به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، با سفر امام خمینی (ره) به پاریس، محمدرضا پهلوی مذاکره با همتایان عراقی درباره خروج امام خمینی (ره) از عراق را موفقیت آمیز تلقی کرد. رژیم پهلوی تصور می کرد با دورشدن امام خمینی (ره) از مرزهای ایران، فرصتِ تأثیرگذاری بر مردم، از ایشان گرفته شده است. اما ورود حضرت امام (ره) به فرانسه، باب جدیدی از تحولات را رقم زد.
عوامل دخیل در هجرت امام (ره) به فرانسه
بر اساس قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر (۱۳۵۳ش) دو کشور ایران و عراق بر آن شدند تا ضمن گسترش همکاری‌های متقابل، عوامل منفی در روابط خود را نیز از میان ببرند. از این رو قرار شد تا رژیم پهلوی سیاست حمایت از کرد‌ها علیه عراق را کنار بگذارد و در مقابل، دولت عراق نیز فعالیت‌های امام خمینی (ره) را محدود و از اقدامات ایشان علیه رژیم، جلوگیری کند.
با اوج گیری انقلاب اسلامی ایران در شهریور ۱۳۵۷ و به دنبال مواضع آشتی ناپذیر امام خمینی (ره)، دولت عراق فشار را بر ایشان تشدید کرد؛ از محاصره بیت امام خمینی (ره) در اول مهرماه سال ۵۷ تا درخواستِ رئیس سازمان امنیت عراق (سعدون حمادی شاکر) از ایشان مبنی بر خودداری از اظهار نظر سیاسی، ارسال پیام و هرگونه فعالیت سیاسی درباره ایران. اما حضرت امام (ره) دخالت نکردن در مسائل سیاسی را ناسازگار با تعهد خود به اسلام و ملت خواندند و در پی آن، تصمیم شورای فرماندهی حزب بعث عراق (قیاده الثوره) مبنی بر اخراج امام (ره) از عراق ابلاغ شد.
شِقّ دوم؛ انجام وظیفه
امام خمینی(ره) در ملاقات با سعدون شاکر تأکید کردند: «من از آن روحانیونی نیستم که به خاطر علاقه به زیارت دست از کار مبارزه بکشم و اگر بنا باشد از مردم ایران جدا شوم دقیقه‌ای اینجا نخواهم ماند.»
از این رو، امام (ره) تصمیم گرفتند به کویت بروند. صبح روز دوازدهم مهرماه، کاروان حضرت امام (ره) متشکل از چهار اتومبیل از یاران امام برای بدرقه امام و دو اتومبیل از رژیم عراق برای اسکورت ایشان به طرف مرز کویت حرکت کرد.
امام خمینی(ره) در مرز کویت، خطاب به بدرقه کنندگان که با اشک با ایشان خداحافظی می‌کردند، گفتند: «عزیزانم، نگران نباشید، من به خاطر انجام وظیفه از نجف می روم، شما هم مشغول انجام وظیفه باشید. من از طرف دولت عراق مخیر شدم بین اینکه در نجف بمانم و به درس و بحث مشغول باشم و کار سیاسی نکنم، یا از نجف بروم و کار سیاسی بکنم. من شِقّ دوم را انتخاب کردم. از نجف می روم برای فعالیت سیاسی و انجام وظیفه، برای اینکه فریاد مظلومیت ملت را، ملتی که همه چیزش را حتی فرزندانش را در راه اسلام داده است به دنیا برسانم، شما هم وظیفه خودتان را انجام بدهید و نگران نباشید.»
اما در مرز کویت، مسئولین مرزی پس از شناختن امام(ره) از پذیرفتن ایشان خودداری کردند. مأموران عراقی سرانجام پس از ۹ ساعت معطلی، امام و همراهان را به بصره بازگرداندند.
فردای آن روز، حاج احمد آقا نزد همراهان آمد و تصمیم امام (ره) را برای رفتن به پاریس اعلام کرد. حضرت امام (ره) این تصمیم را از مسائل لطیف انقلاب می دانستند. ایشان در وصیتنامه سیاسی الهی خود نوشته‌اند: «از قرار مذکور بعضی ها ادعا کرده اند که رفتن من به پاریس به وسیله آنان بوده. این دروغ است. من پس از برگرداندنم از کویت با مشورت احمد، پاریس را انتخاب نمودم، زیرا در کشورهای اسلامی احتمال راه ندادن بود. آنان تحت نفوذ شاه بودند، ولی پاریس این احتمال نبود.»
