خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، زهرا اسکندری: مسئله فلسطین در طول بیش از هفت دهه گذشته، یکی از محوری‌ترین موضوعات سیاسی، تاریخی و انسانی در عرصه بین‌الملل بوده است. از زمان اشغال سرزمین‌های فلسطینی در سال ۱۹۴۸ و شکل‌گیری رژیم صهیونیستی، این بحران نه‌تنها به یکی از طولانی‌ترین منازعات جهان تبدیل شده، بلکه به نماد مقابله ملت‌ها با اشغالگری و استعمار نوین نیز بدل شده است. در این میان، ادبیات و پژوهش‌های تاریخی نقش مهمی در بازنمایی واقعیت‌های میدانی، سیاسی و فرهنگی این مسئله ایفا کرده‌اند.
انتشارات انقلاب اسلامی در سال‌های اخیر با انتشار مجموعه‌ای از آثار پژوهشی و تحلیلی، تلاش کرده است تا ابعاد گوناگون مسئله فلسطین، از تاریخ اشغال و مقاومت گرفته تا ساختار سیاسی رژیم صهیونیستی و روابط آن با قدرت‌های جهانی را برای مخاطب ایرانی تبیین کند. این آثار ضمن بهره‌گیری از منابع مستند و روایت‌های میدانی، به درک دقیق‌تر از تحولات منطقه و جایگاه فلسطین در سیاست بین‌الملل کمک می‌کنند.
در آستانه سالروز وعده صادق ۲ در هفتم اکتبر ۲۰۲۴، چهار عنوان از تازه‌ترین کتاب‌های منتشرشده از سوی این انتشارات معرفی می‌شوند که هر یک از زاویه‌ای متفاوت، به بررسی تاریخ، سیاست و مقاومت در سرزمین فلسطین می‌پردازند؛ آثاری که می‌توان آن‌ها را بخشی از تلاش فرهنگی برای بازخوانی یکی از پیچیده‌ترین و ماندگارترین بحران‌های معاصر خاورمیانه دانست.
بازخوانی مواضع رهبر معظم انقلاب درباره صهیونیسم
کتاب «رو به پایان» که از سوی انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده، مجموعه‌ای جامع از بیانات، گفتارها و نوشتارهای آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای درباره صهیونیسم و رژیم اسرائیل است. این اثر حاصل گردآوری و تدوین سخنان رهبر انقلاب از سال ۱۳۴۸ تاکنون است و محدود به دوران رهبری ایشان نیست؛ بلکه مواضع و تحلیل‌های ایشان در دوران ریاست‌جمهوری و حتی پیش از آن نیز در آن بررسی شده است.
کتاب در پنج بخش با عناوین «صهیونیسم شجره خبیثه»، «غده سرطانی»، «توطئه فراموشی»، «جراحی غده سرطانی» و «تقابل ایدئولوژیک» تنظیم شده و از نظر محتوایی در دو محور اصلی پیش می‌رود: نخست، تحلیل و تبیین ماهیت صهیونیسم و شناخت راهبردها و سیاست‌های این جریان؛ و دوم، ارائه راهکارها و الزامات مقابله با آن از منظر فکری و عملی.
در بخش نخست، رهبر انقلاب صهیونیسم را پدیده‌ای فراتر از دشمنی با یک ملت خاص معرفی می‌کند و آن را «دشمن بشریت» می‌نامد؛ جریانی که به گفته ایشان، با انگیزه انتقام از بشریت و در واکنش به قرن‌ها تحقیر و تعقیب، رشد یافته و اکنون به خطری جهانی بدل شده است. از دیدگاه ایشان، رژیم اسرائیل نه‌تنها تهدیدی برای ملت فلسطین، بلکه خطری برای آینده جهان اسلام به شمار می‌رود. ایشان تأکید می‌کنند که بر همه مسلمانان واجب است در برابر این خطر چاره‌اندیشی کنند.
