خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-امیرماهان محمدی یکتا: در دشت‌های حاصلخیز ورامین در جنوب شرقی تهران، پسته‌ای مرغوب تولید می‌شود که به دلیل طعم منحصربه‌فرد و کیفیت بالا، نماد کشاورزی موفق در منطقه است، اما نبود صنعت فرآوری پیشرفته، این محصول را به صادرات خام محدود کرده و پتانسیل اقتصادی آن را هدر می‌دهد.

برند «پسته ورامین»، که در سال‌های گذشته تلاش‌هایی برای ثبت آن شد، اکنون به حاشیه رانده شده و کشاورزان محلی از عدم حمایت گلایه دارند.

پسته ورامین، یکی از انواع پسته ایرانی، با ویژگی‌های برجسته‌ای شناخته می‌شود. این پسته از نوع «اکبری» و «احمدآقایی» است که مغز درشت، پوست نازک و طعم شیرین دارد.

بر اساس گزارش‌های جهاد کشاورزی، پسته ورامین در خاک‌های شور و آب و هوای گرمسیری دشت ورامین رشد می‌کند و مقاومت بالایی به خشکسالی نشان می‌دهد، هر هکتار از باغات پسته ورامین می‌تواند تا ۳ تن محصول بدهد، که بالاتر از میانگین کشوری (حدود ۱.۵ تن) است. توصیف کارشناسان نشان می‌دهد که این پسته حاوی روغن‌های طبیعی بالا (تا ۵۰ درصد) است و منبع غنی پتاسیم، فیبر و آنتی‌اکسیدان‌هاست، که آن را برای بازارهای صادراتی جذاب می‌کند. ورامین با بیش از ۱۰ هزار هکتار باغ پسته، یکی از قطب‌های تولید در استان تهران است و سالانه حدود ۲۰ هزار تن محصول برداشت و بخش عمده آن خام صادر یا به بازار داخلی عرضه می‌شود.

با این حال، نبود صنعت فرآوری پیشرفته، بزرگ‌ترین چالش پسته ورامین است، کشاورزان محلی می‌گویند که بدون کارخانه‌های مدرن برای پوست‌گیری، بسته‌بندی و تولید محصولات جانبی مانند روغن پسته یا کره پسته، محصول به صورت خام فروخته می‌شود و ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کند.

گزارش جهاد کشاورزی استان تهران نشان می‌دهد که تنها ۱۰ درصد پسته ورامین فرآوری می‌شود، در حالی که در استان‌هایی مانند کرمان، این رقم به ۷۰ درصد می‌رسد. این کمبود باعث شده کشاورزان با قیمت‌های پایین (حدود ۲۰۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم خام) مواجه شوند، در حالی که پسته فرآوری‌شده می‌تواند تا دو برابر ارزش داشته باشد.

نبود صنایع فرآوری، سود اصلی تولید را به خارج از ورامین منتقل می‌کند

کارشناسان اقتصادی معتقدند، عدم سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی پسته در مناطق مانند ورامین، منجر به هدررفت اقتصادی می‌شود و کشاورزان را به فروش خام مجبور می‌کند، این مسئله نه تنها درآمد کشاورزان را کاهش می‌دهد، بلکه فرصت‌های شغلی در زنجیره تأمین را از بین می‌برد. بر اساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۴۰۲، صنایع فرآوری پسته می‌تواند برای هر ۱۰۰ هکتار باغ، ۵۰ شغل مستقیم ایجاد کند، اما در ورامین این پتانسیل محقق نشده است.

حجت‌الاسلام سیدمحسن محمودی، رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی استان تهران و یکی از مسئولان تبلیغی پیگیر و مطالبه گر برند پسته ورامین، بر ضرورت ایجاد صنایع فرآوری پسته در این منطقه تأکید کرد و به خبرنگار مهر گفت: نبود صنایع فرآوری، سود اصلی تولید را به خارج از ورامین منتقل می‌کند.

وی که با خبرنگار مهر سخن می‌گفت، خواستار جذب سرمایه‌گذاری برای فناوری فرآوری شد تا اشتغال پایدار ایجاد و پسته ورامین به عنوان سوغات ملی شناخته شود.

