خبرگزاری مهر، گروه استانها - علیرضا نوری کجوریان: با رسیدن پاییز، تالاب میانکاله در شرق مازندران جان می‌گیرد زیرا نخستین دسته از پرندگان مهاجر، پیش‌قراول‌های این سفر فصلی، به این پهنه آبگیر رسیده‌اند.
فلامینگوهای صورتی در ساحل صف کشیده‌اند، اردک‌ها میان نی‌زارها شنا می‌کنند و صدای بال زدن غازهای پیشانی‌سفید در آسمان تالاب نوید ورود هزاران پرنده دیگر را می‌دهد.
برای پرنده‌نگران و علاقه‌مندان طبیعت، این روزها بهترین زمان سال است و لحظه‌هایی که تالاب زنده و پرهیاهو می‌شود، اما در کنار این زیبایی بحران‌های زیست‌محیطی به‌طور ملموس دیده می‌شوند.
پرنده‌نگاران و راهنمایان محلی هر سال منتظر رسیدن پیش‌قراول‌ها هستند و وقتی اولین دسته غازها می‌رسند، پاییز رنگارنگ طبیعت را حس می‌کنند. پسروی تالاب و خشکی سطحی از آن در حالی است که سطح آب عقب‌تر از سال‌های قبل است، با آنکه پرندگان آمده‌اند ولی تالاب کوچکتر و آسیب‌پذیرتر شده است.
تالاب میانکاله با مساحت حدود ۷۴ هزار هکتار یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر شمال ایران است و مقصد اصلی هزاران پرنده از جمله فلامینگو، غاز پیشانی‌سفید، اردک و چنگر محسوب می‌شود، این تالاب همچنین ارزش بالایی برای گردشگری طبیعی و پرنده‌نگری دارد و به‌عنوان محلی مهم برای مطالعات اکولوژیک شناخته می‌شود.
علی یاوری پرنده شناس و فعال حوزه محیط زیست می‌گوید: کاهش سطح آب دریای خزر، تغییرات اقلیمی و افزایش دمای آب باعث افزایش تبخیر و کاهش تراز تالاب میانکاله شده است. اگر اقدامات حفاظتی فوری انجام نشود، تالاب در خطر جدی قرار خواهد گرفت.
اثر کاهش سطح تالاب و خشکی آن و تهدیدهای فراروی بر کاهش مهاجرت پرندگان
وی در گفت وگو با خبرنگار مهر گفت: مطالعات نشان می‌دهند که بین سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰، سطح آب دریای خزر حدود ۵۰ سانتی‌متر کاهش یافته است و این موضوع سبب عقب‌نشینی ۱۰ تا ۱۰۰ متری در سواحل مختلف شده است.
پرنده شناس و فعال حوزه محیط زیست با اظهار اینکه کاهش سطح تالاب و خشکی آن و تهدیدهای فراروی بر کاهش مهاجرت پرندگان نیز تأثیر می‌گذارد، ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، ۲۰ تا ۲۵ درصد از مساحت شمالی خزر کاهش یابد و تالاب میانکاله و خلیج گرگان نیز از جمله اکوسیستم‌هایی هستند که با تهدید جدی خشک شدن مواجه خواهند شد.
علاوه بر خشکسالی، آتش‌سوزی‌های مکرر در نی‌زارها و پوشش گیاهی تالاب، تصرف اراضی و تغییر کاربری زمین، فشار مضاعفی بر این زیستگاه وارد کرده است. هر سال بخش‌هایی از تالاب به دلیل آتش‌سوزی‌های انسانی یا طبیعی از بین می‌رود و بازسازی آن دشوار و زمان‌بر است.
لایروبی و احیای تالاب
برای مقابله با این بحران، اقدامات متعددی در دستور کار قرار گرفته است. لایروبی کانال آشوراده باعث شده تا تبادل آب بین دریای خزر و تالاب میانکاله برقرار شود.
محمدرضا کنعانی مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران در این زمینه می‌گوید: لایروبی کانال آشوراده اجازه می‌دهد تا سطح آب تا تراز منفی ۲۹ متر بین دریا و تالاب جابه‌جا شود.
وی در گفت وگو با خبرنگار مهر با اشاره به اهمیت تالاب میانکاله در حوزه‌های طبیعت گردی و اکوتوریسم نقش آن را به عنوان ذخیره گاه ارزشمند مهم برشمرد و گفت: احیای تالاب در دستور کار قرار دارد و تاکنون برنامه‌های مختلفی نیز اجرا شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران ادامه داد: مطالعات احداث ایستگاه پمپاژ برای تغذیه مصنوعی تالاب در حال انجام است تا در صورت کاهش بیشتر سطح آب، جریان آب کافی به تالاب منتقل شود. این اقدام می‌تواند جلوی خشک شدن بخش‌های وسیع تالاب و از بین رفتن زیستگاه پرندگان را بگیرد.
