به گزارش اقتصادنیوز، بازگشت تحریم های شورای امنیت تا چه اندازه معیشت روزمره مردم از یک سو و بنگاه های اقتصادی را تحت تأثیر قرار می دهد؟ آیا دولت باید به سمت اقدامات ویژه حرکت کند؟ چه راهکارهای اقتصادی باید در پساماشه برای حمایت از قشر متوسط و فقیر و البته تولیدکنندگان باید دنبال شود؟
این سوالاتی است که اقتصادنیوز با مرتضی افقه اقتصاددان در میان گذاشته است. او تاکید دارد؛« دولت و حاکمیت الان باید بپذیرند شرایط کشور به شدت ویژه است و با روش های معمولی که مجلس تصویب می کند یا دولت بخشنامه ای ابلاغ و جلسه ای برگزار می کند، کار پیش نمی رود.»
گفتگوی اقتصادنیوز را با مرتضی افقه، اقتصاددان می خوانید.
******
*آقای افقه! بازگشت تحریم های شورای امنیت که ابعاد مختلفی را در بر می گیرد، کدام قشر را بیشتر هدف خواهد گرفت؟
همان طور که تا الان مطرح شده است، بسیاری از تحریم ها قبلاً اعمال شده بود. این تحریم های جدید به طور مستقیم بیشتر بر صنایع نظامی و هسته ای متمرکز شده اند. در گذشته فقط آمریکا پشت تحریم ها بود ولی الان چون کاملاً قانونی شده و همه کشورها در این تحریم مشارکت می کنند، احتمالاً بر فروش و دور زدن نفت ما همچنین بر برخی بخش های تجاری تأثیرگذار باشد.
اگر ایران نتواند دور زدن را ادامه دهد که احتمال افزایش محدودیت ها زیاد است یا بر واردات کالای ما محدودیت بیشتری اعمال شود، به طور طبیعی اغلب بخش های اقتصادی و تولید ما به خصوص در صنعت تحت تأثیر قرار می گیرند. اما بخش نفت، پتروشیمی و فولاد که تکنولوژی پیشرفته ای دارند، بیشتر از تحریم ها تأثیر می پذیرند.
علاوه بر این به صورت غیرمستقیم، با توجه به فضای جنگی و ملتهب تری که ایجاد شده است، احتمالاً سرمایه گذاری در همه بخش های اقتصادی فروکش می کند و به هر حال روی تولید کالاها تأثیرگذار است. اما بنگاه های کوچک و متوسط و شبکه های صنعتی کمتر تحت تأثیر این فضا هستند.
*راهکارهای پیش روی دولت برای افزایش تاب آوری اقتصادی مردم و کم کردن شوک معیشتی به مردم چیست؟ خصوصا که در چند سال اخیر هم فشارهای معیشتی به مردم افزایش یافته است...
الان کار دولت یا حاکمیت کلاً خیلی سخت شده است. در این شرایط همه دولت ها حتی دولت های سرمایه داری وارد میدان می شوند و از طرق مختلف، اقشار کم درآمد، آسیب پذیر یا دهک های زیر ۵ را حمایت می کنند. این حمایت ها در همه کشورها مشترک است مثل یارانه کالا، برق، پرداخت یارانه مستقیم، جیره بندی و کنترل قیمت. این ها روش هایی است که قاعدتاً دولت باید انجام بدهد. اما چون دولت خودش به لحاظ درآمدی الان در مضیقه شدید است، احتمالاً در تأمین معیشت مردم در این مواردی که اشاره کردم دچار مشکل شود.
مگر اینکه همانطور که بارها گفته ام، دولت و حاکمیت الان باید بپذیرند شرایط کشور به شدت ویژه است و با روش های معمولی که مجلس تصویب می کند یا دولت بخشنامه ای ابلاغ و جلسه ای برگزار می کند، کار پیش نمی رود. همان کاری که در دولت رئیسی برای فروش اموال دولتی انجام شد که خارج از ضوابط معمول بود.
این روش باید شامل گرفتن مالیات بیشتر از ابر ثروتمندان باشد و واحدهای بزرگتری که تا به حال معاف از پرداخت مالیات بودند، باشد و این گروه را مجبور به پرداخت مالیات کند تا منابع لازم برای کمک های حمایتی فراهم شود. در غیر این صورت، متأسفانه منبعی برای یارانه ها و بسته های حمایتی وجود ندارد.
