بررسی بازار خودرو از نیمه شهریور ماه سال جاری تا روز گذشته، نشان می‌دهد که بهای دلاری خودروهای داخلی به‌رغم موج تورمی جدیدی که در بازار خودرو ایجاد شده و همچنین رشد محسوس بهای دلار، تقریبا ثابت باقی مانده است. با این حال قیمت دلاری خودروهای مونتاژی کمی افزایش را به خود می‌بیند. «دنیای اقتصاد» برای ارزیابی ارزش دلاری محصولات خودرویی، بهای ۶ محصول داخلی و ۴ محصول مونتاژی پرتقاضا را در بازه زمانی ۱۵ شهریور تا روز گذشته رصد کرده و با نرخ دلار ۱۰۲ هزار و ۳۰۰ تومان برای ۱۵ شهریور و ۱۱۳ هزار و ۷۵۰ تومان برای دیروز، بهای دلاری آنها را محاسبه کرده است. این بررسی نشان می‌دهد که بهای دلاری خودروهای داخلی در این بازه به طور میانگین ۱۳۰ دلار (۰.۶ درصد) کاهش پیدا کرده که می‌توان تقریبا آن را ثابت گرفت اما بهای خودروهای مونتاژی به طور میانگین ۴۸۷ دلار (معادل ۲.۱ درصد) رشد را به خود می‌بیند.
بر این اساس می‌توان گفت که بهای خودروهای داخلی در این مدت زمان تقریبا پا به پای نرخ ارز افزایش داشته است. این موضوع به نوعی تغییر رفتار بازار خودرو نسبت به گذشته را نشان می‌دهد. در واقع از سال ۹۶ تا سال گذشته خودرو نسبت به ارز نوعی اضافه پرش قیمتی داشت؛ اما از میانه سال پیش تا پیش از موج تورمی جدید، بازار خودرو مسیر خود را تغییر داد و تا حدی نسبت به تغییرات قیمت ارز بی‌تفاوت شد، یعنی رشد نرخ ارز موجب افزایش محسوسی در قیمت خودرو نمی‌شد و به عبارت دیگر بهای دلاری خودروهای داخلی رو به کاهش گذاشته بود. اما حالا بازار خودرو نه مثل سال‌های گذشته اضافه پرش قیمتی دارد و نه مثل ماه‌های اخیر از تحولات بازار ارز عقب مانده است، بلکه تقریبا پا به پای آن حرکت می‌کند.
برای درک بهتر این موضوع بهتر است مروری به روندهای پیشین در بازار خودرو داشته باشیم. طبق گزارشی که سال گذشته با عنوان «اضافه پرش قیمت خودرو» در همین صفحه منتشر شده بود، قیمت انواع خودروهای داخلی، مونتاژی و وارداتی از سال۹۶ تا سال ۱۴۰۳ به‌طور میانگین رشد ۱۸۴۸درصدی داشته این در شرایطی بود که نرخ دلار در این سال‌ها ۱۴۵۲درصد رشد کرده بود. بنابراین طی هفت سالی که از آن یاد کردیم، تورم در بازار خودرو از تورم عمومی پیشی گرفت.
اما از میانه سال گذشته تا اواسط شهریور ماه امسال بازار خودرو رفتار دیگری را در پیش گرفت، به طوری که از ابتدای مردادماه امسال تا هشتم شهریورماه در حالی نرخ ارز ۱۳درصد افزایش یافت که بهای خودرو تنها شش‌دهم درصد افزایش داشته است. بسیاری از کارشناسان اعتقاد داشتند که این موضوع نشانگر این است که پیوند سنتی میان دلار و بازار خودرو کاملا قطع یا حداقل کم‌رنگ شده است. اما این رویه چندان ثباتی نداشت و حالا شاهد هستیم که بازار خودرو و بازار ارز تقریبا هم‌مسیر شده‌اند و هر دو به طور تقریبی با سرعت همسانی حرکت می‌کنند.
موضوع قابل‌توجه دیگری که در بررسی بازار می‌توان به آن توجه کرد اینکه قیمت دلاری محصولات داخلی و مونتاژی تقریبا به بازارهای جهانی نزدیک شده است. از بین ۶ محصول داخلی که تغییرات بهای دلاری آنها را از نظر گذراندیم، سه محصول بهایی بالاتر از ۱۲ هزار دلار دارند. بین ۴ محصول مونتاژی مورد بررسی نیز یک محصول بیش از ۲۳ هزار دلار و خودروی دیگر بیش از ۱۵ هزار دلار قیمت دارد. محدوده قیمت دلاری که خودروهای داخلی و مونتاژی در آن قرار گرفته‌اند در حدی است که در بازارهای جهانی خودروهایی با کیفیت بسیار بهتری قرار دارند. در واقع رشد قیمت دلاری خودرو در سال‌های اخیر در صورتی رقم خورده که کیفیت آنها نتوانسته پا به پای تغییرات قیمتی آنها حرکت کند. از سوی دیگر اما کاهش ارزش دلاری خودروهای داخلی، توان رقابت آنها در بازارهای صادراتی را محدود می‌کند و ممکن است جذابیت این محصولات را برای سرمایه‌گذاری و تولید مشترک کاهش دهد.