احیای تالاب میانکاله سال هاست که در استان مازندران به عنوان یک پروژه ملی تعریف شده است و در کنار آن، انتقال آب مازاد رودخانه‌های تجن و نکارود نیز روی میز است، حیدر داودیان مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران گفت: در پنج سال گذشته، هر سال بین ۱۵ تا ۲۵ میلیون مترمکعب آب مازاد نکارود در فصل غیرزراعی به تالاب منتقل شده است.
در پنج سال گذشته، هر سال بین ۱۵ تا ۲۵ میلیون مترمکعب آب مازاد نکارود در فصل غیرزراعی به تالاب منتقل شده است
وی در گفت وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: امسال نیز با بهسازی یک زهکش، امکان انتقال دو مترمکعب در ثانیه آب از رودخانه تجن به نکارود و سپس به تالاب فراهم شده است.
ورود و سفر پرندگان مهاجر به تالاب‌های مازندران و میانکاله از روزهای گذشته شروع شده است و با ورود پرندگان مهاجر، پایش و نظارت بر تالاب افزایش یافته است.
روح‌الله اسماعیلی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی مازندران در این زمینه گفت: فعالیت‌های نظارتی و پایش اکولوژیک افزایش یافته تا زیستگاه پرندگان حفظ شود و تهدیداتی مانند شکار غیرمجاز و تخریب کاهش یابد.
وی در گفت وگو با خبرنگار مهر افزود: زیستگاه‌های مجاور تالاب، از جمله آب‌بندان‌ها، در مواقع خشکسالی نقش مهمی در تأمین شرایط مناسب برای پرندگان دارند.
دیدن نخستین دسته غازها و فلامینگوها همیشه هیجان‌انگیز است، اما وقتی تالاب کوچکتر شده و سطح آب عقب رفته، نگرانی از آینده پرندگان و زیستگاه‌ها بیشتر می‌شود.
کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر اقدامات حفاظتی فوری انجام نشود، تالاب میانکاله ممکن است بخش عمده‌ای از خود را از دست بدهد. معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌ها اعلام کرده که در صورت عدم انتقال آب، بین ۴۶ تا ۵۲ هزار هکتار از تالاب و خلیج گرگان به کانون گرد و غبار تبدیل خواهد شد که پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی سنگینی برای منطقه دارد.
خشکی تالاب و فرسایش خاک همچنین تهدیدی برای جوامع محلی است، کشاورزان، صیادان و گردشگران که از منابع تالاب بهره می‌برند در صورت نابودی تالاب با کاهش درآمد و مشکلات اجتماعی مواجه خواهند شد و تجربه تلخ دریاچه ارومیه نشان داده که چنین بحران‌هایی، علاوه بر محیط زیست، سلامت مردم و اقتصاد محلی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
میانکاله فرصت نجات دارد
با این حال، تالاب میانکاله هنوز فرصت نجات دارد و اجرای طرح جامع احیا، تأمین منابع مالی پایدار، همکاری دستگاه‌ها و مشارکت جوامع محلی می‌تواند این تالاب را از نابودی نجات دهد.
ابوذر موسوی فعال حوزه محیط زیست عقیده دارد؛ نجات میانکاله نیازمند تداوم مطالعات علمی، اجرای هماهنگ برنامه‌های اکولوژیک و همکاری بین‌بخشی است. بدون اراده ملی، هیچ طرحی به نتیجه نمی‌رسد.
وی به خبرنگار مهر گفت: امروز تالاب میانکاله همچنان زنده است و پرندگان مهاجر مسیر خود را به این پهنه پیدا کرده‌اند اما هشدارها جدی است و اگر تصمیم‌های امروز به موقع گرفته نشود فردا چیزی جز زمین خشک و بی‌روح باقی نخواهد ماند.
تالاب میانکاله با چشم‌اندازهای پاییزی، ورود پیش‌قراول‌های مهاجر و نی‌زارهای پهناور، هنوز نشان می‌دهد که با تلاش و اقدامات درست، می‌توان آن را از خطر نجات داد و آینده تالاب و پرندگان مهاجر، آینده‌ای است که امروز با تصمیم‌های درست و همکاری جمعی شکل می‌گیرد.
