در سایه تحولات پرتنش پیرامون توافق هسته‌ای ، ایران و غرب بار دیگر در آستانه تقابل دیپلماتیک قرار گرفته‌اند. فعال‌سازی مکانیسم ماشه و تهدید به خروج از پیمان منع گسترش، معادلات امنیتی منطقه را وارد مرحله‌ای حساس و پیچیده کرده است.در همین راستا جلال چراغی مدیر مرکز آفاق برای مطالعات ایرانی- عربی در یادداشتی با تیتر «ایران در دام آمریکا و تروئیکای اروپا نمی‌افتد»، گزینه‌های فراروی ایران در این مسیر پرداخت. وی نوشت: در نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل در تاریخ ۱۹ سپتامبر، این شورا نتوانست تصمیمی برای تمدید تعلیق شش قطعنامه بین‌المللی که پیش از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در حال اجرا بود، صادر کند. دلیل این ناکامی، مخالفت ۹ کشور عضو شورا بود که در رأس آن‌ها ایالات متحده و تروئیکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) بودند. بر اساس این قطعنامه‌ها، اگر ابتکاری از سوی ایران و طرف‌های غربی صورت نگیرد، تحریم‌های بین‌المللی از تاریخ ۲۹ سپتامبر دوباره علیه جمهوری اسلامی اعمال خواهند شد.اقدام تروئیکای اروپایی همراه با آمریکا برای فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» (بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل) علیه ایران، بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ که در سال ۲۰۱۵ صادر شده و از توافق هسته‌ای حمایت می‌کند، تحول خطرناکی در مسیر رسیدگی به پرونده هسته‌ای ایران محسوب می‌شود. این اقدام عملاً به معنای بازگشت به وضعیت پیش از توافق ۲۰۱۵ و احیای تمامی تحریم‌های سازمان ملل است که طبق آن توافق، متوقف و غیرفعال شده بودند.

در واکنش به این اقدام غرب، شورای عالی امنیت ملی ایران اعلام کرد که همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به حالت تعلیق درمی‌آورد، اما از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج نمی‌شود. مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران، در گفت‌وگویی تلویزیونی به حساس‌ترین گزینه در اختیار ایران اشاره کرد: خروج از پیمان منع گسترش.نویسنده پس از ارائه این پیشینه کوتاه از تحولات اخیر بین‌المللی در خصوص پرونده هسته‌ای ایران، نوشت: ایران همواره از خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) به‌عنوان یک ابزار فشار استفاده کرده، اما با وجود افزایش فشارها، در طول حدود بیست سال گذشته هرگز به‌طور عملی چنین اقدامی نکرده است. مقام‌های بلندپایه‌ای مانند کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، بارها اعلام کرده‌اند که اگر مکانیسم ماشه علیه ایران فعال شود، گزینه خروج از NPT روی میز خواهد بود.وی بر این باور است که مقامات ایران به‌خوبی می‌دانند که خروج واقعی از این پیمان، به‌سرعت به‌عنوان نشانه‌ای از قصد ساخت سلاح هسته‌ای تعبیر خواهد شد؛ موضوعی که به غرب و اسرائیل بهانه‌ای برای اقدام نظامی مستقیم می‌دهد. بنابراین، احتمال خروج رسمی ایران از پیمان بسیار ضعیف است و به‌جای آن، تهران به اقدامات تنش‌آفرین حساب‌شده‌تری روی خواهد آورد؛ از جمله کاهش بیشتر همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، افزایش سرعت غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد یا بیشتر، نصب سانتریفیوژهای پیشرفته در تأسیسات هسته‌ای، و تشدید لحن سیاسی و رسانه‌ای درباره «گزینه هسته‌ای».

نویسنده ادامه داد: خروج از NPT برای ایران هزینه‌های سنگین سیاسی و دیپلماتیک خواهد داشت، چرا که ممکن است منجر به شکل‌گیری یک ائتلاف جهانی علیه آن شود. حتی از سوی کشورهایی مانند چین و روسیه که اکنون از ایران حمایت می‌کنند. در حالی که ایران می‌تواند بیشتر اهداف خود مانند بازدارندگی، نفوذ منطقه‌ای و فشار سیاسی را در چارچوب همین پیمان دنبال کند، بدون آن‌که هزینه خروج را بپردازد.به گفته او، ایران به‌خوبی آگاه است که خروج از پیمان ممکن است تله‌ای از جانب غرب باشد که آن را به‌عنوان تهدیدی وجودی معرفی کرده و تحت محاصره شدید قرار دهد و مانع از شکستن انزوای بین‌المللی شود، سناریویی که غرب در پی تحقق آن است.ماندن در این پیمان _هرچند به‌صورت نمادین_ به ایران این امکان را می‌دهد که بگوید: «ما به قوانین بین‌المللی و آژانس انرژی اتمی پایبندیم». اما خروج، ایران را در نگاه جهانی به‌سمت ساخت بمب سوق می‌دهد_حتی اگر چنین امری را رسماً اعلام نکند_ و این به غرب فرصت اجماع جهانی جدید علیه ایران را می‌دهد، حتی از سوی کشورهایی که تا امروز متمایل به حمایت از ایران بوده‌اند.

بنا بر این یادداشت، در حال حاضر، ایران در حال حرکت در منطقه خاکستری است. به‌طور رسمی عضو پیمان باقی مانده، اما در عمل رفتاری دارد که گویی در آستانه خروج است. این انعطاف‌پذیری به ایران فضای مانور و فشار سیاسی می‌دهد. اما اگر روزی واقعاً از پیمان خارج شود، این ابزار سوخته خواهد شد و ایران وارد رویارویی مستقیم با جهان می‌شود؛ که این همان دام بزرگ غرب است.بنابراین، اگر ایران در پیمان بماند، مشروعیت حقوقی و امکان مانور را حفظ می‌کند؛ اما اگر خارج شود، پوشش قانونی را از دست داده و با انزوای جهانی و توجیه اقدام نظامی روبه‌رو خواهد شد.از این رو، پیش‌بینی می‌شود که ایران همچنان از تهدید به خروج به‌عنوان ابزار فشار استفاده کند، اما در عمل تا رسیدن به لحظه‌ای بحرانی _مانند محاصره کامل همراه با تهدید نظامی مستقیم_ دست به چنین اقدامی نزند.در نتیجه، واکنش ایران احتمالاً در چارچوب افزایش تدریجی تنش و اقدامات حساب‌شده باقی خواهد ماند، با تهدید به خروج و نه خروج واقعی. استفاده از این ابزار بیشتر به‌عنوان تاکتیک سیاسی برای سردرگم کردن غرب است نه گزینه‌ای عملی در آینده نزدیک.