دونالد ترامپ، رئیس ایالات متحده آمریکا، 5 سال پس از امضای توافق‌نامه‌ای با طالبان که راه را برای خروج ایالات متحده از کابل هموار کرد، از این گروه حاکم بر افغانستان خواسته است که پایگاه هوایی بگرام این کشور را به واشنگتن تحویل دهد.
به گزارش عصرایران، پایگاه خبری "الجزیره" در مقاله ای تحلیلی در این باره نوشت:
ترامپ در یک کنفرانس خبری با نخست وزیر بریتانیا در 18 سپتامبر، به خبرنگاران گفت که دولت ایالات متحده "در تلاش است تا [بگرام] را پس بگیرد."
او گفت: "ما آن را به [طالبان] رایگان دادیم. ما آن پایگاه را پس می‌خواهیم."
دو روز بعد، در 20 سپتامبر، او این درخواست را با تهدیدی صریح در شبکه اجتماعی خود دنبال کرد: "اگر افغانستان پایگاه هوایی بگرام را به کسانی که آن را ساخته‌اند، یعنی ایالات متحده آمریکا، پس ندهد، اتفاقات بدی خواهد افتاد!!!"
طالبان درخواست ترامپ را رد کرده‌اند.
با این حال، این اولین باری نیست که ترامپ علاقه خود را به بازپس‌گیری پایگاه نظامی سابق ایالات متحده نشان داده است. در یک نشست خبری در فوریه 2025 که اکنون از وب‌سایت کاخ سفید حذف شده است، از ترامپ نقل قول شده بود که: "ما قرار بود بگرام را حفظ کنیم. ما قرار بود نیروی کوچکی را در بگرام نگه داریم."
پایگاه بگرام کجاست، چرا ترامپ اینقدر آن را می‌خواهد، اهمیت راهبردی آن چیست و آیا ایالات متحده می‌تواند آن را پس بگیرد؟
چهار سال پس از تخلیه پایگاه‌های نظامی نیروهای آمریکایی در افغانستان، بگرام همچنان یک قطعه زمین مورد مناقشه است که دولت ترامپ می‌خواهد آن را از طالبان پس بگیرد.
این پایگاه که دارای دو باند فرودگاه بتنی - یکی به طول 3.6 کیلومتر و دیگری به طول 3 کیلومتر است و حدود 50 کیلومتر خارج از کابل، پایتخت افغانستان، قرار دارد.
این پایگاه، دژ راهبردی بسیاری از قدرت‌های نظامی بوده است که در نیم قرن گذشته افغانستان را کنترل کرده‌اند - و بر سر آن جنگیده‌اند. این فرودگاه اولین بار در دهه 1950 توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق توسعه داده شد، تیری که در آغاز جنگ سرد شلیک شد و افغانستان را برای دهه‌ها به گرداب خود کشاند. اما دولت وقت افغانستان این پایگاه را کنترل می‌کرد.
این وضعیت پس از حمله اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان در سال 1979 تغییر کرد - نیروهای آن به مدت یک دهه، قبل از خروج مسکو از این کشور، مسئولیت پایگاه را بر عهده داشتند.
در سال 1991، دولت محمد نجیب‌الله، که تحت حمایت شوروی بود، کنترل بگرام را به اتحاد شمال، یکی از تاثیرگذارترین گروه‌های مخالف که برای قدرت می‌جنگید، از دست داد. اما اتحاد شمال نیز خود کنترل پایگاه را به طالبان واگذار کرد.
پس از حمله آمریکا و ناتو به افغانستان در سال 2001، این پایگاه به یک مرکز راهبردی حضور ارتش ایالات متحده در این کشور تبدیل شد و به عنوان یک فرماندهی ویژه برای لشکرهای مختلف نظامی مورد استفاده قرار گرفت و به طور پیوسته از نظر اندازه، ظرفیت و کاربرد در حال رشد بود.
در اوج خود در سال 2009، این پایگاه می‌توانست حدود 10 هزار نفر را در خود جای دهد. در حالی که نیروهای آمریکایی این پایگاه را کنترل می‌کردند، آمریکا این پایگاه را با سایر اعضای ناتو، از جمله واحدهایی از تفنگداران دریایی سلطنتی بریتانیا، به اشتراک گذاشته بود.
این پایگاه علاوه بر واحدهای نظامی، میزبان یک زندان بزرگ بود که به دلیل سوءاستفاده و شکنجه بازداشت‌شدگان افغان توسط نیروهای آمریکایی و شرکای محلی آنها بدنام شد. بگرام همچنین محل یک بیمارستان کاملا فعال، پادگان‌هایی برای هزاران سرباز و چندین رستوران زنجیره‌ای آمریکایی مانند پیتزا هات و ساب‌وی بود.
