همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: تا به حال فکر کرده‌اید وقتی پدر یا مادر سالمندتان نمی‌تواند در گروه خانوادگی واتس‌اپ پیامی بگذارد یا پیام را به اشتباه برای کس دیگری می‌فرستد، یا عکسی را که برایش واتس‌اپ کرده‌اید نمی‌تواند پیدا کند، یا برای فرستادن یک ویس ساده، دقیقه‌ها سردرگم و کلافه می‌شود و دست آخر هم ویس را خالی می‌فرستد، چه حالی پیدا می‌کند؟
پشت این لبخندهای ظاهری، یک شرمندگی، طردشدگی و استرس پنهان است. حالا اگر شما هم آنها را با جمله‌ای سرزنش کنید یا بی‌حوصله برخورد کنید، استرس و حس‌های منفی در آنها دوبرابر می‌شود. در روز جهانی سالمندان (۹ مهر)، وقت آن است که درباره «تنهایی دیجیتال» این گروه و آسیب‌های آن جدی‌تر حرف بزنیم و این موضوع را اصلا ساده نبینیم.
شکاف دیجیتال میان نسل‌ها
تنهایی دیجیتال سالمندان، مفهومی است که شاید در نگاه اول، ساده و بی‌اهمیت به نظر برسد، اما واقعیت این است که اثرات عمیقی بر سلامت روان، عزت نفس و کیفیت زندگی سالمندان می‌گذارد. متخصصان می‌گویند همان قدر که استفاده زیاد از موبایل و دیجیتال‌باز بودن سالمندان برای سلامت جسم و روان‌شان خطرناک است، ناتوانی در استفاده هم خطرات و آسیب‌های زیادی برایشان دارد. دکتر احمد دلبری، متخصص طب سالمندان در گفتگو با همشهری‌آنلاین، در توضیح یکی از مهم‌ترین چالش‌های زندگی نسل سالمند می‌گوید: «تنهایی دیجیتال، یکی از مسائل پنهان اما بسیار تأثیرگذار بر کیفیت زندگی سالمندان است. در نگاه تخصصی حوزه سالمندی، این موضوع ابعاد روانی–اجتماعی، بین‌نسلی و آموزشی دارد.» 
او به شکاف دیجیتال میان نسل‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «فاصله دیجیتال، مشکلات عاطفی، روانی و اجتماعی متعددی برای سالمندان ایجاد می‌کند. بسیاری از سالمندان گوشی هوشمند دارند، اما توانایی استفاده درست از آن را ندارند. این ناتوانی می‌تواند تجربه عاطفی منفی برای آنها به همراه داشته باشد و حتی موجب احساس عقب‌ماندگی، شرمندگی و سرزنش از سوی فرزندان شود. پیامد روانی چنین شرایطی افزایش خطر افسردگی، اضطراب و انزوا در سالمندان است. علاوه بر آن، محرومیت از شبکه‌های اجتماعی، خدمات آنلاین و ارتباطات جدید هم به پیامدهای اجتماعی آن اضافه می‌شود.»
آسیب دیدن عزت نفس سالمندان
به گفته این متخصص طب سالمندی، این مساله به عزت نفس و سلامت روان سالمندان هم آسیب می‌زند. «وقتی سالمندان خودشان را با نسل جوان مقایسه می‌کنند، حس عقب‌ماندگی و بی‌کفایتی به آنها دست می‌دهد. شنیدن جملاتی مثل "مگه کار سختیه؟" یا "چرا بلد نیستی؟" یا "اینو که دفعه قبل هم به‌ت گفتم" از طرف فرزندان باعث شرم و کاهش عزت نفس والدین سالمند می‌شود. از طرف دیگر، چون نمی‌توانند مثل دیگران در گروه‌های خانوادگی یا دوستانه حضور فعال داشته باشند، احساس طردشدگی پیدا می‌کنند. تحقیقات جهانی هم نشان داده که شکاف دیجیتال در سالمندان به طور مستقیم با افسردگی، اضطراب و احساس تنهایی مرتبط است.»
تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که تنهایی دیجیتال و انزوای اجتماعی ناشی از آن، پیامدهای شدیدتری نیز به همراه دارد: پیامدهایی مثل افزایش خطر زوال عقل و آلزایمر و حتی ضعف سیستم ایمنی و افزایش فشار خون و بالا رفتن خطر بیماری‌های قلبی-عروقی.
چاره چیست؟
اما چه باید کرد تا این فاصله کمتر شود؟ دکتر دلبری راهکارهای خوبی ارائه می‌دهد: «در قدم اول، آموزش و توانمندسازی اهمیت زیادی دارد. طراحی کارگاه‌های ساده و کوتاه‌مدت در خانه‌های سلامت یا کانون‌های سالمندی می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. سالمندانی که مهارت‌های ابتدایی را یاد می‌گیرند، می‌توانند به دیگران آموزش دهند که همین، اثر روانی مثبت و حس توانمندی بیشتری به همراه دارد. همچنین تهیه جزوه‌های تصویری و مرحله‌به‌مرحله با فونت درشت و تصویر برای آموزش کارهایی مثل نصب اپلیکیشن یا برقراری تماس تصویری بسیار مؤثر است.»
