خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، زهرا اسکندری: به مناسبت ولادت یازدهمین امام شیعیان، مجموعه‌ای از کتاب‌های تازه منتشرشده درباره زندگی، سیره و آموزه‌های اخلاقی ایشان معرفی می‌شوند. این آثار با رویکردهای متنوع داستانی، کودکانه و تاریخی، مخاطبان را با دشواری‌های دوران امامت امام حسن عسکری(ع) و فضایل اخلاقی ایشان آشنا کرده و ارزش‌های انسانی ایشان را برای نسل‌های مختلف بازتاب می‌دهند.
امام حسن بن علی بن محمد(ع)، مشهور به امام حسن عسکری(ع) (۲۳۲–۲۶۰ قمری)، یازدهمین پیشوای شیعیان دوازده‌امامی است که شش سال امامت را عهده‌دار بود. ایشان فرزند امام هادی(ع) و پدر حضرت مهدی(عج) به شمار می‌روند. لقب «عسکری» برگرفته از اقامت اجباری آن حضرت در سامرا است؛ شهری که به دلیل حضور گسترده نیروهای نظامی عباسی به «عسکر» شهرت داشت.
امام حسن عسکری(ع) در دوران امامت خود با محدودیت‌های فراوانی از سوی حکومت عباسی روبه‌رو بود و به همین دلیل، بخش عمده فعالیت‌های ایشان در شرایط کنترل و مراقبت شدید انجام می‌شد. ارتباط آن حضرت با شیعیان عمدتاً از طریق نمایندگان خاص و نامه‌نگاری برقرار بود. عثمان بن سعید، از برجسته‌ترین یاران امام، نه تنها در زمان حیات ایشان نقش واسطه‌گری میان امام و شیعیان را ایفا کرد، بلکه پس از شهادت آن حضرت، به عنوان نخستین نایب خاص امام زمان(عج) در دوره غیبت صغری شناخته شد.
امام حسن عسکری(ع) در هشتم ربیع‌الاول سال ۲۶۰ هجری قمری و در سن ۲۸ سالگی در سامرا به شهادت رسید و در کنار مرقد پدرشان، امام هادی(ع)، به خاک سپرده شد. حرم عسکریین در سامرا که مدفن این دو امام است، امروز یکی از زیارتگاه‌های مهم شیعیان به شمار می‌آید.
زندگی و امامت امام عسکری(ع) با فراز و نشیب‌های سیاسی و اجتماعی ویژه‌ای همراه بود. برخی از منابع تاریخی اشاره کرده‌اند که در این دوره، بخشی از جامعه شیعه درباره جایگاه امامت دچار تردید و اختلاف شد، اما در نهایت اکثریت شیعیان به امامت ایشان گردن نهادند. با وجود فشارها و محدودیت‌های سیاسی، امام با اعزام نمایندگان، مدیریت امور مالی شیعیان و مکاتبات متعدد، تلاش کرد ارتباط مستحکمی با پیروان خود حفظ کند. به باور برخی پژوهشگران، اقدامات آن حضرت در این زمینه، نقشی مؤثر در آماده‌سازی جامعه شیعه برای ورود به عصر غیبت ایفا کرد.
از مهم‌ترین ویژگی‌های دوره امامت امام عسکری(ع)، شیوه خاص ایشان در آموزش شیعیان بود. گاه پاسخ پرسش‌های فقهی را به صورت کامل بیان نمی‌کردند تا زمینه استنباط برای شاگردان فراهم شود، و در مواردی دیگر توصیه می‌کردند برای حل مسائل به منابع حدیثی موجود مراجعه شود. چنین رویکردی سبب شد پیروان بتوانند در نبود دسترسی مستقیم به امام، توانایی لازم برای رفع نیازهای علمی و فقهی خود را به دست آورند.
