شرایط معیشتی مردم ایران به شدت بحرانی گزارش شده و به گفته کارشناسان، این وضعیت دست‌کمی از یک کابوس ندارد. تفاوت اصلی این است که کابوس‌ها با بیداری پایان می‌یابند، اما این بحران معیشتی در کوتاه‌مدت پایانی ندارد. قیمت کالاهای اساسی به‌طور غیرمنطقی افزایش یافته و فشار مالی سنگینی بر خانوارها وارد کرده است.
با فعال شدن مکانیسم اسنپ‌بک، وعده‌های مسئولان برای کنترل اوضاع به باد هوا تبدیل شده است. برنج از مرز ۳۰۰ هزار تومان گذشته و لوبیا چیتی به کیلویی ۴۰۰ هزار تومان رسیده است. این افزایش قیمت‌ها نشان‌دهنده ناکارآمدی شعارهای مقامات در برابر واقعیت‌های بازار است.
طبق گزارش مرکز آمار ایران، تورم سالانه گروه سبزیجات و حبوبات با ۶۶ درصد، بیشترین افزایش قیمت را در میان کالاهای اساسی داشته است. در مردادماه، این گروه با تورم ماهانه ۷.۸ درصد، پس از میوه و خشکبار در جایگاه دوم قرار گرفت. تورم سالانه کل از ۳۶.۳ درصد در مرداد به ۳۷.۵ درصد در شهریور رسید و تورم نقطه‌به‌نقطه به ۴۵.۳ درصد، بالاترین سطح از خرداد ۱۴۰۲. تورم نقطه‌به‌نقطه خوراکی‌ها نیز به همین ترتیب رکورد زده است.
کارشناسان، حذف ارز ترجیحی و جایگزینی آن با ارز مبادله‌ای را عامل اصلی افزایش هزینه‌های واردات می‌دانند. همچنین، بالا رفتن قیمت نهاده‌های کشاورزی مانند کود و سموم به دلیل تأمین با ارز توافقی، فشار مضاعفی بر تولید داخلی وارد کرده است. تورم ماهانه در شهریور به ۸.۳ درصد رسید، در حالی که در مرداد ۹.۲ درصد بود، نشان‌دهنده شتاب گرفتن افزایش قیمت‌ها. خانوارها در شهریور ۸.۳ درصد بیشتر از مرداد برای سبد مشابه کالا و خدمات هزینه کردند.
تورم سالانه گروه‌های «میوه و خشکبار»، «نان و غلات» و «نوشیدنی‌ها» به بالاترین سطح از پایان سال ۱۴۰۲ رسیده است. تورم نقطه‌به‌نقطه نیز در ۱۰ گروه کالایی رکورد مشابهی ثبت کرده و شاخص کل نقطه‌به‌نقطه از خرداد ۱۴۰۲ بی‌سابقه بوده است. این آمارها نشان‌دهنده عمق بحران در سبد معیشت خانوارها است.
بسیاری مکانیسم اسنپ‌بک را عامل این آشوب اقتصادی می‌دانند، اما سؤال این است که تا چه حد ضعف مدیریت داخلی در این بحران نقش دارد؟ وحید شقاقی‌شهری، کارشناس اقتصادی، گفت: «تحریم‌های آمریکا پیش‌تر اثرات خود را گذاشته بود، اما اسنپ‌بک بهانه‌ای جدید برای فشار بر شرکای تجاری ایران فراهم کرد.» وی افزود که پس از فعال‌سازی اسنپ‌بک، کشورهایی مانند ژاپن و ترکیه نیز برخی شرکت‌های ایرانی را که در قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت بودند، تحریم کردند.
شقاقی‌شهری با انتقاد از ناتوانی تیم اقتصادی دولت اظهار کرد: «وزارت اقتصاد و بانک مرکزی باید از ماه‌ها قبل برای این شرایط برنامه‌ریزی می‌کردند تا شوک ناگهانی به اقتصاد وارد نشود.» وی افزود که انفعال این نهادها باعث شد دلالان از فرصت سوءاستفاده کنند و جهش قیمت‌ها را رقم بزنند. به گفته او، نبود برنامه‌ریزی مشخص و غافلگیری دولت، اقتصاد را به وضعیت کنونی کشانده است.
بازار ارز در التهاب بی‌سابقه‌ای به سر می‌برد و قیمت دلار به ۱۱۷ هزار تومان رسیده است. شقاقی‌شهری گفت: «حجم نقدینگی در مردادماه ۱۱ هزار همت بود، اما با دلار ۱۱۰ هزار تومانی، قدرت دلاری نقدینگی به حدود ۱۰۰ میلیارد دلار کاهش یافته، که در ۱۰ سال اخیر بی‌سابقه است.» وی هشدار داد که این وضعیت، تورم شدیدی را در ماه‌های آینده به دنبال خواهد داشت.
شقاقی‌شهری توضیح داد که قدرت دلاری نقدینگی به پایین‌ترین سطح خود رسیده و حتی تأمین هزینه نان یا اجاره در مناطق پایین تهران برای کارگران غیرممکن شده است. وی افزود: «اگر ۱۰۰ میلیارد دلار پول داشته باشیم، می‌توانیم تمام موجودی ریالی ۹۰ میلیون ایرانی را جمع کنیم. این عدد برای اقتصاد ایران بسیار نازل است و نتیجه مدیریت نادرست است.»
شقاقی‌شهری تأکید کرد که بازار کالاهای اساسی نیز دچار رهاشدگی شده است. وی گفت: «وزارت جهاد کشاورزی و صمت اقتدار لازم برای مدیریت بازار را ندارند.» دلالان از این وضعیت سوءاستفاده کرده و قیمت‌ها را به سطوح غیرمنطقی رسانده‌اند. نبود نظارت هوشمند و رصد گردش مالی، این آشوب را تشدید کرده است.
کارشناسان خواستار تقویت اقتدار وزارت‌خانه‌های جهاد کشاورزی و صمت، نظارت هوشمند بر بازار و مدیریت واردات کالاهای اساسی هستند. شقاقی‌شهری تأکید کرد: «کنترل دلالان، رصد گردش مالی و مدیریت هوشمند واردات ضروری است. بدون این اقدامات، بازار کالاهای اساسی همچنان در بحران خواهد ماند و معیشت مردم بیش از پیش آسیب می‌بیند.»
