آزادسازی گروگان‌ها، تبادل زندانیان، عقب‌نشینی نیروهای اسرائیل و افزایش کمک‌های انسانی شده است. ترامپ پایان جنگ را اعلام کرد و به اسرائیل سفر کند. آمریکا نیرویی ناظر فرستاده و مرحلهٔ دومِ پیچیده شامل خلع سلاح حماس، تشکیل دولت تکنوکرات و بازسازی غزه است؛ خطر فروپاشی توافق بالا است.
فلِیسیا شوارتز خبرنگار امور دیپلماتیکِ پولیتیکو و خبرنگار سابق بخش مسائل دفاعی روزنامه فایننشال تایمز
گزارش‌ها حاکی از آن است که گفت‌وگوهای آتش‌بس میان اسرائیل و حماس که در اوایل هفته جاری به بن‌بست رسیده بود، تنها پس از ورود «استیو ویتکاف» و «جرد کوشنر» از سر گرفته شد و به مصالحه انجامید. بنا بر گفته سه منبع آگاه از روند مذاکرات و یک مقام رسمی دولت آمریکا، این دو فرستاده با دخالت مستقیم خود محورهای اصلی توافق را دیکته کردند و طرفین را به پذیرش سریع آن واداشتند.
به گفته یکی از افراد مطلع از گفت‌وگوها که از روز دوشنبه آغاز شده بود، «در چند روز نخست، روند کار بسیار کند پیش می‌رفت و هیچ‌کدام از طرف‌ها تمایلی به عقب‌نشینی از مواضع کلیدی خود نداشتند.» موضوعات مورد اختلاف شامل محل دقیق عقب‌نشینی نیروهای اسرائیلی، جزئیات فنی آزادی گروگان‌ها و تبادل زندانیان، نحوه انتقال کمک‌های انسانی به داخل نوار غزه و فهرست زندانیان فلسطینی مشمول آزادی بود.
اما روز چهارشنبه، با ورود ویتکاف و کوشنر به همراه «محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی»، نخست‌وزیر قطر، ورق برگشت. آنان مجموعه‌ای از شروط مشخص را ارائه کردند و با فشار شدید دیپلماتیک از دو طرف خواستند بی‌درنگ با آن موافقت کنند. سرعت غیرمنتظره‌ای که توافق پس از مداخله مستقیم این دو مقام آمریکایی به خود گرفت، بیانگر فشار سنگینی است که همه طرف‌ها به‌ویژه پس از چندین هفته اظهارات ترامپ درباره «نزدیکی توافق» احساس می‌کردند تا هرچه زودتر به نتیجه برسند.
این تحولات همچنین نشانه‌ای از تغییر رویکرد دولت ترامپ در قبال مناقشه غزه؛ از میانجی‌گری محتاطانه به سیاست فشار آشکار بر هر دو طرف است. این روند از دیدار هفته گذشته ترامپ با بنیامین نتانیاهو، آغاز شد؛ دیداری که در آن ترامپ شخصاً از نتانیاهو خواست بابت حمله اسرائیل به مذاکره‌کنندگان حماس در دوحه از قطر عذرخواهی کند. به گفته یکی از منابع مطلع، در فهرست شروط واشنگتن بندی وجود داشت که از اسرائیل می‌خواست پیش از آزادی هرگونه گروگان، روند عقب‌نشینی نیروهایش از غزه را آغاز کند. این امتیاز یکی از چند «تبادل امتیاز متقابل» بود که در نهایت به امضای توافق آتش‌بس انجامید.
آتش‌بس در دقیقه نود؛ ترامپ نیمه‌شب پایان جنگ را اعلام کرد
گفت‌وگوهای فشرده میان نمایندگان اسرائیل و حماس تا ساعات پایانی شب ادامه یافت، اما سرانجام زمینه‌های توافق شکل گرفت. به گفته مقام‌های ارشد آمریکایی، حدود ساعت ۲:۳۰ بامداد پنج‌شنبه در مصر، «دونالد ترامپ» آخرین مشورت خود را با تیم مذاکره‌کننده انجام داد و سپس با انتشار پستی در شبکه تروث سوشال پایان رسمی جنگ را اعلام کرد.
