خبرآنلاین - رسول سلیمی: در سایه حملات اسرائیل به دوحه، که رهبران حماس را هدف قرار داد و قطر را به لرزه درآورد، فرمان اجرایی ترامپ در یک اکتبر ۲۰۲۵ تنش‌های خاورمیانه را به مسیری متفاوت کشاند. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۵، پیش از سفر به دوحه، گفت: «ما در آستانه نهایی کردن توافق همکاری دفاعی تقویت‌شده با قطر هستیم؛ این توافق، امنیت دوحه را تضمین می‌کند.»
متن پیمان، که در رسانه‌های آمریکایی مانند CNN و نیویورک تایمز به طور گسترده منتشر شد، بر تعهد متقابل برای دفاع، سرمایه‌گذاری‌های دفاعی و همکاری اطلاعاتی تمرکز دارد و قطر را به عنوان متحد عمده غیرناتو (از ۲۰۲۲) به سطح جدیدی از امنیت می‌رساند. این توافق، که پس از دیدار ترامپ با امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، در می ۲۰۲۵ (به مناسبت جام جهانی ۲۰۲۶) تدوین شد، نه تنها پاسخی به حملات اسرائیل است، بلکه بخشی از استراتژی ترامپ برای بازسازی هژمونی آمریکا در خاورمیانه پس از خروج از افغانستان در ۲۰۲۱ به شمار می‌رود. پرسش کلیدی این است: پیمان دفاعی آمریکا و قطر در ۲۰۲۵ چه محتوایی دارد و چگونه معادلات امنیتی خاورمیانه را تغییر می‌دهد؟
زمینه تدوین و امضای پیمان دفاعی آمریکا و قطرپیمان دفاعی آمریکا و قطر در ۲۰۲۵، ریشه در روابط استراتژیک دو کشور دارد که از دهه ۱۹۹۰، با میزبانی قطر از پایگاه العدید (بزرگ‌ترین پایگاه آمریکایی در خاورمیانه با ۱۰ هزار سرباز) آغاز شد. حملات اسرائیل به دوحه در ۹ سپتامبر ۲۰۲۵، که رهبران حماس را هدف قرار داد و منجر به کشته شدن پسر خلیل الحیه (مذاکره‌کننده حماس) و یک افسر امنیتی قطری شد، کاتالیزور این پیمان بود. ترامپ، در فرمان اجرایی ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵، نوشت: «هرگونه حمله مسلحانه به قطر، تهدیدی علیه صلح و امنیت ایالات متحده تلقی می‌شود و مقامات دفاعی و اطلاعاتی آمریکا برنامه‌ریزی اضطراری با قطر را برای پاسخ سریع حفظ خواهند کرد.»
متن توافق، که روبیو در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۵ آن را «همکاری دفاعی تقویت‌شده» خواند، شامل تعهد متقابل برای دفاع، اشتراک‌گذاری اطلاعات بیومتریک و سرمایه‌گذاری‌های دفاعی است. CNN متن را «بی‌سابقه برای یک کشور خلیج [فارس]» توصیف کرد، که مشابه ماده ۵ ناتو است اما از طریق فرمان اجرایی (بدون تصویب سنا) اجرا می‌شود. قطر، در بیانیه وزارت خارجه، آن را «نقطه عطف در روابط دفاعی» خواند. این پیمان بر ماده ۵۱ منشور ملل متحد (دفاع مشروع) استوار است، اما ابهام در دامنه نظامی (مانند استفاده از نیروی مسلح) آن را چالش‌برانگیز می‌کند.
هویت «متحدین» آمریکا-قطر، عامل اتحاد ارزیابی می شود، با این حال، بدون تصویب سنا، پیمان شکننده است؛ در همین راستا بروکینگز هشدار می‌دهد که حملات اسرائیل، اعتبار آمریکا را خدشه‌دار کرد و قطر را به سمت اتحادهای جایگزین (مانند پاکستان) سوق داد. این زمینه، پیمان را نه تنها دفاعی، بلکه ژئوپلیتیکی می‌بیند، جایی که دوحه، با نقش میانجی در غزه، از تضمین امنیتی برای بقای دیپلماتیک بهره می‌برد. بدون تعادل، این پیمان می‌تواند به «جنگ نیابتی» منجر شود.