از دیدگاه جنابعالی، بسته های حمایتی یا یارانه نقدی هدفمند یا تسهیلات برای خدمات پایه می تواند مسیری اثرگذار برای مقابله با شوک های اقتصادی جدید باشد؟
الان با توجه به شرایط، دولت چندان نمی تواند اثرگذار باشد. این مسئله ربطی به دولت ندارد بلکه مرتبط با تورم های افسارگسیخته ای است که مرتب اضافه می شود.
برخی معتقدند دولت باید قیمت ها را افزایش دهد؛ مثل دوره احمدی نژاد که قیمت ها را افزایش داد و ادعا کرد پولش را به مردم می دهد. یا دولت رئیسی که ارز ۴۲۰۰ تومانی را افزایش داد و قرار شد ما به التفاوت را به خود مردم از طریق یارانه ها بدهد. یارانه ها هم زیاد شد اما آن تورمی که از افزایش قیمت ها ایجاد شد خیلی زود یارانه‌های ۴۵ هزار تومانی و بعدش ۳۰۰ هزار تومانی را محو کرد و عملاً تأثیر چندانی نداشت. ولی اینکه حالا این کار را انجام دهند و چقدر تأثیرگذار است، بهتر از هیچ است؛ یعنی گریزی جز اینکه در حدی که دولت می تواند جبران کند، وجود ندارد.
*تجربه نشان داده کوچک‌ترین اختلال در دسترسی به دارو، انرژی و کالاهای اساسی بلافاصله به نارضایتی اجتماعی منجر می‌شود. دولت با چه دست فرمانی باید حرکت کند که مسیر برای اعتراضات باز نشود؟
همین الان متأسفانه این بستر فراهم تر از همیشه است؛ شاید فقط به یک تلنگر وصل باشد. به نظرم دولت و حاکمیت الان باید شرایط ویژه اعلام بکنند. شترسواری دولا دولا نمی شود. هم نمی شود بگوییم شرایط جنگی داریم و هم بخواهیم با روش های معمول، کُند و بروکراسی های ناکارآمد اقدام کنیم.
شرایط باید ویژه اعلام شود تا از یک طرف حداقل های معیشتی تأمین شود و از طرف دیگر نیازهای اضطراری فوری مثل داروها و موارد مشابه به صورت خاص و ویژه دنبال شود. در غیر این صورت، حتماً بستر اعتراضات اجتماعی و سیاسی با توجه به فشار هفت سال گذشته فراهم می شود.
*یک نگرانی در این دوره بحث صعودی شدن تورم است، خصوصا که بیشترین تورم همیشه مربوط به اقلامی از کالاها و خدمات بوده است که سهم بزرگی در سبد مصرفی دهک‌های پایین و متوسط دارند، دولت و نهادهای اقتصادی در دوران پساماشه باید با چه راهکارهایی به سمت کنترل تورم پیش بروند؟
یک راهکار، همان فرمول های اقتصادی است که اقتصادخوانده ها بلدند؛ در شرایط تورمی باید نقدینگی را کم کرد. اما ما الان با تورم رکودی مواجه هستیم. کاهش نقدینگی اگرچه می تواند تورم را کم کند اما منجر به رکود می شود. رکود هم یعنی تولید کم و افزایش دوباره بیکاری که بر میزان فقر می افزاید.
بنابراین الان شرایط خیلی دشوار است. دولت ها معمولاً ابزار سیاست های پولی در اختیار دارند یعنی بازی کردن با نقدینگی. اما بهترین راه در شرایط رکود تورمی این است که موانع تولید بنگاه های کوچک و متوسطی که خیلی هم تحت تأثیر تجارت خارجی و تحریم ها نیستند، تا حدی برطرف شود.
الان حدود 40 تا 50 درصدظرفیت بنگاه های کوچک و متوسط به خصوص در شهرک های صنعتی فعال است. بخش قابل توجهی از مشکلات هم داخلی و ناشی از مدیریت های ناکارآمد و مزاحمت های بخش دولتی است. اگر این مشکلات به صورت ویژه رفع شود، هم تولید افزایش پیدا می کند هم تا اندازه ای از زمینه تورم کاسته می شود.
از سوی دیگر اشتغال زیاد می شود چون این بنگاه ها، بخش مهمی از اشتغال کشور را تأمین می کنند. در نتیجه، هم بیکاری کمتر می شود هم تولید بیشتر؛ که این خودش این موضوع می تواند عرضه کالا را زیاد و به کنترل تورم کمک کند.