محمودی با اشاره به جایگاه ورامین به عنوان یکی از قطب‌های تولید پسته کشور، گفت: سوال اینجا است، که فرآوری پسته‌ای که اینجا تولید می‌شود، کجا انجام می‌شود؟ قسمت عمده سوددهی‌اش برای کجاهاست؟ اگر کسی بخواهد پسته ورامین را به عنوان سوغات ببرد، کجا باید برود؟ در واقع جایگاه عرضه پسته ورامین در خود شهر و منطقه کجاست؟

وی افزود: مطلب دوم صنایع فرآوری پسته است، صنایع مربوط به فرآوری پسته در ورامین کجا است؟ چرا اقدام نمی‌شود؟ گیر کار کجاست؟ آیا نشان یا آن برند پسته ورامین و صنایع فرآوری شده الان در چه مقطعی قرار دارد؟ خوب سال‌هاست تلاش شده تعاونی پسته‌کاران تشکیل شده، یک قدم‌هایی در حوزه تشکیلات صورت گرفته اما به نظر در حوزه جذب سرمایه‌گذاری برای فناوری موفق نبودیم

پسته محصولی کم آب بر است، مسئولین حمایت کنند

ورامین، با بیش از ۱۰ هزار هکتار باغ پسته، یکی از مراکز اصلی تولید این محصول در ایران است، اما نبود صنایع فرآوری باعث خام‌فروشی می‌شود. بی‌بی‌سی فارسی برای دریافت واکنش از جهاد کشاورزی استان تهران تماس گرفته است.

در حالی که قدم بوربور، رئیس هیأت مدیره تعاونی پسته‌کاران ورامین، کشاورزان این منطقه را به روی آوردن به کشت پسته تشویق کرده و به خبرنگار مهر گفت: این محصول کم‌آب‌بر است و می‌تواند جایگزین کشت‌های پرآب مانند گوجه‌فرنگی و بادمجان شود.

بوربور، که با خبرنگار مهر گفتگو می‌کرد، افزود: پسته ورامین ارزآور و درآمدزا است و اقلیم منطقه برای آن مناسب است.

رئیس هیأت مدیره تعاونی پسته‌کاران ورامین با اشاره به اقلیم مناسب ورامین برای کشت پسته گفت: پسته محصولی ارزآور است، در حال حاضر ما مشکلات آبی در ورامین داریم که پسته کمترین آب را مصرف می‌کند،.

وی با بیان اینکه پسته ورامین برای برندسازی نیاز به حمایت مسئولان دارد، یکی از شایعات رایج در خصوص این محصول را رد کرد و افزود: یکی از شایعاتی که مطرح است این است که پسته خیلی پرآب است، برخلاف شایعات پسته محصولی کم‌آب‌بر است و از آن طرف هم اقلیم منطقه مناسب کشت پسته است و فقط باید حمایت شویم.

درصدد تغییر روند عرضه پسته ورامین هستیم

این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که حسین عباسی فرماندار ویژه ورامین در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به ظرفیت‌های تولید پسته در این شهرستان، اظهار داشت: متأسفانه محصولاتی که در ورامین تولید می‌شود، اغلب به نام سایر مناطق ثبت و عرضه می‌شود، در حالی که از منابع آبی ورامین برای کشت این محصول استفاده می‌شود، باید خود مردم ورامین از منافع آن بهره‌مند شوند.

وی با بیان اینکه در بحث عرضه داخلی نیز مشکلاتی وجود دارد، افزود: امروز در بسیاری از نقاط می‌بینیم که پسته ورامین به نام دامغان به فروش می‌رسد. یکی از اشکالات اساسی این است که ما آسیب‌شناسی دقیقی انجام نداده‌ایم تا علل این موضوع را ریشه‌یابی کنیم، البته مسائل متعددی در این زمینه مؤثر است، از جمله اینکه عمده پسته‌کاران در مقیاس بزرگ غیربومی هستند و کشاورزان محلی تحت نظر آن‌ها فعالیت می‌کنند. برای این افراد صرفاً فروش محصول مهم بوده و تنها به فروش خام اکتفا کرده‌اند.

