به گزارش خبرنگار مهر، مهرگان در تاجیکستان و جمهوری اسلامی ایران، یک جشن مذهبی است که با برداشت پاییزی گره خورده است. این جشن در سل 1403 به صورت مشترک توسط ایران و تاجیکستان به ثبت جهانی رسید. در پرونده مربوط به ثبت این اثر و عنصر فرهنگی آمده: این جشن هر ساله، از 2 اکتبر تا 2 نوامبر، مردم از خداوند به خاطر دام و محصولات خود سپاسگذاری می‌کنند. آیین‌های اجرا شده در طول مراسم و محصولات ارائه شده بسته به منطقه و اعتقادات برگزارکنندگان متفاوت است. به عنوان مثال، جوامع زرتشتی با تلاوت بخش‌هایی از کتاب مقدس خود جشن می‌گیرند، در حالی که مسلمانان دعاهای ویژه‌ای می‌خوانند.
هر دو جامعه آیین چیدن سفره ای از کالاها مانند انار، هندوانه، گلابی، لیموترش و لیموترش، انگور، سیب، برنج و گندم را به اشتراک می‌گذارند. آنها غذاهای مختلفی تهیه می‌کنند و آجیل، شیرینی و نوشیدنی‌های مخصوص سرو می‌کنند. آنها همچنین موسیقی می‌نوازند، آواز می‌خوانند و می‌رقصند. این جشن‌ها که توسط مردم صرف نظر از جنسیت و سن برگزار می‌شود، شامل موسیقی، سرود، رقص، تئاتر و اجرای ورزش‌های محلی (مانند کشتی) است. در طول مراسم، هر دو جامعه نمایشگاه‌های گل ترتیب می‌دهند و صنایع دستی و محصولات مرتبط را می‌فروشند یا به نمایش می‌گذارند.
این رسم به صورت غیررسمی، از طریق قصه‌گویی و مشارکت در برنامه‌ریزی و اجرای جشن‌ها، منتقل می‌شود. مدارس و مؤسسات آموزش عالی نیز در انتقال آن نقش دارند. مهرگان علاوه بر تجلیل از طبیعت، انسجام اجتماعی را ترویج می‌دهد، زیرا افراد با سنین، جنسیت، قومیت، مذاهب و پیشینه‌های مختلف را متحد می‌کند.
مراسم مهرگان در جمهوری اسلامی ایران به طور گسترده برگزار نمی‌شود اما این جشن در تاجیکستان بسیار گرامی داشته شده و برای آن جشن مفصلی می گیرند. برگزارکنندگان و گروه‌های اصلی مرتبط با این عنصر نامگذاری شده، کشاورزان، باغداران، دامداران، نوازندگان موسیقی و صنعتگران محلی هستند. مراسم مهرگان در دوره قبل از اسلام نیز به طور گسترده برگزار می‌شد. در حال حاضر مسلمانان و زرتشتیان نیز این عنصر را جشن می‌گیرند.
در هر دو کشور، از آنجایی که این عنصر به خدای مهر نسبت داده می‌شود، نقش زنان در این مراسم برجسته شده و کارکردهای خاصی دارند.
برگزارکنندگان اصلی این جشن در تاجیکستان کشاورزان، باغداران، دامداران و صنعتگران از هر دو جنس هستند. در پایان فصل برداشت، این گروه‌ها برای برگزاری جشن آماده می‌شوند. اجراکنندگان یا مجریان این جشن توسط شخصی به نام «رئیس محله» - رئیس جامعه هر منطقه، روستا و خیابان - رهبری می‌شوند. علاوه بر رویدادهای محلی، جشن‌های بزرگ شهری نیز برگزار می‌شود که بسته به شکوه و عظمت آنها، توسط سازمان‌های مردم‌نهاد و جوامع محلی هدایت می‌شوند.
همه ایرانیان، صرف نظر از جنسیت، سن و پیشینه مذهبی، حاملان و مجریان این عنصر هستند. در ایران سالمندان با قصه‌گویی ارزش‌ها را منتقل می‌کنند. زنان و دختران غذاهای سنتی می‌پزند. به موازات جشن‌های روستایی، سازمان‌های مردم‌نهاد و سازمان‌های خصوصی مربوطه، جشن‌های زیادی را در مناطق شهری با حمایت سازمان‌های دولتی برگزار می‌کنند.
مراسم مهرگان برای ملت تاجیک هویت‌ساز است. در تاجیکستان، مراسم مهرگان دومین رویداد جشن بزرگ مرتبط با محیط زیست است. شایان ذکر است که مراسم مهرگان نماد اعتدال پاییزی است.
اما در ایران این عنصر به عنوان منبعی از یکپارچگی در میان همه ایرانیان، به ویژه در میان گروه‌های قومی مختلفی که آن را در ایران جشن می‌گیرند، عمل می‌کند. این یکپارچگی منجر به تقویت پیوندهای دوستی، صلح، افزایش مشارکت اجتماعی، ایجاد شادی و فعالیت‌های بشردوستانه می‌شود و از آنجا که همه اعضای جوامع صرف نظر از جنسیت، سن و مذهب در این عنصر شرکت می‌کنند، برابری جنسیتی نیز مورد احترام است. از آنجایی که این عنصر مستقیماً با طبیعت مرتبط است، برگزارکنندگان آن بیش از همه به طبیعت احترام می‌گذارند.
