همشهری آنلاین - سیدسروش طباطبایی‌پور: آنها میان شهرها جاده‌هایی مناسب ساختند و در فواصل منظم چاپارخانه‌هایی تاسیس کردند که جایی برای نگهداری اسب‌های تازه‌نفس و استراحت چاپارها بود. البته چاپارها در آن روزگار بیشتر شبیه مأموران اطلاعاتی و امنیتی بودند تا مأمور پست، و معمولا فرامین حکومتی را ردوبدل می‌کردند. استفاده از چاپارها و چاپارخانه‌ها از همان روزگار با افت‌وخیزهایی در ایران مرسوم بود و حتی به دوره اسلامی و بعد از آن هم رسید و به‌مرور مردم عادی هم می‌توانستند مکاتبات تجاری و شخصی خود را از طریق چاپارهای دولتی انجام دهند؛ البته با هزینه‌ای گزاف!
بیشتر بخوانید:
نوستالوژی جعبه جادویی
در جهان هم ماجرای پست اهمیت پیدا کرد تا اینکه برای سامان‌دادن به آن، اتحادیه جهانی پست در چنین روزی، یعنی ۹اکتبر۱۸۷۴ میلادی در سوئیس تاسیس شد و سال‌ها بعد این روز را روز جهانی پست نامیدند. بد نیست بدانید ایران تنها ۳سال بعد عضو این اتحادیه شد. البته برخی می‌گویند این عضویت نه برای مردم، بلکه به‌خاطر فشار روس‌ها و انگلیسی‌ها بود تا مکاتباتشان در ایران و دیگر کشورها رونق بگیرد.
حالا در روزگاری که نامه‌های کاغذی بی‌رونق شده، کمی با پست خاطره‌بازی می‌کنیم و به تصاویر خاطره‌انگیز پست ایران نگاهی می‌اندازیم.
- نخستین اداره رسمی
در زمان صدارت امیرکبیر تحولات مهمی در پست ایران رخ داد، مهم‌ترینش آن بود که او نخستین اداره رسمی را برای پست دولتی تاسیس کرد و چاپارخانه‌ها که بیشتر به‌صورت نامنظم فعالیت می‌کردند، تحت نظارت دولت خدماتی منظم ارائه کردند. نخستین تعرفه‌های رسمی برای ارسال نامه‌ها و قوانینی برای امنیت نامه‌ها هم در عهد این مرد بزرگ وضع و زمینه‌ساز اتصال شبکه پست ایران به شبکه جهانی شد.
- هواپیمای یونکرس
در سال۱۳۰۴ هجری شمسی دولت ایران با شرکت آلمانی یونکرس قراردادی امضا کرد و این شرکت برای انحصار ۳خط پروازی در ایران موظف شد خطوط پستی هوایی ایران را به اروپا متصل کند و در هفته حداقل ۷۵کیلوگرم محموله پستی را در مسیر رفت‌وبرگشت حمل کند. این در حالی بود که تعرفه‌های پستی و شرایط حمل‌ونقل را وزارت پست و تلگراف وقت تعیین می‌کرد.
- رنگ زرد و آبی
در روانشناسی رنگ زرد نماد سرعت، هشدار و توجه است و این ویژگی‌ها با ماهیت اداره پست هماهنگ بود، به همین دلیل بسیاری از کشورها رنگ زرد را به‌عنوان نماد رسمی اداره پست خود برگزیدند. این رنگ قابلیت تشخیص در شب را هم داشت و باعث می‌شد تابلوها، صندوق‌های پست و ماشین‌های پستی در شب هم دیده شوند. اما در ایران از دوره پهلوی اول پستچی‌ها بیشتر آبی‌پوش بودند و بعد از انقلاب هم ترکیب زرد و آبی برازنده این قشر زحمتکش است.
