همشهری آنلاین - گروه سیاسی: پرونده هسته‌ای ایران در ماه‌های اخیر وارد مرحله‌ای تازه شده است؛ از گزارش‌های هشداردهنده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا تصویب محدودیت‌های داخلی در تهران و در نهایت تصمیم اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، هر گام عملا ایران و غرب را در آستانه بازگشت تحریم‌های شورای امنیت قرار داده است. مرور این مسیر نشان می‌دهد که زمان دیپلماسی برای یافتن راه‌حل جایگزین به سرعت رو به پایان است.
۱۰ خرداد ۱۴۰۴ (۳۱ مه ۲۰۲۵) — آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش فصلی خود اعلام کرد که تداوم آگاهی از وضعیت برنامه هسته‌ای ایران از دست رفته است. این گزارش تأکید داشت که آژانس دیگر قادر به راستی‌آزمایی مستقل از میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نیست.
۲۲ خرداد ۱۴۰۴ (۱۲ ژوئن ۲۰۲۵) — نشست هیئت مدیره آژانس با تصویب بیانیه‌ای محتوایی، نگرانی‌های جدی از پایبندی ایران به تعهدات نظارتی خود را مطرح کرد. این بیانیه عملاً زمینه‌ساز فشارهای سیاسی بعدی شد.
۲۳ تا ۳ تیر ۱۴۰۴ (۱۳–۲۳ ژوئن ۲۰۲۵) — حملات گسترده اسرائیل به مراکز هسته‌ای و نظامی ایران آغاز شد. این رویداد بلافاصله همکاری تهران با آژانس را دچار بحران کرد و موجب شد مجلس ایران قانونی برای محدودیت دسترسی بازرسان به تصویب برساند.
۵ تیر ۱۴۰۴ (۲۵ ژوئن ۲۰۲۵) — مجلس ایران مصوبه‌ای را گذراند که بر اساس آن بازرسی‌های آژانس معلق شد و هرگونه دسترسی به تأیید شورای عالی امنیت ملی مشروط گردید.
۱۴ تیر ۱۴۰۴ (۴ ژوئیه ۲۰۲۵) — آژانس گزارش داد که بازرسانش ایران را ترک کرده‌اند و دسترسی‌ها به شدت محدود یا متوقف شده است. از آن زمان هشدارهای آژانس درباره نبود تداوم آگاهی تکرار شد.
اوایل مرداد ۱۴۰۴ — مذاکرات فنی میان ایران و آژانس برای احیای بازرسی‌ها آغاز شد، اما تهران با اشاره به نگرانی‌های امنیتی دسترسی کامل را نپذیرفت.
۶ شهریور ۱۴۰۴ (۲۸ اوت ۲۰۲۵) — سه کشور اروپایی عضو برجام، یعنی آلمان، فرانسه و بریتانیا، در بیانیه‌ای مشترک رسما اعلام کردند که روند بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را آغاز کرده‌اند. این اقدام در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت صورت گرفت که در آن برای طرف‌های توافق هسته‌ای «مکانیزم حل اختلاف» پیش‌بینی شده بود. بر اساس این سازوکار، اگر اختلاف بر سر اجرای تعهدات حل نشود، طرف شاکی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد و در صورت گذشت ۳۰ روز بدون توافق، همه تحریم‌های بین‌المللی به‌طور خودکار بازمی‌گردد. اروپایی‌ها در بیانیه خود تاکید کردند که به دلیل عدم همکاری ایران با آژانس و ادامه محدودیت‌ها بر بازرسان، چاره‌ای جز آغاز این روند باقی نمانده است.
۱۷ شهریور ۱۴۰۴ (۸ سپتامبر ۲۰۲۵) — اعضای شورای امنیت در نشست‌های مشورتی درباره پیامدهای بازگشت تحریم‌ها تبادل نظر کردند.
۱۸ شهریور ۱۴۰۴ (۹ سپتامبر ۲۰۲۵) — در قاهره، رافائل گروسی مدیرکل آژانس و عباس عراقچی وزیر خارجه ایران توافقی اصولی برای بازگشت بازرسی‌ها امضا کردند، اما هیچ جدول زمانی مشخصی در آن وجود نداشت.
۲۴ شهریور ۱۴۰۴ (۱۵ سپتامبر ۲۰۲۵) — گروسی در سخنرانی خود توافق قاهره را گامی مثبت اما ناکافی خواند و تاکید کرد که بدون جدول زمانی روشن، اعتماد به آژانس احیا نخواهد شد.
۲۸ شهریور ۱۴۰۴ (۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵) — نشست شورای امنیت درباره ایران در نیویورک برگزار شد و فضای مذاکرات نشان داد که اختلاف‌ها همچنان پابرجاست.
اول تا دوم مهر ۱۴۰۴ (۲۳–۲۴ سپتامبر ۲۰۲۵) — در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، نمایندگان ایران و سه کشور اروپایی بار دیگر دیدار کردند. اروپا پیشنهاد داده بازگشت تحریم‌ها تا شش ماه به تعویق بیفتد، مشروط به آنکه ایران دسترسی بازرسان آژانس را بازگرداند. ایران در مقابل هشدار داد در صورت فعال شدن مکانیزم ماشه، همکاری با آژانس را متوقف خواهد کرد.
این سلسله رویدادها نشان می‌دهد بحران هسته‌ای ایران وارد مرحله‌ای شده که در آن دیپلماسی زمان اندکی برای مانور دارد. از یک‌سو اروپا مصمم است تا در صورت تداوم محدودیت‌های ایران، تحریم‌های شورای امنیت را بازگرداند، و از سوی دیگر تهران هشدار داده که چنین اقدامی ممکن است به قطع همکاری کامل با آژانس و حتی تهدید به خروج از معاهده ان‌پی‌تی منجر شود. در چنین شرایطی هرگونه توافق فنی یا سیاسی باید ظرف روزها یا هفته‌های آینده شکل گیرد، در غیر این صورت پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر به کانون تقابل شدید بین‌المللی بدل خواهد شد.