در هر دو کشور ارائه دهنده، تمام بخش‌های این عنصر با اسناد بین‌المللی حقوق بشر موجود و با الزام احترام متقابل بین جوامع، گروه‌ها و افراد سازگار است. ابعاد کلیدی در این مراسم وجود دارد که به صلح، دوستی، مدارا و اخلاق زیست‌محیطی کمک می‌کند. هیچ بخشی از مراسم اصلی یا زیرشاخه‌ها و سنت‌های آن به هیچ وجه مبتنی بر نژادپرستی یا دیدگاه‌های قوم‌گرایانه نیست.
از آنجایی که این عنصر در هر دو کشور ارائه دهنده یکی از نمونه‌های رفتار و عمل اجتماعی است، به طور کامل احترام متقابل، همکاری و ارتباط بین محله‌ها، جوامع، گروه‌ها و افراد را تقویت می‌کند.
مهرگان نه تنها به عنوان یک جشنواره، بلکه به دلیل کمک به توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع نیز ارزشمند است. علاوه بر این، برگزاری یک مراسم جشن به توسعه پایدار اجتماعی-اقتصادی جوامع کمک می‌کند و کار کشاورزی را در هر دو کشور شرکت کننده تشویق می‌کند.
مراسم مهرگان احترام به حقوق بشر، عدالت اجتماعی، برابری و انصاف را ترویج می‌دهد. این مراسم احترام متقابل بین جوامع، گروه‌ها و افراد را تقویت می‌کند. این آیین، هماهنگی بین مردم و بین مردم و طبیعت را صرف نظر از جنسیت، سن، ملیت و ایمان تشویق می‌کند. طبق تفاسیر اساطیری، در دوران باستان، مهر خدای دوستی، صلح و حقیقت بود. تا به امروز، مردم تاجیکستان و ایران این عنصر را به عنوان جشن دوستی، صلح و حقیقت می‌دانند. بر این اساس، طبیعت از طریق تعاملات دوستانه و نه خصومت حفظ می‌شود.
این مراسم همچنین توسعه اقتصادی پایدار را ترویج می‌دهد، جذب گردشگر را تشویق می‌کند و بستری برای تجارت و تبادل تجربیات بین صنعتگران ایجاد می‌کند.
این آیین به حفاظت از اکوسیستم و هماهنگی با طبیعت کمک می‌کند. همچنین مجموعه‌ای از اعمال اجتماعی با این عنصر مرتبط هستند.
مراسم مهرگان احترام به حقوق بشر، عدالت اجتماعی، برابری و انصاف را ترویج می‌دهد. این مراسم احترام متقابل بین جوامع، گروه‌ها و افراد را تقویت می‌کند. این آیین، هماهنگی بین مردم و بین مردم و طبیعت را صرف نظر از جنسیت، سن، ملیت و ایمان تشویق می‌کند. طبق تفاسیر اساطیری، در دوران باستان، مهر خدای دوستی، صلح و حقیقت بود. تا به امروز، مردم تاجیکستان و ایران این عنصر را به عنوان جشن دوستی، صلح و حقیقت می‌دانند. بر این اساس، طبیعت از طریق تعاملات دوستانه و نه خصومت حفظ می‌شود.
اقدامات حفاظتی
یونسکو در پرونده ثبت جهانی پرسیده که چه اقدامات حفاظتی برای محافظت و ارتقای این عنصر در نظر گرفته شده است؟ در پاسخ ، نقش جوامع در برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات شرح داده شده است.
انجمن دوستی ایران و تاجیکستان پیشنهاد برگزاری جشنواره مشترک مهرگان را داد که اولین رویداد دوسالانه مشترک برای اکتبر ۲۰۲۳ در یزد برنامه‌ریزی شد.
پروژه‌های تحقیقاتی مشترک توسط دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی دولتی و خصوصی. دو پروژه تحقیقاتی مشترک توسط دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و مؤسسه تحقیقات فرهنگ و اطلاعات تاجیکستان برنامه‌ریزی شده است.
تخصیص بودجه و فراهم کردن فضاهای فیزیکی و وسایل برگزاری جشن‌ها برای افزایش مشارکت جوامع محلی توسط دولت‌ها (وزارتخانه‌های دارایی، کشاورزی، میراث فرهنگی و گردشگری هر دو کشور).
تشویق متخصصان خبره برای سازماندهی آموزش‌های غیررسمی برای جوانان برای انتقال مداوم این عنصر (با حمایت و سازماندهی توسط سازمان‌های غیردولتی و ادارات دولتی یعنی وزارتخانه‌های کشاورزی، فرهنگ و آموزش و پرورش با مشورت جوامع محلی)
برگزاری دوره‌های ظرفیت‌سازی آنلاین با استفاده از ابزارهای دیجیتال مدرن (توسط مؤسسات آموزشی دولتی یا خصوصی و فراهم کردن امکان تبادل اطلاعات بین متخصصان باتجربه و متخصصان)؛
ترویج آموزش رسمی در مورد این عنصر از پیش‌دبستانی تا آموزش عالی (توسط وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و آموزش عالی) و همچنین تهیه کتاب‌های درسی و مواد تصویری/صوتی-بصری.