رهبر انقلاب در بیانات خود، به تاریخ شکل‌گیری این رژیم اشاره کرده و آن را نتیجه خرید زمین‌های فلسطینی و استقرار تدریجی یهودیان مهاجر می‌دانند که در نهایت با جنگ و خشونت به ایجاد دولت صهیونیستی انجامید. ایشان معتقدند طبیعت این رژیم بر پایه زور، خشونت و غصب است و هیچ مشروعیت تاریخی یا مردمی ندارد. از نگاه ایشان، شعار «محو غده سرطانی اسرائیل» که از سوی امام خمینی(ره) مطرح شد، همچنان باید با قوت و صلابت پیگیری شود و به مطالبه مشترک جهان اسلام بدل گردد.
در بخش دوم، کتاب بر اهمیت وحدت مسلمانان و پرهیز از تفرقه‌های مذهبی تأکید می‌کند. آیت‌الله خامنه‌ای، اختلاف میان کشورهای اسلامی را یکی از ریشه‌های استمرار بحران فلسطین دانسته و معتقدند که پیکر خون‌آلود ملت فلسطین، نتیجه نبود وحدت و هم‌صدایی در دنیای اسلام است. ایشان هشدار می‌دهند که نزاع‌های مذهبی میان شیعه و سنی، جز تضعیف جبهه اسلام و تقویت دشمنان، نتیجه‌ای در پی ندارد. از دیدگاه ایشان، اتحاد امت اسلامی، کلید اصلی برای بیرون راندن رژیم صهیونیستی از سرزمین‌های اشغالی است.
بخش‌هایی از کتاب نیز به تحلیل تاریخی وضعیت ایران پیش و پس از انقلاب اختصاص دارد. در این بخش‌ها، روابط دوستانه رژیم پهلوی با اسرائیل، از جمله صادرات نفت و همکاری‌های اقتصادی و اطلاعاتی، مورد اشاره قرار گرفته است. آیت‌الله خامنه‌ای این روابط را از جرایم بزرگ آن رژیم می‌دانند و یادآوری می‌کنند که در دوران پهلوی حتی طرح مسئله فلسطین ممنوع بود. ایشان خاطره‌ای از سال ۱۳۵۰ نقل می‌کنند که در پی تفسیر سوره بقره و اشاره به ماجرای بنی‌اسرائیل، از سوی ساواک احضار و کلاس درسشان تعطیل شد.
این اثر را می‌توان از منابع مرجع برای شناخت چارچوب فکری رسمی جمهوری اسلامی درباره مسئله فلسطین دانست. «رو به پایان» هم برای پژوهشگران حوزه مطالعات خاورمیانه و تاریخ سیاسی معاصر و هم برای روزنامه‌نگاران و فعالان حوزه اندیشه سیاسی، منبعی مستند و تحلیلی به‌شمار می‌آید که درک دقیق‌تری از منطق فکری و سیاسی ایران در قبال صهیونیسم ارائه می‌دهد.
بازخوانی مسئله‌ای جهانی از منظر رهبر انقلاب
کتاب «فلسطین» به بررسی جامع مسئله فلسطین از دیدگاه سیدعلی خامنه‌ای می‌پردازد. این اثر، مجموعه‌ای تحلیلی از بیانات، مواضع و دیدگاه‌های رهبر انقلاب درباره اهمیت تاریخی، سیاسی و دینی مسئله فلسطین در جهان اسلام است و می‌کوشد نسبت میان این موضوع با آرمان‌های انقلاب اسلامی را تبیین کند.
در این کتاب، مسئله فلسطین نه صرفاً به‌عنوان منازعه‌ای منطقه‌ای، بلکه به‌عنوان مسئله‌ای جهانی و اسلامی تحلیل می‌شود؛ موضوعی که به‌گفته رهبر انقلاب، با هویت امت اسلامی و مفهوم عدالت و مقاومت در برابر سلطه‌گری پیوند دارد. نویسنده در مقدمه تأکید می‌کند که پرداختن به مسئله فلسطین، بخشی از هویت فکری و سیاسی انقلاب اسلامی است و ریشه در آموزه‌های دینی، انسانی و ضد استعماری دارد.
بخش‌های مختلف کتاب بر پایه بیانات آیت‌الله خامنه‌ای تنظیم شده و به ابعاد گوناگون این موضوع می‌پردازد؛ از جایگاه تاریخی فلسطین در وجدان جهان اسلام گرفته تا تأثیر آن بر جنبش‌های آزادی‌خواه و ضد صهیونیستی در منطقه. رهبر انقلاب در این بیانات، فلسطین را آزمونی برای وحدت امت اسلامی و معیاری برای سنجش صداقت کشورها در دفاع از مظلومان می‌دانند.