اما نگاهی داشته باشیم به تغییرات قیمت دلاری برخی از خودروهای پرتقاضای بازار که در بررسی ما زیر ذره‌بین قرار گرفته‌اند. ابتدا سری به پژو 207 معمولی بزنیم این خودرو در میانه شهریورماه بهایی معادل 895میلیون تومان داشت، در روز مورد اشاره بهای دلار در بازار آزاد به 102 هزار و 300 تومان می‌رسید، بنابراین قیمت دلاری پژو 207 معمولی در پانزدهم شهریور ماه را می‌توان 8 هزار و 749 دلار دانست. اما در روز گذشته همین خودرو در بازار یک‌میلیارد و 5میلیون تومان معامله شد، همچنین دلار در بازار آزاد دیروز قیمتی معادل 113 هزار و 750 تومان داشت. بنابراین بهای دلاری این خودرو روز گذشته 8 هزار و 835 دلار بوده است. بر این اساس در مدت زمان یاد شده قیمت دلاری خودروی مذکور تنها 86 دلار یعنی حدود یک درصد رشد داشته است.
محصول پرتقاضای دیگر بازار یعنی تارا اتوماتیک روند متضادی را در پیش گرفته است. این خودرو 15 شهریورماه بهایی معادل یک‌میلیارد و 235میلیون تومان داشت اما قیمت آن دیروز در بازار به یک‌میلیارد و 300میلیون تومان رسید. با احتساب نرخ ارز در این دو روز می‌توان گفت که در مدت زمان یاد شده بهای دلاری تارا اتوماتیک از 12 هزار و 72 دلار به 11 هزار و 428 دلار کاهش پیدا کرده است تا افت 644 دلاری و 5.3 درصدی را به نام خود ثبت کند که بیشترین کاهش در افت بهای دلاری بین خودروهای داخلی مورد بررسی بوده است.
سری هم به یکی از محصولات سایپا یعنی شاهین پلاس اتوماتیک بزنیم. این خودرو روز گذشته در بازار یک‌میلیارد و 450میلیون تومان خرید و فروش شد، این در شرایطی است که 15 شهریورماه بهایی معادل یک‌میلیارد و 300میلیون تومان داشت. بنابراین در مدت زمانی که از آن یاد کردیم قیمت آن از 12 هزار و 708 دلار به 12 هزار و 747 دلار رسیده است. پس تغییرات قیمتی این خودرو تنها 39 دلار یا به عبارت دیگر 0.3 درصد بوده است.
اما بیشترین رشد بین لیست خودروهای داخلی ما مربوط به یکی از ارزان‌ترین خودروهای بازار یعنی کوییک دنده‌ای است. بهای این خودرو در بازار در مدت زمان مذکور از 540میلیون تومان به 635میلیون تومان رسیده است. بر این اساس در میانه شهریورماه با در نظر گرفتن نرخ دلار 102 هزار و 300 تومانی بهای کوییک دنده‌ای به پنج هزار و 279 دلار می‌رسید، اما دیروز بر اساس دلار 113 هزار و 750 تومانی بهای همین خودرو پنج هزار و 582 دلار بود. بنابراین در این مدت زمان بهای دلاری این خودرو رشد 303 دلاری و 5.7 درصدی را به خود دیده است.
اما نگاهی نیز به تغییرات رخ داده در بهای دلاری خودروهای مونتاژی داشته باشیم که روند یک‌دستی را طی نکرده‌اند و هر یک مسیری جداگانه داشته است. در این بین بیشترین افزایش مربوط به فیدلیتی پرایم هفت نفره بوده است. این خودرو در میانه ماه پایانی تابستان به قیمت دو‌میلیارد و 200میلیون تومان معامله می‌شد اما دیروز در بازار، دو‌میلیارد و 650میلیون تومان قیمت‌گذاری شد. بنابراین بهای دلاری آن از 21 هزار و 505 دلار به 23 هزار و 297 دلار رسیده است تا رشد قابل‌توجه هزار و 792 دلاری و 7.7 درصدی را به نام خود ثبت کند. MVM X22 پرو و چری آریزو5 نیز به ترتیب 0.7 درصد و 1.2 درصد رشد را در بهای دلاری خود داشته‌اند اما جک J4 این مسیر را طی نکرده است. قیمت این خودرو از یک‌میلیارد و 90میلیون تومان یعنی 10 هزار و 655 دلار در 15 شهریور به یک‌میلیارد و 200میلیون تومان یا به عبارتی 10 هزار و 550 دلار در روز گذشته رسیده تا افت 105 دلاری و یک درصدی در بهای خود داشته باشد.
