتند و شورای عالی امنیت ملی نیز اعلام کرده است که رایزنی‌های ما می‌تواند با اروپا ادامه پیدا کند و این امکان‌پذیر است. با این حال، به نظر نمی‌رسد که اروپایی‌ها دست از لجاجت خود بردارند. اگر موضع آنها تغییر کند، قطعاً ما استقبال خواهیم کرد.
*و در این صورت ایران چه می‌تواند بکند؟
ما برنامه‌های خود را دنبال می‌کنیم. همان‌طور که عرض کردم، اگر مکانیسم ماشه فعال شود، ما شیوه‌های لازم برای مدیریت قطعنامه‌های بازگشتی را اتخاذ خواهیم کرد و تصمیمات لازم نیز پیشاپیش گرفته شده است. اقدامات لازم در زمان مناسب انجام خواهد شد. به طور خلاصه، دست ما بسته نیست و اعتقاد من این است که دست ما حتی از اروپایی‌ها بازتر است.