هجرت به فرانسه
۱۴ مهرماه ۱۳۵۷، امام خمینی (ره) و همراهان به سمت پاریس حرکت کردند. در هواپیما امام (ره) به همراهان که پرسیدند اگر نگذاشتند پاریس پیاده شویم تکلیف چیست؟ فرمودند: «جای دیگر می‌رویم. فکر کنید کجا برویم بهتر است؟ جای دیگری از الآن در نظر بگیرید که اگر پاریس راه ندادند آنجا برویم.»
پس از فرود هواپیما در فرودگاه اورلی پاریس در ساعت ۱۶:۵۰ (به وقت ایران)، روز جمعه ۱۴ مهر ماه ۱۳۵۷، و استقرار امام در آپارتمانی که توسط چند نفر از دانشجویان و هواداران امام آماده شده بود، نماینده کاخ الیزه نزد امام (ره) آمد و پیام رئیس جمهور فرانسه را ابلاغ کرد که؛ «حق ندارید کوچکترین کاری انجام دهید». حضرت امام (ره) در پاسخ گفتند: «من از فرودگاهی به فرودگاه دیگر و از شهری به شهر دیگر سفر می‌کنم تا به دنیا اعلام کنم که تمام ظالمان دنیا دستشان را در دست یکدیگر گذاشته‌اند تا مردم جهان صدای ما مظلومان را نشنوند، ولی من صدای مردم دلیر ایران را به دنیا خواهم رساند. من به دنیا خواهم گفت که در ایران چه می‌گذرد؟»
هجرت امام خمینی (ره) به پاریس، موجب اوج گیری سریع انقلاب شد. ایشان سفر به فرانسه را از مقدرات الهی می‌دانستند. امام (ره) به مدت ۱۱۷ روز اقامت در فرانسه؛ ۶۵ سخنرانی، ۱۱۷ مصاحبه با رسانه ها، ۴۱ پیام، ارسال ۲۷ نامه به افراد حقیقی و حقوقی و دیدار‌ها و گفت‌و‌گو‌های بسیاری با رجال سیاسی و روحانی ایرانی و مقامات یا نمایندگان کشورهای خارجی و رهبران نهضت‌های اسلامی جهان داشتند.
همکاری اطلاعاتی فرانسه با ساواک در دوران اقامت امام (ره) در پاریس
دو روز بعد از ورود امام (ره) به پاریس اداره کل سوم ساواک، خواسته‌های خود را در ۹ بند به اطلاع فرانسوی‌ها رساند. پس از آن سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی فرانسه، برای امام خمینی (ره) محدودیت‌هایی را در جهت خودداری از هر نوع فعالیت سیاسی قرار دادند. طبق مدارک و اسناد موجود، الکساندر دومرانش (ریاست سازمان اطلاعاتی فرانسه) در اوایل ورود امام (ره) به پاریس با تیمسار کاوه (مسئول خارجی ساواک)، در فرانسه ملاقات کرد و به درخواست ساواک در تاریخ دوشنبه ۱۷ مهرماه ۱۳۵۷ (۹ اکتبر ۱۹۷۸)، سرویس اطلاعاتی فرانسه، شنود تلفنی اقامتگاه امام خمینی (ره) و برخی از فعالان سیاسی ایرانی مقیم آن کشور را آغاز کرد. حتی دومرانش در دیدار با کاوه دو طرح را نیز مطرح می‌کند که البته هیچ‌کدام به نتیجه نمی‌رسند. اول اینکه امام (ره) را به سوریه، لیبی و یا الجزایر بفرستند که شاه با لیبی و سوریه مخالفت می‌کند و می‌گوید که فعالیت‌های آیت‌الله در فرانسه، قابل کنترل‌تر است. پیشنهاد دوم هم این ادعا که امام خمینی با کمونیست‌های فرانسه و ایتالیا ارتباط دارد. از این رو می‌توان ایشان را به ایتالیا فرستاد و طرح ترور امام را در آنجا انجام داد. اما تیمسار کاوه از جهت بدتر شدنِ جو علیه جو شاه در داخل و خارج، با این طرح نیز مخالفت می‌کند.
به اعتراف فرمانده هوانیروز کرمانشاه و همچنین اسناد موجود، ساواک قبل آن در عراق هم درصدد بود تا به محض اطلاع از تصمیم امام (ره) مبنی بر ترک نجف و در صورت ورود به مرزهای ایران، آن حضرت را ربوده و به مرکز منتقل و از آنجا به نقطه نامعلومی ببرند.