اقدامات ترویجی، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی
تقویت فعالیت‌های تبلیغاتی برای جذب جوانان به مدیریت پایدار کشاورزی، تغییرات اقلیمی، مدیریت سیستم‌های آبیاری، مدیریت و حفاظت از امنیت غذایی (توسط وزارتخانه‌های کشاورزی، بهداشت عمومی، سازمان‌های مردم‌نهاد، ناشران خصوصی و شرکت‌های خصوصی)؛
نتشار و توزیع کتابچه، سی‌دی یا دی‌وی‌دی، آلبوم‌های عکس توسط ناشران دولتی و خصوصی، مستندسازان و سازمان‌های مردم‌نهاد؛
معرفی عمومی این عنصر توسط جوامع محلی، حاملان و متخصصان در رسانه‌های اجتماعی.
افزایش آگاهی عمومی در مورد این عنصر توسط سازمان‌های دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد و پخش برنامه‌های رادیویی/تلویزیونی. از متخصصان و پژوهشگران علوم انسانی برای مصاحبه در مورد جشن مهرگان و جنبه‌های اجتماعی-فرهنگی آن دعوت خواهد شد.
تحقیقات مشترک و انفرادی در مورد این عنصر توسط دانشگاه‌های دولتی و خصوصی، مؤسسات تحقیقاتی، سازمان‌های غیردولتی تخصصی و محققان حرفه‌ای که بخشی از جوامع محلی مربوطه نیز هستند؛
مستندسازی این عنصر توسط مستندسازان و محققان خصوصی و دولتی، با استفاده از ابزارهای دیجیتال مدرن؛
سازماندهی کنفرانس‌ها، سمینارها و سمپوزیوم‌ها توسط کشورهای ارائه دهنده در سطوح ملی و بین‌المللی؛
ارتقاء دانش جوامع محلی در مورد استفاده از ابزارهای دیجیتال برای مستندسازی این عنصر.
حمایت و استراتژی‌های قانونی
تصمیمات، مقررات و برنامه‌های استراتژیک کوتاه‌مدت، میان‌مدت یا بلندمدت اضافی برای حفاظت از این عنصر (توسط پارلمان‌های ملی، سیستم‌های قضایی، وزارتخانه‌های میراث فرهنگی و فرهنگ هر دو کشور با مشورت جوامع محلی)؛
معرفی قوانین جدید یا به‌روز شده زیست‌محیطی، به‌ویژه در مورد تغییرات اقلیمی و توسعه پایدار در این زمینه (توسط پارلمان‌های ملی، سیستم‌های قضایی، وزارتخانه‌های میراث فرهنگی و فرهنگ و سازمان‌های ملی محیط زیست هر دو کشور).
تاجیکستان
جوامع مختلفی از جمله سازمان‌های مردم‌نهاد، مراکز فرهنگی، مراکز صنایع دستی، روزنامه‌نگاران و محققان مستقل وجود دارند که در برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات فوق‌الذکر مشارکت دارند. محققان انجمن عمومی «کوه‌هوی پومیر»، سازمان مردم‌نهاد «خورشید»، مؤسسه تحقیقات فرهنگ و اطلاعات آمادگی خود را برای همکاری‌های تحقیقاتی مشترک اعلام کرده‌اند.
مدرسه اطلس، آدراس و سایر صنایع دستی در خجند، و اعضای جامعه روستاهای غولاکندوز، زرافشان، گلخانه در منطقه جبار رسول‌اف، پیشنهاد جذب جوانان به یادگیری مدیریت پایدار کشاورزی را دادند. همچنین اعضای جامعه روستای مومن‌آباد، از شهر حصار، به‌ویژه آقای شهرت امین‌زاده، آقای معروف شدیف، گفته شده است که از استادان قدیمی جشنواره مهرگان دعوت شود و آموزش‌های غیررسمی سازماندهی شود.
نمایندگان طیف وسیعی از جوامع در ارائه اقدامات حفاظتی فعلی و آینده که در بالا ذکر شد، مشارکت داشتند، به عنوان مثال:
انجمن سینمای جوانان ایران و خانه موسیقی ایران پروژه‌های ملی برای مستندسازی تاریخ شفاهی و موسیقی محلی مربوطه مرتبط با این عنصر دارند که مرحله اول آن در استان‌های یزد، کرمان و خراسان انجام شده است.
شورای عالی استانها که از نمایندگان شوراهای شهر و روستا انتخاب می‌شود، بستری را ایجاد کرد که در آن متخصصان تجربیات خود را در این زمینه تبادل کنند.
انجمن ملی خیرین میراث فرهنگی گروهی را به مراسم مهرگان اختصاص داد که نسل‌های جوان‌تر را برای اجرای مراسم تسهیل می‌کند.