در بخش‌های تحلیلی، نویسنده نقش انقلاب اسلامی ایران در احیای گفتمان حمایت از فلسطین را برجسته می‌کند و نشان می‌دهد که این رویکرد از نخستین روزهای پیروزی انقلاب در سیاست خارجی جمهوری اسلامی تثبیت شده است. به باور سید علی خامنه‌ای، مسئله فلسطین نه‌تنها یک موضوع سیاسی بلکه بخشی از مبارزه تاریخی با ظلم و اشغالگری است؛ مبارزه‌ای که مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و به محور وحدت مسلمانان و آزادی‌خواهان جهان تبدیل شده است.
کتاب همچنین با اشاره به بیانات رهبر انقلاب درباره چالش‌های کنونی فلسطین، از جمله تفرقه در میان کشورهای اسلامی، سازش برخی دولت‌ها با رژیم صهیونیستی و تلاش دشمن برای فراموشی مسئله فلسطین، به ضرورت حفظ بیداری اسلامی و استمرار مقاومت اشاره می‌کند. از نگاه ایشان، تا زمانی که اشغال و ظلم ادامه دارد، حمایت از ملت فلسطین وظیفه‌ای اسلامی و انسانی برای همه ملت‌های مسلمان است.
کتاب «فلسطین» تصویری منسجم از نگاه رهبر انقلاب به یکی از اصلی‌ترین محورهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ارائه می‌دهد و برای پژوهشگران حوزه سیاست خاورمیانه، اندیشه سیاسی و مطالعات اسلامی، منبعی مستند و کاربردی محسوب می‌شود. این اثر با نگاهی تحلیلی و مستند، مسئله فلسطین را به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی درک معاصر از عدالت، مقاومت و بیداری اسلامی معرفی می‌کند.
نگاهی تحلیلی به مفهوم دشمن شناسی در اندیشه رهبری
انتشارات انقلاب اسلامی در مجموعه «ره‌نامه» شماره ۲۱، با عنوان «دشمن‌شناسی»، به بررسی دیدگاه‌های آیت‌الله خامنه‌ای درباره ماهیت دشمن و شیوه‌های نوین تقابل با جبهه باطل پرداخته است. این اثر بر اساس مجموعه‌ای از بیانات و تحلیل‌های رهبر انقلاب تنظیم شده و به‌ویژه مسئله رژیم صهیونیستی را به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی سیاست‌های استعمارگرانه غرب در منطقه مورد توجه قرار می‌دهد.
سید علی خامنه‌ای در سخنان خود، رژیم صهیونیستی را پدیده‌ای می‌داند که با هدف اعمال فشار بر کشورهای اسلامی و تضعیف استقلال و ثبات آن‌ها شکل گرفته است. از نگاه ایشان، مسئله فلسطین تنها یک موضوع سیاسی یا منطقه‌ای نیست، بلکه تقابلی تاریخی میان حق و باطل محسوب می‌شود که شناخت صحیح آن نیازمند بصیرت و آگاهی است.
ایشان بر این باورند که تشخیص جبهه حق از باطل در دوران معاصر دشوارتر از گذشته است، چراکه باطل همواره در پوشش حق ظاهر می‌شود. بر همین اساس، شناخت دشمن و آگاهی از روش‌های او، از ضرورت‌های اساسی برای ملت‌ها دانسته شده است. رهبر انقلاب «جنگ نرم» را از مهم‌ترین ابزارهای دشمن در عصر حاضر می‌دانند؛ جنگی که هدف آن تضعیف روحیه، اراده و انسجام ملت‌هاست.
در این چارچوب، رسانه‌ها به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای این نبرد معرفی می‌شوند که نقشی تعیین‌کننده در شکل‌دهی به افکار عمومی دارند. رهبر معظم انقلاب تأکید دارند که نخبگان و صاحبان اندیشه باید در برابر این جریان ایستادگی کرده و با تبیین واقعیت‌ها، آگاهی عمومی را تقویت کنند.