پایگاه و تاسیسات آن در جریان خروج نیروهای آمریکایی در اوت 2021 تخلیه شدند و بسیاری از سلاح‌ها و تجهیزات آن نابود شد. آنچه باقی مانده بود، قبل از اینکه طالبان کنترل را به دست بگیرند، توسط گروه‌های محلی غارت شد.
ترامپ بارها از اینکه چگونه ایالات متحده در تخلیه شتاب‌زده خود در سال 2021 سلاح‌های اصلی را جا گذاشته و در واقع آنها را به طالبان و سایر گروه‌های مسلح در افغانستان تحویل داده است، شکایت کرده است.
اما کارشناسان می‌گویند جذابیت واقعی بگرام نه در تجهیزات نظامی عمدتا خراب شده در آنجا و نه در رستوران‌های زنجیره‌ای متروکه در این مجموعه است.
ارزش نمادین نمایش کنترل ایالات متحده بر پایگاهی است که توسط یک رقیب ژئوپلیتیکی ساخته شده است. "ابراهیم باحیس" تحلیلگر ارشد گروه بین المللی بحران، گفت: " این پایگاه همیشه از ارزش استراتژیک مهمی برخوردار بوده است، زیرا توسط اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده است."
زمین ناهموار و کوهستانی افغانستان، کنترل حریم هوایی آن را دشوار می‌کند، زیرا مکان‌های کمی برای فرود هواپیماهای نظامی بزرگ و حامل‌های سلاح مناسب است. بگرام - بزرگترین پایگاه هوایی موجود در افغانستان است.
حکمت‌الله اعظمی، تحلیلگر امنیتی مرکز مطالعات جنگ و صلح (CAPS)، اندیشکده‌ای با دفتر مرکزی در کابل، گفت که پایگاه بگرام پس از سال 2001 "نقش حیاتی" در به اصطلاح "جنگ علیه تروریسم" واشنگتن ایفا کرد.
ماموریت‌های هوایی عمده از بگرام انجام شد، از جمله ماموریت‌هایی که منجر به کشتار غیرنظامیان شد، مانند بمباران بیمارستانی - که توسط پزشکان بدون مرز، که با حروف اول فرانسوی MSF شناخته می‌شود - در قندوز در سال 2015 که در آن 42 نفر کشته و حداقل 30 نفر زخمی شدند.
فرمانده آمریکایی در افغانستان بارها روایت خود را در مورد آنچه باعث بمباران شد تغییر داد، تا اینکه در نهایت اذعان کرد که این یک اشتباه بوده است. سپس باراک اوباما، رئیس جمهوری وقت آمریکا، عذرخواهی کرد.
اما اعظمی گفت که اگرچه ایالات متحده اکنون افغانستان را ترک کرده است، اما ارزش بگرام با افزایش نفوذ چین در منطقه، افزایش یافته است.
او گفت: "با تغییر اولویت‌ها و اینکه ایالات متحده چین را به عنوان تهدید شماره یک در نظر گرفت، این پایگاه ظاهرا بار دیگر مهم شده است، عمدتا به دلیل نزدیکی به چین و اهمیت آن."
بگرام حدود 800 کیلومتر (حدود 500 مایل) از مرز چین و حدود 2400 کیلومتر (حدود 1500 مایل) از نزدیکترین کارخانه موشک‌سازی چین در سین‌کیانگ فاصله دارد.
ترامپ همچنین چین را دلیل اصلی تمایل به بازپس‌گیری کنترل بگرام دانسته و این ماه در لندن گفته است که این پایگاه "یک ساعت با جایی که [چین] سلاح‌های هسته‌ای خود را می‌سازد فاصله دارد." در ماه فوریه، ترامپ همچنین ادعا کرد که این پایگاه "دقیقا یک ساعت با جایی که چین موشک‌های هسته‌ای خود را می‌سازد فاصله دارد."
مقامات چینی، به این اظهارات واکنش نشان داده‌اند. "لین جیان" سخنگوی وزارت امور خارجه چین، پس از اظهارات ترامپ در کنار "کی‌یر استارمر" نخست‌وزیر بریتانیا، گفت: "آینده افغانستان باید توسط مردم خودش تعیین شود. دامن زدن به تنش و ایجاد درگیری در منطقه مورد استقبال نخواهد بود."
کارشناسان می‌گویند این موضوع جای سوال دارد.
"اشلی جکسون" مدیر مشترک مرکز گروه‌های مسلح مستقر در ژنو، گفت: "در تئوری، بگرام یک پایگاه استراتژیک برای ایالات متحده از نظر اعمال قدرت در منطقه است." با این حال، او خاطرنشان کرد که "به نظر می‌رسد این اقدام در تضاد مستقیم با سیاست ایالات متحده برای پایان دادن به ماموریت نظامی در افغانستان باشد."