عباسی با اشاره به عدم توسعه فرآوری پسته در ورامین، تصریح کرد: متأسفانه امکانات مناسب برای فرآوری و بسته‌بندی پسته در منطقه ایجاد نشده است. ما درصدد هستیم با فعال‌سازی واحدهای تولیدی، این روند را تغییر دهیم. برگزاری جشنواره پسته ورامین که چند روز قبل انجام شد، نقطه آغازی است تا مردم به پتانسیل‌های خود باور پیدا کنند و بتوانند فرآوری، برندسازی و عرضه محصول با نام ورامین را محقق سازند.

فرماندار ورامین در پاسخ به این سوال که آیا برنامه خاصی برای این منظور تدوین شده است، گفت: بله، همین جشنواره نشان‌دهنده عزم ما برای معرفی پسته به عنوان محصول برند شهرستان است، البته این امر مشروط به همکاری پسته‌کاران است. برای فرآوری و بسته‌بندی نیاز به جذب سرمایه‌گذار داریم تا انواع محصولات مبتنی بر پسته تولید شود، چرا که تاکنون فقط فروش خام رواج داشته است.

یکی از جنبه‌های تلخ این داستان، وضعیت برند «پسته ورامین» است، در سال ۱۳۹۸، جهاد کشاورزی استان تهران تلاش کرد این پسته را به عنوان یک برند جغرافیایی ثبت کند تا از رقابت با پسته‌های کرمان و رفسنجان متمایز شود. گزارش‌ها نشان می‌دهد که برند پسته ورامین در جشنواره‌های کشاورزی معرفی و حتی در سال ۱۴۰۰، با حمایت شورای ملی پسته ایران، به بازارهای صادراتی مانند اروپا عرضه شد، اما به دلیل عدم حمایت مداوم و نبود زیرساخت‌های فرآوری، این برند به فراموشی سپرده شد.

محمدعلی طهماسبی، مدیرکل جهاد کشاورزی استان تهران در سال ۱۳۹۹، در مصاحبه‌ای گفته بود: پسته ورامین با کیفیت بالا می‌تواند برند ملی شود، اما نیاز به سرمایه‌گذاری در بسته‌بندی و بازاریابی دارد.

برند پسته ورامین در سال‌های اخیر پیشرفتی نداشته و بیشتر تولیدات به نام برندهای دیگر صادر می‌شوند

با این حال، گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که برند پسته ورامین در سال‌های اخیر پیشرفتی نداشته و بیشتر تولیدات به نام برندهای دیگر صادر می‌شوند، شورای ملی پسته ایران در گزارش سال ۱۴۰۳ تأکید کرد که نبود استانداردسازی و فرآوری، برندهای محلی مانند ورامین را ضعیف کرده و سهم بازار را به رقبا واگذار می‌کند.

چالش‌های تولید پسته ورامین فراتر از فرآوری است، آب و هوای خشک منطقه و کمبود آب، تولید را تهدید می‌کند. سطح زیر کشت پسته در ورامین از ۱۲ هزار هکتار در سال ۱۳۹۵ به حدود ۱۰ هزار هکتار در سال‌های اخیر کاهش یافته، همچنین، آفات مانند پسیل پسته سالانه ۲۰ درصد محصول را از بین می‌برد و بدون صنایع حمایتی، کشاورزان زیان می‌بینند.

با این حال، گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که صادرات پسته خام از ورامین در سال ۱۴۰۲ تنها ۵ هزار تن بوده، در حالی که با فرآوری می‌توانست دو برابر شود.

برای حل مشکلات، کارشناسان پیشنهاد سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی را می‌دهند. گزارش بانک مرکزی در سال ۱۴۰۲ تأکید کرد که صنایع فرآوری پسته می‌تواند GDP کشاورزی را ۱۵ درصد افزایش دهد.

در نهایت، پسته ورامین نمادی از پتانسیل‌های از دست رفته کشاورزی ایران است. بدون فرآوری و برندسازی، این محصول مرغوب به حاشیه رانده می‌شود و کشاورزان با چالش‌های اقتصادی روبرو می‌شوند، مسئولین باید گام‌های عملی بردارند تا این گنجینه را حفظ کنند.