یک تحقیق جدید با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای تصویری نگران‌کننده از وضعیت فرونشست زمین در ایران ارائه می‌دهد. این مطالعه نشان می‌دهد که بخش‌های وسیعی از کشور با سرعتی که در جهان کم‌نظیر است درحال فرونشست هستند؛ محققان این پدیده را «برگشت‌ناپذیر» می‌دانند و می‌گویند ممکن است جان افراد زیادی در خطر باشد.
براساس گزارش لایوساینس، بیش از ۳۱ هزار ۴۰۰ کیلومترمربع از خاک ایران (مساحتی تقریباً به اندازه استان آذربایجان غربی) سالانه با سرعتی بیش از ۱۰ میلی‌متر درحال فرونشست است. «جسیکا پین» (Jessica Payne)، سرپرست این تحقیق از دانشگاه لیدز بریتانیا، می‌گوید:
«نرخ فرونشست در ایران از سریع‌ترین نرخ‌ها در جهان است. در اروپا، مواردی که بیش از ۵ تا ۸ میلی‌متر در سال باشند، شدید تلقی می‌شوند.»
این پدیده در برخی مناطق به وضعیت بحرانی رسیده است. به عنوان مثال، در نزدیکی شهر رفسنجان به دلیل برداشت بی‌رویه آب برای مزارع پسته، زمین سالانه تا ۳۴ سانتی‌متر نشست می‌کند. این یعنی در یک دهه، سطح زمین می‌تواند ۳ تا ۴ متر پایین برود. شهرهای بزرگ دیگری مانند تهران، کرج، مشهد، اصفهان و شیراز نیز تحت تأثیر این پدیده قرار دارند. این مطالعه تخمین می‌زند که حدود ۶۵۰ هزار نفر در مناطق پرخطر فرونشست زمین زندگی می‌کنند.
عامل اصلی این بحران، تخلیه بیش‌ازحد آبخوان‌های زیرزمینی است. محققان می‌گویند در ایران حدود ۶۰ درصد از منابع آبی از همین آبخوان‌ها تأمین می‌شود و ۷۷ درصد از موارد فرونشست شدید، با فعالیت‌های کشاورزی در ارتباط مستقیم است. خشکسالی‌های مداوم نیز این وضعیت را تشدید کرده است.
برای درک بهتر این فرایند، یک آبخوان را مانند یک «سطل پر از ماسه و گل» تصور کنید که توسط آب، دانه‌های آن از هم جدا نگه داشته شده‌اند. جسیکا پین توضیح می‌دهد: «اگر این آب بیش‌ازحد برداشت شود، ماسه و گل دیگر قدرت کافی برای نگه‌داشتن وزن رسوبات بالایی و همچنین ساختمان‌های روی آن را ندارند.»
شاید نگران‌کننده‌ترین یافته این تحقیق، برگشت‌ناپذیر بودن بخش عمده‌ای از این فرونشست‌ها باشد. زمانی که لایه‌های آبخوان فشرده می‌شوند، حتی اگر در آینده با بارش باران دوباره پر شوند، سطح زمین دیگر به حالت اولیه خود باز نخواهد گشت. این یعنی ظرفیت ذخیره‌سازی آب در این آبخوان‌ها برای همیشه از بین می‌رود.
اما این فرونشست چه خطرهایی برای ما دارد؟ به گفته محققان نشست نامتوازن زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق، بی‌ثباتی سازه‌ها و آسیب جدی به ساختمان‌ها، جاده‌ها و خطوط راه‌آهن می‌شود همچنین با از بین رفتن ظرفیت ذخیره آبخوان‌ها، کشور در برابر خشکسالی‌های آینده آسیب‌پذیرتر و بازیابی منابع آبی تقریباً غیرممکن می‌شود.
یافته‌های این پژوهش در ژورنال علمی Geophysical Research: Solid Earth منتشر شده است.