این کتاب همچنین با اشاره به ضرورت اتحاد و عبرت‌آموزی از تاریخ، هوشیاری در برابر تهدیدهای فرهنگی و سیاسی را یکی از ارکان پایداری ملت‌ها می‌داند و مطالعه آن می‌تواند درک عمیق‌تری از مفهوم دشمن و راه‌های مقابله با آن در چارچوب اندیشه رهبری فراهم کند.
بازخوانی ریشه‌های تاریخی اشغال و اهداف توسعه‌طلبانه صهیونیسم
در «ره‌نامه شماره ۲۸» با عنوان فلسطین، انتشارات انقلاب اسلامی دیدگاه‌های سید علی خامنه‌ای درباره چگونگی شکل‌گیری رژیم صهیونیستی و ابعاد تاریخی و سیاسی آن را گردآوری کرده است. رهبر انقلاب در این بیانات، به نقش قدرت‌های استعماری، به‌ویژه انگلستان، در تأسیس این رژیم اشاره کرده و حمایت نهادهایی مانند جامعه ملل از تشکیل اسرائیل را یکی از عوامل اصلی تحقق پروژه صهیونیستی در قلب جهان اسلام می‌دانند.
به گفته ایشان، در سال ۱۹۴۸ میلادی، ۵۷ درصد از سرزمین فلسطین بدون هیچ توجیه قانونی به یهودیان واگذار شد؛ در حالی‌که پیش از آن تنها ۵ درصد از این سرزمین را در اختیار داشتند. رهبر معظم انقلاب تأکید می‌کنند که روند اشغال، ابتدا با خرید زمین آغاز شد اما به‌تدریج با استفاده از فشار، زور و اخراج صاحبان اصلی فلسطینی ادامه یافت.
ایشان با تحلیل ماهیت این رژیم، اسرائیل را تهدیدی فراتر از مسئله فلسطین می‌دانند و معتقدند زرادخانه هسته‌ای این رژیم، که تحت حمایت مستقیم ایالات متحده قرار دارد، نه برای مقابله با فلسطین بلکه با هدف سلطه بر کل منطقه طراحی شده است. در این چارچوب، به «طرح خاورمیانه جدید» اشاره می‌شود که از دید رهبر انقلاب، برنامه‌ای برای سیطره اقتصادی و نظامی رژیم صهیونیستی بر کشورهای نفت‌خیز منطقه است.
سید علی خامنه‌ای توسعه‌طلبی اسرائیل را بخشی از طرح موسوم به «اسرائیل بزرگ» معرفی می‌کنند و یادآور می‌شوند که این رژیم به مرزهای فعلی خود نیز قانع نبوده و بارها به کشورهای همسایه از جمله مصر، اردن و سوریه تجاوز کرده است. ایشان این رفتارها را نتیجه حمایت‌های گسترده و مستمر آمریکا از رژیم صهیونیستی می‌دانند.
در بخش دیگری از این ره‌نامه، رهبر انقلاب اقدامات اولیه اسرائیل را حرکتی نژادپرستانه توصیف می‌کنند؛ اقدامی که در آن، مردم بومی فلسطین از سرزمین خود رانده شدند و گروهی از یهودیان مهاجر، تنها به دلیل تعلق مذهبی، جایگزین آنان شدند. ایشان همچنین با انتقاد از عملکرد رسانه‌های بین‌المللی، تأکید دارند که این رسانه‌ها مانع از انتشار واقعیت‌های مربوط به جنایات رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین شده‌اند.
سید علی خامنه‌ای در ادامه، به فجایع انسانی در سرزمین‌های اشغالی از جمله کشتار غیرنظامیان، تخریب خانه‌ها، بمباران مدارس و مساجد، استفاده از سلاح‌های ممنوعه و محاصره اقتصادی اشاره کرده و وضعیت کنونی مردم فلسطین را نمونه‌ای از ظلم ساختاری و نظام‌مند توصیف می‌کنند.
کتاب ره‌نامه ۲۸ در مجموع، تحلیلی تاریخی و ژرف از روند اشغال فلسطین، اهداف توسعه‌طلبانه رژیم صهیونیستی و سکوت رسانه‌های جهانی در برابر این اقدامات ارائه می‌دهد و از این منظر، منبعی مستند برای شناخت ابعاد مختلف بحران فلسطین در اندیشه رهبری به شمار می‌رود.