کشورهای دعوت کننده از امام خمینی (ره)
بومدین رئیس جمهور الجزائر با ارسال پیامی از امام خمینی برای رفتن به الجزایر دعوت و اعلام کرد: «شما می توانید تا هر زمانی که ضروری می دانید در الجزایر وطن دوم خود اقامت کنید.» یاسر عرفات با اظهار تأسف، آرزو کرد که «ای کاش وطنی داشتم که شما بر خاکش قدم می گذاشتید.» علمای اندونزی، اتحادیه سوسیالیست عرب، مجمع مسلمانان لیبی، گروه دانشجویان ناصری مصر، اتحادیه دانشجویان مسلمان با ارسال پیام هایی ضمن محکوم کردن دولت عراق و کویت از دولت فرانسه خواستند تا مشکلاتی برای امام خمینی (ره)، پیش نیاورد.
کج اندیشانِ بهانه‌جو
بعد از استقرار امام در پاریس، زمزمه‌های تفرقه افکنانه شنیده می‌شد: «همه جور مرجع تقلید شنیده بودیم؛ مرجع تقلید در مشهد، قم، کربلا و نجف، اما مرجع تقلید پاریس نشین نشنیده بودیم!» امام که بار‌ها مشکلات پیش آمده در عراق و فرودگاه کویت و مسئله رفتن به پاریس را توضیح داده بودند، در نامه‌ای به آیت الله نوری همدانی در نهم آبان ۵۷ نوشتند: «اینجانب تا به دست آوردن محلی در کشورهای اسلامی در صورت عدم مزاحمت این جا هستم، گرچه از جهاتی ناگوار است، لکن برای رساندن صدای ملت به عالم مناسب است.»
نظریه «جمهوری اسلامی»
با عزیمت امام (ره) به پاریس و اوج گرفتن تحولات انقلاب، مهمترین و اساسی‌ترین مسئله، شکل و محتوای حکومت جایگزین رژیم سلطنتی بود. صادق طباطبایی از همراهان امام در فرانسه در این باره می‌گوید: «استفاده از واژه جمهوری اسلامی به طور کلی به راهپیمایی روز‌های تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۵۷ برمی گردد. در تظاهرات روز تاسوعا، شعار مردم «استقلال، آزادی، حکومت اسلامی» بود. وقتی گزارش تصویری تظاهرات به اطلاع امام در پاریس رسید، امام گفتند: «زود با ایران تماس بگیرید و بگویید این شعار عوض شود و به جای حکومت اسلامی بگویند "جمهوری اسلامی".»
محاسبات غلط دشمن
مقامات رژیم پهلوی و متحدانش تصور می کردند، حضور امام خمینی (ره) در یک کشور غربی و دور از موطن اصلی، به منزوی شدن ایشان و دست برداشتن از فعالیت های سیاسی علیه رژیم، منتهی خواهد شد. اما هجرت ایشان به فرانسه، فرصتی بی نظیر برای تبلیغ و فعالیت علیه رژیم پهلوی و متحدانش وجود آورد و نقطه عطفی در تحولات ۱۳۵۷ و پیروزی انقلاب اسلامی شد.
به گفته سایروس ونس وزیر امور خارجه آمریکا: « اقداماتی که برای وادار ساختن دولت عراق به اخراج آیت الله خمینی از پاریس به عمل آمد، نتیجه عکس بخشید.»
پارسونز سفیر انگلیس در ایران می گوید: «آیت الله خمینی از پاریس از تمام امکانات ارتباطی مدرن جهان برخوردار بود. خبرنگاران رسانه های خبری از چهار گوشه دنیا در آن حضور داشتند. پرشنونده‌ترین منبر خطابه جهان را در اختیار گرفت. منبری که هرگز در یک کشور اسلامی مانند سوریه و الجزایر در اختیار او قرار نمی گرفت.»
گفتنی است هر چند برخی درصدد بزرگنماییِ این امکانات مدرن در تسریع روند انقلاب بوده و هستند، لیکن امام خمینی (ره) از آن اینگونه یاد می‌کنند: «... خیال ما هم این بود که به کویت و سپس به سوریه برویم ... هیچ برنامه‌ای هم نداشتیم به پاریس برویم. شاید مسائلی بود که هیچ ارادۀ ما در آن دخالت نداشت و هرچه بود و از اول هم هرچه بود - اراده خدا بود... فقط خواست خدا بود که باید عملی می‌شد.»
نویسنده و پژوهشگر: فرشته مقدم