همان‌طور که اشاره شد بسیاری از خودروهای موجود در بازار خودروی کشور حالا با محدوده قیمتی حدود 12 هزار دلار فروخته می‌شوند.
در نگاهی به بازارهای جهانی، محدوده قیمتی ۱۰ تا ۱۲ هزار دلار در بسیاری از کشورها هنوز به‌عنوان مرز خودروهای اقتصادی شناخته می‌شود؛ اما نوع محصولاتی که در این بازه به فروش می‌رسند تفاوت چشم‌گیری با خودروهای داخلی دارند. در بازار هند، که یکی از مراکز اصلی تولید خودروهای کوچک محسوب می‌شود، محصولاتی مانند ماروتی سوزوکی آلتو K10 با قیمتی حدود شش تا هشت هزار دلار و موتور یک‌لیتری بنزینی عرضه می‌شوند؛ خودروهایی که با وجود سادگی طراحی، از نظر بهره‌وری سوخت و هزینه نگهداری در سطحی مطلوب قرار دارند. در همین بازار، رنو کوئید و تاتا تی‌آگو به‌ترتیب در بازه‌های قیمتی هشت تا یازده هزار دلار عرضه می‌شوند و به دلیل ایمنی مناسب و امکانات پایه‌ای مناسب، سهم قابل‌توجهی از تقاضای خودروهای شهری را به خود اختصاص داده‌اند.
در چین اما تمرکز اصلی بر خودروهای برقی ارزان‌قیمت است. وولینگ هونگ‌گوانگ مینی EV با قیمتی حدود پنج تا هشت هزار دلار یکی از پرفروش‌ترین خودروهای الکتریکی جهان محسوب می‌شود. این خودرو با وجود ابعاد بسیار کوچک و بردی محدود در حدود ۱۲۰ تا ۱۷۰ کیلومتر، به‌دلیل قیمت پایین و کاربری شهری توانسته است جایگزینی برای موتورسیکلت و خودروهای بنزینی فوق‌کوچک شود. در سطحی بالاتر، BYD Seagull با قیمتی بین 11 تا 13 هزار دلار و بردی تا ۴۰۰ کیلومتر، نماینده نسل جدید خودروهای برقی اقتصادی چین است که از منظر کیفیت ساخت و امکانات رفاهی نیز فراتر از انتظار ظاهر می‌شود.
در اروپا اما دیگر نمی‌توان خودروی نو در محدوده قیمتی ۱۲ هزار دلار یافت. ارزان‌ترین محصول بازار این قاره، داچیا اسپرینگ است که در مدل پایه خود حدود 16تا 18هزار دلار قیمت دارد، هرچند در برخی کشورها با یارانه‌های دولتی خرید خودروهای برقی، قیمت موثر آن به حدود چهارده هزار دلار نیز کاهش می‌یابد. این خودرو با وجود سادگی فنی، به‌دلیل تولید تحت برند رنو از استانداردهای ایمنی و کیفی بالاتری نسبت به خودروهای اقتصادی آسیایی برخوردار است. در کنار آن، فیات پاندا نیز که هنوز در ایتالیا تولید می‌شود، با قیمتی نزدیک به پانزده و نیم هزار دلار در رده خودروهای شهری کم‌مصرف جای می‌گیرد.
در ایالات‌متحده، ارزان‌ترین خودروهای نو فاصله زیادی با این محدوده دارند. نیسان ورسا در مدل پایه خود حدود ۱۶ هزار و ۴۰۰ دلار قیمت دارد و میتسوبیشی میراژ نیز در حدود ۱۷ هزار دلار عرضه می‌شود. در برخی بازارهای محلی هنوز معدود نمونه‌های صفر کیلومتر از شورولت اسپارک با قیمتی حدود ۱۲ تا ۱۳ هزار دلار یافت می‌شود که تولید آن در سال ۲۰۲۲ متوقف شده است.
مقایسه این داده‌ها با قیمت دلاری خودروهای داخلی و مونتاژی نشان می‌دهد که بازار ایران از منظر دلاری، در محدوده‌ای مشابه با خودروهای اقتصادی جهان قرار دارد، اما اختلاف اصلی در کیفیت ساخت، سطح فناوری و ایمنی نهفته است. به بیان دیگر، مصرف‌کننده ایرانی برای خودرویی که در بازارهای جهانی با سطحی از امکانات و استانداردهای فنی مشابه تنها شش تا هشت هزار دلار قیمت دارد، رقمی گاه دوبرابر پرداخت می‌کند. این شکاف نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از افزایش قیمت دلاری خودروهای داخلی در سال‌های اخیر ناشی از هزینه‌های غیرتولیدی، محدودیت‌های واردات و ساختار انحصاری بازار بوده است، نه ارتقای واقعی در فناوری یا کیفیت محصول.