تضمین امنیتی و تعهد متقابل دفاع متن پیمان، که در فرمان اجرایی ترامپ آمده، بر تضمین امنیتی تمرکز دارد. بند اصلی این توافق «هرگونه حمله مسلحانه به خاک، حاکمیت یا زیرساخت‌های حیاتی قطر، تهدیدی علیه صلح و امنیت ایالات متحده است» اعلام می کند. این بند، مشابه ماده ۵ ناتو، آمریکا را موظف به «اقدامات لازم، از جمله استفاده از نیروی مسلح» می‌کند، اما از طریق فرمان اجرایی (نه معاهده سنا) اجرا می‌شود. CNN تأکید کرد: «پیمان، برنامه‌ریزی اضطراری با مقامات دفاعی و اطلاعاتی قطر را الزامی می‌کند.» بندهای دیگر شامل اشتراک‌گذاری اطلاعات بیومتریک برای مبارزه با تروریسم و تعهد قطر به سرمایه‌گذاری ۴۲ میلیارد دلاری در تجهیزات آمریکایی از جمله THAAD (سیستم دفاع موشکی) و MQ-۹B (پهپادهای رزمی) است.
در این راستا وال استریت ژورنال متن را «تعهد متقابل» خواند، که قطر را متحد عمده غیرناتو (از ۲۰۲۲) به سطح بالاتری می‌رساند. نیویورک تایمز افزود: «پیمان، بدون ذکر صریح هسته‌ای، قطر را زیر چتر دفاعی آمریکا قرار می‌دهد.» با این حال، بدون تصویب سنا، متن توافق، شکننده است؛ چه آنکه اندیشکده بروکینگز هشدار می‌دهد که پیمان، عربستان (با پیمان پاکستان) را به رقابت سوق می‌دهد. اگرچه این متن، روابط را از اقتصادی به امنیتی ارتقا داد، اما خطر درگیری با اسرائیل را افزایش داد.
از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری‌های دفاعی و همکاری اطلاعاتیمتن پیمان، سرمایه‌گذاری‌های قطر را برجسته می‌کند؛ بند ۳ این توافق می گوید «قطر متعهد به خرید ۴۲ میلیارد دلاری تجهیزات آمریکایی، از جمله THAAD و MQ-۹B، برای تقویت بازدارندگی منطقه‌ای است». این بند همچنین مورد ترامپ است که گفت: «این توافق، ۴۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری قطر در امنیت مشترک است». CNN همچنین افزود: «همکاری بیومتریک برای ضدتروریسم، از جمله اشتراک‌گذاری داده‌های حماس، الزامی است.» وال استریت ژورنال نیز متن را «تعهد به تولید مشترک» خواند، که قطر را به شریک صنعتی آمریکا تبدیل می‌کند.
از منظری دیگر، توافق بین قطر و امریکا، «اقتصاد امنیتی» را برجسته سازی می کند تا «مهار ایران» را دنبال کند. با این حال، بدون نظارت، سرمایه‌گذاری‌ها به «وابستگی» منجر می‌شود. این بند، قطر را به قطب دفاعی خلیج تبدیل کرد، اما خطر سوءاستفاده اطلاعاتی را افزایش داد. پیامدهای پیمان برای روابط آمریکا-قطر و اسرائیل خواهد بود که روابط آمریکا-قطر را به سطح ناتو رساند، اما تنش با اسرائیل را افزایش داد. نیویورک تایمز نوشت: «پیمان، قطر را از حملات به دوحه مصون می‌سازد و قطر را به متحد کلیدی تبدیل می‌کند»
این توافق همچنین، اتحادهای جایگزین مانند عربستان-پاکستان را تحت تاثیر قرار می دهد. الجزیره نوشت: «پیمان قطر، خلیج را چندقطبی می‌کند.» در مجموع، پیمان دفاعی آمریکا و قطر در ۲۰۲۵، با تضمین امنیتی مشابه ناتو و سرمایه‌گذاری ۴۲ میلیارد دلاری، روابط را تقویت کرد.
۲۱۳/۴۲