روایتی زنانه از زندگی بانو حدیث
۱. کتاب «سر بر دامن ماه»|نویسنده: فاطمه دولتی|انتشارات: جمکران
کتاب «سر بر دامن ماه» نوشته فاطمه دولتی و منتشرشده از سوی انتشارات جمکران، اثری داستانی ـ تاریخی است که به روایت زندگینامه بانو حدیث، مادر امام حسن عسکری(ع) و مادربزرگ حضرت مهدی(عج)، می‌پردازد. موضوع کتاب از آن جهت حائز اهمیت است که به گوشه‌ای کمتر روایت‌شده از تاریخ ائمه اطهار(ع) توجه دارد و با زاویه دیدی زنانه، نقش این بانوی بزرگوار را در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخ شیعه بازگو می‌کند. روایت اثر با ماجرای ازدواج بانو حدیث با امام هادی(ع) آغاز می‌شود و سپس خواننده را با رخدادهای پرمخاطره دوران امامت امام حسن عسکری(ع) همراه می‌سازد؛ دورانی که جامعه شیعه تحت فشارهای شدید عباسیان قرار داشت.
بخش قابل توجهی از کتاب به شرایط پس از شهادت امام عسکری(ع) اختصاص دارد؛ جایی که بانو حدیث به‌عنوان چهره‌ای اثرگذار در سامان‌دهی امور شیعیان ظاهر می‌شود. نویسنده با تکیه بر منابع معتبر تاریخی، نشان می‌دهد که چگونه در شرایطی که جعفر بن علی، برادر امام عسکری(ع)، ادعای امامت داشت و بخشی از شیعیان دچار تردید بودند، بانو حدیث با صلابت و مدیریت خود، به‌طور موقت عهده‌دار زعامت شد و زمینه را برای تثبیت جایگاه امامت در وجود فرزند خردسال امام عسکری(ع) یعنی حضرت مهدی(عج) فراهم آورد.
این کتاب با قلمی روان و توصیفی، تلفیقی از روایت مستند و نثر ادبی ارائه کرده و کوشیده فراز و فرودهای زندگی بانو حدیث را از منظر انسانی و تاریخی برجسته کند. دولتی در «سر بر دامن ماه» علاوه بر ارائه تصویری از فضای اجتماعی و سیاسی آن دوره، به روابط درون خانواده امام هادی(ع) نیز پرداخته است.
روایتی داستانی از سال‌های پایانی امامت
۲.کتاب «سفیر دوازدهم»| نویسنده:زینب امامی‌نیا |انتشارات: جمکران
کتاب «سفیر دوازدهم» نوشته زینب امامی‌نیا و منتشرشده از سوی انتشارات جمکران، روایتی داستانی از روزهای پایانی امامت امام حسن عسکری(ع) و آغاز امامت حضرت مهدی(عج) است. نویسنده با انتخاب قهرمانی نوجوان به نام «رضاداد» توانسته مخاطب جوان را با فضایی تاریخی و پرالتهاب همراه کند. داستان از قم آغاز می‌شود؛ جایی که رضاداد مأموریت می‌یابد وجوهات و امانات مردم را به امام عسکری(ع) در سامرا برساند و همزمان از سرنوشت پدر گمشده‌اش که یکی از وکلای امام بوده، باخبر شود. او به سامرا می‌رسد اما با خبر شهادت امام روبه‌رو می‌شود و همراهانش باید در جست‌وجوی جانشین امام، راهی پرخطر را طی کنند.
این رمان، علاوه بر بازسازی فضای اختناق‌آمیز دوران عباسیان و شرایط دشوار زندگی امام در پادگان نظامی سامرا، به‌خوبی شبکه ارتباطی شیعیان با امام از طریق وکلا، نامه‌ها و توقیعات را بازتاب می‌دهد. روایت اثر با ماجراهایی پرکشش، جوانان و نوجوانان را با وضعیت سیاسی و مذهبی آن عصر آشنا می‌سازد و به آن‌ها نشان می‌دهد که چگونه استمرار امامت در حساس‌ترین شرایط تاریخی حفظ شد.
نویسنده با زبانی ساده و روان کوشیده است تا تاریخ را برای نسل نوجوان قابل لمس سازد. در بخشی از کتاب، فضای پرالتهاب و تعقیب‌های پنهانی با نثری توصیفی چنین بازنمایی می‌شود:«تمام کوچه‌هایی که به منزل امام منتهی می‌شد را گشت. اثری از سلیمان یا همان مرد بیچاره نبود. برگشت. هنوز به کوچه جعفر نرسیده بود که مردی با هیکلی درشت و محاسنی جوگندمی راه رضاداد را سد کرد. رنگ از چهره رضاداد پرید. بدنش سرد شد. مثل تکه‌ای یخ که روی آب شناور است. احساس بی‌وزنی می‌کرد و…»
سفر به زندگی امام حسن عسکری(ع) در قالب داستان کوتاه
۳.کتاب «آفتاب نیمه شب»| نویسنده: فاطمه مستغنی | انتشارات: شهید کاظمی
کتاب «آفتاب نیمه‌شب» سیزدهمین جلد از مجموعه ارزشمند «چهارده خورشید، یک آفتاب» است که با روایت صد داستان کوتاه و خواندنی، زندگی امام حسن عسکری(ع) را از دوران کودکی تا شهادت به تصویر می‌کشد. این اثر با زبانی ساده و بیانی روان نوشته شده و برای همه گروه‌های سنی، به‌ویژه نوجوانان و جوانان، قابل استفاده است.