- ساختمان اداره پست تهران
یکی از شاخص‌ترین بناهای مربوط به پست در تهران ساختمان تاریخی اداره پست در خیابان امام‌خمینی تهران است، ساختمانی که ساخت آن از سال۱۳۰۷ آغاز شد و در مرداد۱۳۱۳ خورشیدی به بهره‌برداری رسید. نیکلای مارکف گرجستانی معماری این ساختمان را به‌عهده داشت و با تلفیقی از معماری باستانی ایران با معماری عهد صفوی، این بنا را خلق کرد. این بنا اکنون و پس از بازسازی به موزه ملی ارتباطات تبدیل شده است.
- صندوق پست
در اواخر دوره ناصری و با گسترش پست دولتی، نخستین صندوق‌های پست در تهران و شهرهای بزرگ نصب شدند. این صندوق‌ها البته ابتدا بیشتر نزدیک به مراکز حکومتی یا چاپارخانه‌ها بودند و شکلشان ساده و جنس‌شان اغلب از چوب یا فلز بود. در دوره پهلوی اول این صندوق‌ها متحدالشکل شدند و به رنگ آبی یا خاکستری درآمدند. در دوره پهلوی دوم صندوق‌های پست به بخش شهری، شهرستان و خارجی تقسیم شدند.
- تمبر
در بسیاری کشورها ازجمله ایران هزینه پست از گیرنده دریافت می‌شد، اما بسیاری از نامه‌ها را گیرنده‌ها گردن نمی‌گرفتند تا هزینه‌ای پرداخت نکنند. انگلستان در سال۱۸۴۰ میلادی با انتشار تمبر، سیستمی جدید برای دریافت هزینه پستی ابداع کرد و فرستنده موظف شد روی پاکت نامه تمبر بچسباند. حدود ۲۸سال بعد در سال۱۲۴۷ شمسی نخستین تمبر ایران معروف به تمبر باقری به دستور ناصرالدین‌شاه منتشر شد.
- پاکت نامه
در روزگاری نه‌چندان دور دیدن پاکت نامه بسیار امیدبخش بود، به‌خصوص در اوایل دهه۶۰ و زمانی که در نبود اینترنت و با نبود تلفن در بیشتر خانه‌ها، تنها راه ارتباطی نامه بود و پدران و مادران چشم‌به‌راه تنها از این طریق از حال فرزندانشان خبردار می‌شدند. در روزهای جنگ تحمیلی هم نامه‌ها روحیه رزمندگان را بسیار تقویت می‌کرد، نامه‌هایی که پاکت‌هایشان با پاکت‌های معمول پستی متفاوت بود و به شکل چاپی به رزمندگان می‌دادند.
- نامه‌ها
در ایران معاصر برخی نامه‌ها نه‌تنها مؤثر بلکه سرنوشت‌ساز بودند و مسیر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی کشور را تغییر دادند. یکی از اینها نامه امام‌خمینی(ره) به گورباچف بود که امام در آن فروپاشی نظام کمونیسم را پیش‌بینی کرده بودند. یکی دیگر از نامه‌های تاریخ‌ساز نامه میرزای شیرازی به علما و مردم ایران بود که در آن فتوای تاریخی خود را مبنی بر تحریم تنباکو اعلام کرد. در آن‌روزها میرزای شیرازی در سامرا اقامت داشت و فتوا را از طریق نامه ارسال کرد.
- گاری پستی
این روزها را نبینید که پستچی‌ها با موتور یا ماشین مرسوله‌ها را جابه‌جا می‌کنند. در روزگاری نه‌چندان دور در تهران این گاری‌چی‌ها بودند که مسئولیت حمل مرسوله‌های داخل شهر را به‌عهده داشتند. در روزگار قجری معمولا گاری‌های تندروی دواسبه مخصوص پستچی‌ها وجود داشت که معمولا ۲سورچی آنها را می‌راندند. اگر مسافری عجله داشت، گاهی از گاری‌های پست برای رسیدن به مقصد استفاده می‌کرد که معمولا کرایه بیشتری هم می‌گرفتند.