نقش خانواده و فرزندان
به گفته این متخصص، نقش خانواده و فرزندان هم حیاتی است: «خانواده باید رویکرد خود را از سرزنش به تشویق تغییر دهد و با صبر و حوصله، پدر و مادر یا پدربزرگ و مادربزرگ خود را در این مسیر همراهی کند. حتی اختصاص دادن هفته‌ای ده دقیقه برای تمرین کار با گوشی می‌تواند خیلی مفید باشد. همچنین ایجاد فعالیت‌های مشترک دیجیتال مثل تماس تصویری هفتگی یا تشکیل گروه خانوادگی، انگیزه سالمندان را بالا می‌برد.»
دلبری در ادامه به ابزارهای موردنیاز اشاره می‌کند: «استفاده از گوشی‌های سالمندپسند با منوی ساده و فارسی‌سازی‌شده، آیکون‌های بزرگ و نصب از پیشِ اپلیکیشن‌ها و VPNهای ساده توسط فرزندان، از سردرگمی سالمندان جلوگیری می‌کند.»
نقش جامعه
این متخصص طب سالمندی بر نقش جامعه هم تأکید دارد: «باید باشگاه‌های دیجیتال سالمندان در محلات راه‌اندازی شود؛ شبیه باشگاه‌های ورزشی یا هنری. داوطلبان جوان و دانشجویان می‌توانند در این باشگاه‌ها به آموزش یک‌به‌یک سالمندان کمک کنند. همچنین ترکیب آموزش دیجیتال با فعالیت‌های اجتماعی، مثل ایجاد گروه واتساپی محله برای اخبار و دعوت به برنامه‌ها، مشارکت سالمندان را افزایش می‌دهد.»
بیشتر بخوانید؛
-
چرا سالمندان در شرایط بحرانی بیشتر از دیگران آسیب می‌بینند؟
- احتمال بروز افسردگی در سالمندان گوشی باز
-
«دیگر از ما گذشته»؛ خطرناک‌ترین باور دوره سالمندی
ناتوان از انجام خدمات آنلاین
علاوه بر چالش‌های ارتباطی در شبکه‌های اجتماعی، شکاف دیجیتال ابعاد گسترده‌تری از زندگی سالمندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد که اغلب نادیده گرفته می‌شوند؛ امروزه بسیاری از خدمات ضروری مانند نوبت‌دهی پزشکی، مشاوره آنلاین سلامت، بانکداری اینترنتی و خدمات دولتی به صورت دیجیتال ارائه می‌شوند. سالمندانی که فاقد سواد دیجیتال هستند، از دسترسی به این خدمات محروم می‌مانند و همین، استقلال فردی آنها را تهدید می‌کند و وابستگی‌شان به دیگران را افزایش می‌دهد. این «شکاف دیجیتال سلامت» می‌تواند منجر به تأخیر در پیگیری‌های درمانی و کاهش کیفیت مراقبت‌های بهداشتی برای آنان شود.
همچنین سالمندان به دلیل ناآگاهی از خطرات فضای مجازی، یکی از اهداف اصلی کلاهبرداران اینترنتی و مجرمان سایبری هستند. حملات فیشینگ، کلاهبرداری‌های تلفنی و ایمیل‌های جعلی، امنیت مالی و روانی آنها را به‌شدت تهدید می‌کند. آموزش اصول اولیه امنیت آنلاین مثل استفاده از رمزهای عبور قوی و عدم به اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی، برای محافظت از آنها یک ضرورت است.
متخصصان تاکید دارند که جامعه باید نگاه خود به سالمندان را از گروهی ناکارآمد به منابعی ارزشمند و باتجربه تغییر دهد. تشویق جوانان و داوطلبان برای آموزش انفرادی به سالمندان، نه تنها مهارت‌های دیجیتال را به آنها یاد می‌دهد، بلکه به ایجاد پیوندهای عاطفی بین‌نسلی و کاهش حس انزوای هر دو گروه کمک می‌کند.
البته بسیاری از سالمندان در برابر یادگیری تکنولوژی مقاومت می‌کنند. دلیلش هم این است که مزایای آن را به درستی درک نمی‌کنند یا در توان خود نمی‌بینند که بتوانند ان راد بگیرند و مستقلانه عمل کنند. بنابراین باید به طور ملموس به آنها نشان داد که فناوری چطور می‌تواند به استقلال، سرگرمی و ارتباط آنها کمک کند. برای مثال، امکان تماس تصویری با نوه‌ها، دسترسی به موسیقی یا فیلم‌های قدیمی، مطالعه آنلاین خبرها و مطالب مورد علاقه و یا مشارکت در گروه‌های مجازی.
شکاف دیجیتال را جدی بگیریم
روز جهانی سالمندان، فرصتی است تا به یاد داشته باشیم که شکاف دیجیتال بین کسانی که با فناوری‌های جدید مثل موبایل و اینترنت آشنا هستند و آنها که اغلب‌شان بلد نیستند، فقط یک موضوع فنی نیست. بلکه به معنای واقعی به کیفیت زندگی، عزت‌نفس و سلامت روان میلیون‌ها سالمند در کشور گره خورده است و نباید آن را نادیده بگیریم.