این کتاب خواننده را با شرایط دشوار دوران امامت امام حسن عسکری(ع) آشنا می‌کند؛ دوره‌ای که ایشان در محدودیت‌ها و فشارهای شدید حکام عباسی قرار داشتند. نویسنده با نگاهی روایی و داستان‌محور، بخش‌های مهمی از زندگی آن حضرت، از جمله سختی‌ها، چالش‌ها و آموزه‌های اخلاقی ایشان را بیان کرده است.
«آفتاب نیمه‌شب» به‌طور ویژه به حوادث و موقعیت‌هایی می‌پردازد که با غیبت و شرایط خاص آن دوره پیوند دارد. علاوه بر روایت تاریخی، کتاب سرشار از آموزه‌های اخلاقی و دینی است که می‌تواند برای مخاطب امروز الهام‌بخش باشد.
مجموعه «چهارده خورشید، یک آفتاب» به زندگی هر یک از چهارده معصوم(ع) اختصاص دارد و تلاش کرده تصویری جامع و جذاب از سیره آنان ارائه دهد. این مجموعه با زبان ساده، تصاویر مرتبط و قلم نویسندگانی توانمند، در دسترس طیف گسترده‌ای از مخاطبان قرار گرفته است.
زندگی در شرایط سخت و دشوار
۴.کتاب «حسن‌بن‌علی امام عسکری(علیه‌السلام)»| نویسنده:مرضیه محمدزاده | انتشارات: دلیل ما
کتاب «حسن بن علی امام عسکری(علیه‌السلام)» نوشته مرضیه محمدزاده و منتشرشده از سوی انتشارات دلیل ما، اثری پژوهشی و تاریخی است که به معرفی شخصیت و زندگی امام حسن عسکری(ع) می‌پردازد. این کتاب با اتکا بر مدارک تاریخی معتبر و نگاهی تحلیلی، شرایط حساس و دشوار دوران امامت امام یازدهم شیعیان را بررسی کرده و خواننده را با چالش‌ها و محدودیت‌های عصر عباسیان آشنا می‌سازد.
در این اثر، سیره و رفتار امام عسکری(ع) در مواجهه با حکومت‌های جور عباسی مورد توجه قرار گرفته است. نویسنده نشان می‌دهد که امام چگونه در چنین شرایط دشواری، مدیریت امور شیعیان را برعهده داشتند و جایگاه امامت را حفظ و استمرار بخشیدند. همچنین کتاب به تفصیل به نقش امام در برقراری ارتباط با شیعیان و شبکه وکالت می‌پردازد. در آن زمان، امام برای هدایت و ترویج دین ناچار بودند ارتباط خود را حتی به شکل مخفی برقرار کنند و این ارتباط از طریق وکلا و مکاتبات امکان‌پذیر شد.
علاوه بر این، کتاب «حسن بن علی امام عسکری(ع)» به مسأله مقدمه‌سازی برای دوران غیبت و تولد حضرت مهدی(عج) نیز توجه ویژه دارد. نویسنده با نگاهی تاریخی و تحلیلی، نشان می‌دهد که امام چگونه با تدبیر و آینده‌نگری، مسیر استمرار امامت را برای جامعه شیعی فراهم کردند و زمینه تربیت شیعیان برای شرایط خاص آن دوران را مهیا ساختند.
این اثر برای مخاطبانی که به تاریخ شیعه، زندگی امامان و چگونگی اداره جامعه شیعی در شرایط دشوار علاقه‌مندند، اثری قابل توجه و آموزنده محسوب می‌شود.