جکسون افزود: "تدارکات مذاکره برای استقرار مجدد و تحویل نیروها بسیار چالش برانگیز و طولانی خواهد بود و مشخص نیست که آیا این امر به منافع استراتژیک هیچ یک از طرفین خدمت خواهد کرد یا خیر."
اعظمی و باحیس معتقدند که طالبان نیز هیچ انگیزه‌ای برای ترک بگرام ندارند.
اعظمی گفت چنین اقدامی "مشروعیت طالبان را از بین می‌برد."
باحیس گفت که این گروه "تمایل به پذیرش حضور خارجی در افغانستان، از جمله در پایگاه هوایی بگرام، نخواهد داشت."
باحیس، ساکن کابل، خاطرنشان کرد که جنبش طالبان تا حد زیادی بر اساس ایده مبارزه با اشغال و نفوذ خارجی بنا شده است. این گروه اغلب استدلال کرده است که " تا زمانی که نیروهای خارجی حتی یک متر خاک را در اختیار داشته باشند، جهاد یا جنگ مقدس یک وظیفه است."
باحیس گفت: "هرگونه مذاکره با یک ارتش خارجی، قدرت آنها را در هم می‌شکند و خطر جدایی دسته‌جمعی اعضای خودشان از این جنبش را به همراه دارد."
در واقع، طالبان از جانب خود بسیار واضح بوده‌اند و بارها خواسته‌های ترامپ را رد کرده‌اند. در 21 سپتامبر، این گروه به توافق‌نامه 2020 که دولت ترامپ با طالبان در دوحه امضا کرد، استناد کردند.
حمدالله فطرت، معاون سخنگوی طالبان، در رسانه‌های اجتماعی گفت: "باید به یاد داشت که طبق توافق‌نامه دوحه، ایالات متحده متعهد شده است که «از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی افغانستان استفاده یا تهدید به زور نخواهد کرد و در امور داخلی آن دخالت نخواهد کرد.»
او افزود:" ایالات متحده باید به تعهدات خود وفادار بماند."
اظهارات فطرت پس از تهدید ترامپ مبنی بر وقوع "اتفاقات بد" در افغانستان در صورت عدم تحویل بگرام توسط طالبان مطرح شد.
امتناع طالبان از مذاکره بر سر این پایگاه تاکنون ترامپ را منصرف نکرده است و تحلیلگران معتقدند که ایالات متحده ممکن است از درخواست بگرام به عنوان یک ابزار چانه‌زنی استفاده کند.
جکسون از مرکز گروه‌های مسلح گفت: این می‌تواند "وسیله‌ای برای مطالبه چیزی بزرگ، مانند بگرام، و رضایت دادن به چیزی کوچک‌تر و نمادین‌تر در آینده، [مانند] بازگرداندن برخی از سلاح‌ها و تجهیزات باشد که ترامپ قبلا در مورد آن صحبت کرده است."
ارزیابی سال 2022 توسط وزارت دفاع وقت ایالات متحده، که اکنون وزارت جنگ است، نشان داد که بیش از 7 میلیارد دلار سلاح در افغانستان رها شده است که اکنون اعتقاد بر این است که بخش عمده‌ای از آن در کنترل طالبان است.
و تحلیلگران می‌گویند اگر درخواست بگرام یک قمار در یک مذاکره بزرگتر باشد، این می‌تواند خبر خوبی برای طالبان نیز باشد. حاکمان افغانستان به دنبال مشروعیت بین‌المللی گسترده‌تری بوده‌اند و مذاکره با ایالات متحده گامی به سوی آن است.
باحیس، ساکن کابل، با اشاره به نمونه‌های دیگری از تمایل رئیس جمهور آمریکا برای ایجاد روابط با رهبرانی که واشنگتن قبلا آنها را دشمن می‌دانست، گفت: "از برخی جهات، دولت ترامپ می‌گوید که پذیرای ایده تعامل با طالبان است." از احمد الشرع در سوریه گرفته تا ولادیمیر پوتین در روسیه و کیم جونگ اون در کره شمالی.
اما در نهایت، باحیس گفت، تمایل ترامپ برای تجارت با طالبان به آنچه روی میز اوست نیز بستگی دارد.
باحیس پرسید: "طالبان چه چیزی می‌توانند ارائه دهند؟ آیا این سرمایه‌گذاری خصوصی، مواد معدنی یا دارایی‌های نظامی مانند بگرام خواهد بود؟"
وی افزود:" واقعا به طالبان بستگی دارد که نشان دهند چه چیزی می‌توانند ارائه دهند."