در حالی که «استیو ویتکاف» و «جرد کوشنر» نقش کلیدی در نهایی‌سازی توافق داشتند، بازیگران دیگری نیز در روند مذاکرات اثرگذار بودند؛ از جمله مقام‌هایی از مصر و ترکیه که نفوذ عمیقی بر حماس دارند و توانستند گره‌های آخر گفت‌وگو را باز کنند. به گفته برخی منابع آگاه، بسیاری از طرف‌های درگیر در واقع منتظر ورود نمایندگان آمریکا بودند تا تصمیمات نهایی اتخاذ شود. شگفتی اصلی برای مقام‌های مذاکره‌کننده، سرعت غیرمنتظره پیشرفت در شامگاه چهارشنبه بود. دو نفر از افراد مطلع از مذاکرات گفتند که انتظار می‌رفت گفت‌وگوها تا آخر هفته ادامه یابد. یکی از آنان تصریح کرد: «ما فکر می‌کردیم به پنج روز دیگر وقت نیاز داریم، اما توافق زودتر از حد انتظار بسته شد.»
مطابق شرایطی که ویتکاف و کوشنر تعیین کردند، در صورت اجرای کامل طرح، باقی‌مانده گروگان‌های اسرائیلی و صدها زندانی فلسطینی آزاد خواهند شد، بخشی از نیروهای اسرائیلی از غزه عقب‌نشینی می‌کنند و ارسال کمک‌های انسانی به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد؛ تحولاتی که می‌تواند به پایان دو سال جنگ خونین بینجامد؛ جنگی که منطقه را درگیر کرد و هزاران قربانی بر جای گذاشت. با این حال، مقام‌های آمریکایی هشدار داده‌اند احتمال فروپاشی توافق در روزهای آینده همچنان بالاست. از همین رو، دولت ترامپ تلاش‌های دیپلماتیک خود را در چند جبهه هم‌زمان افزایش داده تا از تحقق آن اطمینان یابد.
اجرای مرحله نخست طرح ترامپ با سفر قریب‌الوقوع او به اسرائیل
پس از پایان مذاکرات در شرم‌الشیخ، کوشنر و ویتکاف به قاهره رفتند تا رئیس‌جمهور مصر، عبدالفتاح السیسی را در جریان جزئیات طرح قرار دهند و بر ضرورت همکاری او در اجرای توافق تأکید کنند. سپس رهسپار اورشلیم شدند تا مرحله نخست و شکننده اجرای آتش‌بس را آغاز کنند.
به گفته مقام‌های ارشد آمریکایی، «استیو ویتکاف» و «جرد کوشنر» شامگاه پنج‌شنبه به مدت حدود یک ساعت با اعضای کابینه اسرائیل دیدار کردند تا مزایای توافق آتش‌بس را تشریح کنند و توضیح دهند چرا دولت ترامپ از آن حمایت می‌کند. ساعاتی بعد، کابینه اسرائیل توافق مربوط به آزادی گروگان‌ها را به تصویب رساند. کاخ سفید از ارائه جزئیات بیشتر درباره روند مذاکرات خودداری کرده و تنها به توضیحاتی که در نشست خبری رسمی بیان شده بسنده کرده است.
بر اساس برنامه زمان‌بندی توافق، انتظار می‌رود عقب‌نشینی نیروهای اسرائیلی ظرف یک روز پس از تأیید کابینه آغاز شود و سپس حماس باقی‌مانده گروگان‌های اسرائیلی را آزاد کند. در مقابل، اسرائیل پذیرفته است صدها زندانی فلسطینی را آزاد کند و جریان کمک‌های انسانی به نوار غزه را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد. طبق اعلام یک مقام اسرائیلی و یک مقام آمریکایی، «دونالد ترامپ» قرار است روز یکشنبه به اسرائیل سفر کند، در کنست سخنرانی داشته باشد، با خانواده‌های گروگان‌ها دیدار کند و از نزدیک شاهد آزادی شماری از آنان باشد؛ هرچند هنوز احتمال تغییر در این برنامه‌ها وجود دارد. ویتکاف و کوشنر نیز در طول تعطیلات آخر هفته در اسرائیل باقی خواهند ماند تا از اجرای کامل مرحله نخست توافق اطمینان یابند.