آشنایی کودکان با سیره اخلاقی امام یازدهم
۵. کتاب «۱۰قصه از امام حسن عسکری(ع) »| نویسنده:مسلم ناصری| انتشارات:قدیانی
کتاب «۱۰ قصه از امام حسن عسکری(ع)»، جلد سیزدهم از مجموعه «همراه با معصومین(ع)»، نوشته مسلم ناصری و تصویرگری محسن محمدمیرزایی، اثری است که کودکان را با زندگی و سیره اخلاقی یازدهمین امام شیعیان آشنا می‌کند. این اثر در ۱۳۲ صفحه توسط انتشارات قدیانی منتشر شده و با زبانی ساده و جذاب، جنبه‌های والای شخصیتی امام عسکری(ع) را به تصویر می‌کشد.
کتاب شامل ده داستان کوتاه با عناوینی مانند «کاش بیشتر می‌دیدمش»، «سکه‌های گم‌شده»، «برادر پول‌دار برادر فقیر»، «فقط پرده تکان می‌خورد»، «کودک و فرشته»، «شیرهای گرسنه»، «خلیفه و قاطر چموش»، «حاکم و مرد کشاورز»، «سفر در باران» و «رازهای یک چوب» است. هر داستان به گونه‌ای طراحی شده که کودکان با رفتار و منش امام عسکری(ع) در زمینه‌هایی مانند بخشندگی، زهد، ساده‌زیستی و مهربانی با مردم آشنا شوند و از فضایل اخلاقی ایشان الگو بگیرند.
این کتاب فرصتی برای کودکان فراهم می‌کند تا با جنبه‌های اخلاقی و انسانی امام یازدهم شیعیان آشنا شوند و ارزش‌هایی همچون سخاوت، مهربانی و پارسایی را در زندگی خود تمرین کنند. روایت داستانی و زبان روان کتاب، خواندن آن را برای مخاطبان کودک دلنشین و آموزنده ساخته است.
آموزه‌های اخلاقی و مهربانی برای کودکان
۶.کتاب «ستاره‌های دوست داشتنی»| نویسنده:محسن هجری | انتشارات:شهر قلم
کتاب «امام حسن عسکری(ع)» از مجموعه «ستاره‌های دوست‌داشتنی»، به قلم محسن هجری و تصویرگری میترا عبدالهی، توسط انتشارات شهر قلم در ۲۴ صفحه و برای گروه سنی «ب» و «ج» منتشر شده است. این اثر با زبانی ساده و جذاب، کودکان را با زندگی و ویژگی‌های اخلاقی امام حسن عسکری(ع) آشنا می‌کند و به آنان امکان می‌دهد ارزش‌های انسانی و فضایل اخلاقی ایشان را در زندگی روزمره خود تجربه کنند.
مجموعه «ستاره‌های دوست‌داشتنی» داستان قهرمان کوچولویی را روایت می‌کند که هر شب به پشت‌بام می‌رود و با نگاه کردن به آسمان، نوری که نماینده یکی از اصحاب معصومین(ع) است به دنبال او می‌آید. او در این سفر جادویی، همراه با آن نور به دیدار امام معصوم می‌رود و چند ساعتی با ایشان همراه می‌شود. در طول این ملاقات، کودک داستان با مشاهده ویژگی‌ها و کارهای خوب امام، آموزه‌های اخلاقی را می‌آموزد و آن‌ها را با اتفاقات زندگی روزمره خود مقایسه می‌کند.
این روش روایت، که همزمان گذشته و حال را از نگاه کودکانه قهرمان داستان به تصویر می‌کشد، امکان ارتباط بیشتر کودکان با شخصیت امام را فراهم می‌کند. این جلد از مجموعه «ستاره‌های دوست‌داشتنی» سرشار از مهربانی و نکات اخلاقی است و با بازتاب خوبی‌ها و فضایل امام حسن عسکری(ع)، کودکان را با رفتارهای ارزشمند ایشان آشنا می‌سازد و تشویق می‌کند تا این ویژگی‌ها را در زندگی خود به کار بگیرند.
تمام این آثار با سبک‌ها و زاویه‌های متفاوت، از روایت داستانی و کودکانه تا تحلیل تاریخی، به معرفی امام حسن عسکری(ع) و آموزش فضایل اخلاقی ایشان به مخاطبان مختلف پرداخته‌اند و فرصتی مناسب برای آشنایی با زندگی، سیره و آموزه‌های اخلاقی این امام بزرگوار فراهم کرده‌اند.