یکی از مقام‌های ارشد آمریکایی در توضیح حساسیت اوضاع گفت:«هنوز راه‌های زیادی وجود دارد که ممکن است اوضاع از مسیر درست خارج شود، بنابراین ما با دقت تمام جزئیات را پیگیری می‌کنیم تا همه طرف‌ها به تعهدات خود پایبند بمانند و هر سوءتفاهمی سریعاً حل‌وفصل شود.» اگر همه مراحل با موفقیت پیش برود، آزادی کامل گروگان‌ها نقطه عطفی در دو سال جنگ خواهد بود؛ نقطه‌ای که می‌تواند فضای سیاسی و دیپلماتیک تازه‌ای برای آمریکا، شرکای عربش و اسرائیل ایجاد کند. با این حال، این تنها نخستین گام از طرح ۲۰ ماده‌ای صلح ترامپ است و هنوز پرسش‌های بزرگی بی‌پاسخ مانده‌اند؛ از جمله اینکه آیا حماس واقعاً خلع سلاح خواهد شد و چه کسی اداره غزه را پس از پایان جنگ بر عهده می‌گیرد. رابرت گرینوی، مدیر ارشد امور خاورمیانه در دولت نخست ترامپ و از طراحان توافق ابراهیم در گفت‌وگویی گفت: «روزهای سخت‌تر تازه بعد از دوشنبه شروع می‌شوند».
ورود نیروهای آمریکایی به اسرائیل برای نظارت بر آتش‌بس؛ مرحله تازه از نقش‌آفرینی بین‌المللی در طرح ترامپ
به گفته یک مقام وزارت دفاع آمریکا، دویست سرباز آمریکایی وارد اسرائیل شده‌اند تا یک نیروی ویژه مشترک را برای نظارت بر اجرای آتش‌بس، هماهنگی لجستیکی و ارتباطات عملیاتی تشکیل دهند. به گفته او، استقرار کامل این نیرو تا پایان تعطیلات آخر هفته تکمیل خواهد شد. مقام‌های آمریکایی در نشست خبری اعلام کردند که نیروهای مصری، قطری، ترکیه‌ای و اماراتی نیز به این مأموریت خواهند پیوست. یک مقام ارشد دولت آمریکا تأکید کرد که نیروهای آمریکایی وارد نوار غزه نخواهند شد و قرار است طی آخر هفته درباره محل دقیق استقرار آن‌ها گفت‌وگو شود.
در جریان مذاکرات اخیر، کشورهای عربی به اسرائیل تعهد داده‌اند که از روند خلع سلاح حماس حمایت کنند. در مقابل، ایالات متحده به حماس تضمین داده که در صورت آزادی کامل گروگان‌ها، اسرائیل جنگ را از سر نخواهد گرفت. پس از اجرای توافق آزادی گروگان‌ها و تبادل زندانیان، آمریکا قصد دارد وارد مرحله دشوارتری از گفت‌وگوها شود که شامل سه محور اصلی است:
الف – خلع سلاح کامل حماس
ب - تشکیل دولت تکنوکرات فلسطینی برای اداره غزه
ج - عقب‌نشینی کامل ارتش اسرائیل از مناطق اشغالی در غزه.
بر اساس اظهارات مقام‌های دفاعی آمریکا، نیروی مشترک سنتکام مأموریت دارد با ارتش اسرائیل همکاری کند و روند شکل‌گیری یک نیروی بین‌المللی امنیتی را آغاز نماید؛ نیرویی که متشکل از نظامیان عرب و کشورهای دیگر خواهد بود و هدف نهایی‌اش جایگزینی تدریجی ارتش اسرائیل در بخش‌هایی از غزه است. با این حال، مقام‌ها اذعان کرده‌اند که تشکیل واقعی چنین نیرویی با چالش‌های بزرگ سیاسی و عملیاتی روبه‌رو خواهد بود.
