به گزارش شمال نیوز، ورود گردشگران عراقی به ایران در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین محورهای توسعه گردشگری کشور تبدیل شده است. نزدیکی فرهنگی و مذهبی، هزینه‌های مناسب سفر و جاذبه‌های متنوع ایران باعث شده تا عراق به عنوان یکی از اصلی‌ترین بازارهای هدف گردشگری ایران شناخته شود. این موضوع نه تنها در رونق اقتصادی شهرهای زیارتی و مرزی تأثیر چشمگیری داشته، بلکه به گسترش تعاملات فرهنگی میان دو ملت نیز کمک کرده است.

در همین راستا رودشویی در کشور عراق با حضور مقامات ایرانی برگزار شد. به منظور بررسی ظرفیت‌ها و چالش‌های همکاری‌های دو کشور در حوزه گردشگری، با حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.

آیا نگاه دولت‌ها در حوزه گردشگری صرفاً معطوف به کشورهای غربی است؟ 

در سال‌های اخیر، همواره این نقد وجود داشته که چرا دولت‌ها در ادوار مختلف، هرگاه تصمیم به هزینه‌کرد برای جذب گردشگر می‌گیرند، نگاهشان صرفاً معطوف به غرب است. معمولاً مقصدهایی مانند فیتور اسپانیا، بیت میلان یا نمایشگاه‌های لندن مورد توجه قرار می‌گیرد و گمان می‌رود توریست فقط باید از این کشورها جذب شود. در حالی که آمارها نشان می‌دهد واقعیت چیز دیگری است.

در اوج شکوفایی ورود گردشگر به ایران پس از برجام، که توافق در سال ۱۳۹۴ امضا شد، تا سال ۱۳۹۷ مجموع گردشگران ورودی از اروپا، آمریکا، کانادا و انگلیس به ۳۰ هزار نفر هم نرسید. اما در همان سال بیش از ۳۶ هزار گردشگر از کشور عمان وارد ایران شدند. این آمار نشان می‌دهد که توریست عمانی نه‌تنها آورده و سود اقتصادی بیشتری برای کشور دارد، بلکه برخلاف برخی تصورات، نگرانی‌های امنیتی نیز ایجاد نمی‌کند.

نمونه دیگر کشور بحرین است. با وجود جمعیت اندک، تنها در یک سال حدود ۵۰ هزار گردشگر بحرینی به ایران سفر کردند. اقامت این گردشگران معمولاً دو تا پنج روزه نبود و در بسیاری موارد، تا ۲۰ روز یا حتی یک ماه به طول انجامید. با وجود چنین ظرفیت‌هایی، همچنان نگاه اصلی در حوزه گردشگری به سمت بلوک غرب است. این در حالی است که همان کشورها با کوچک‌ترین تنش سیاسی، ایران را در فهرست سیاه خود قرار داده و هشدارهای سفر صادر می‌کنند.

چرا عراق به‌عنوان مقصد اصلی همکاری‌های هدفمند گردشگری با ایران انتخاب شد و چه شهرهایی محور این همکاری هستند؟

در مقابل، در سال‌های مختلف ـ از دوران جنگ تا همه‌گیری کرونا ـ هیچ‌گونه مشکل یا محدودیتی در تعاملات گردشگری میان ایران و عراق وجود نداشته است. بیش از ۵۰ درصد گردشگری ورودی و خروجی ایران مربوط به عراق است، بدون آنکه نمایشگاه یا رویداد ویژه‌ای برای آن برگزار شده باشد. همین مسئله باعث شد ایده آغاز همکاری‌های هدفمند گردشگری با عراق شکل بگیرد.

در طراحی این طرح، سه شهر بصره، بغداد و کربلا به‌عنوان محورهای اصلی انتخاب شدند. شهر اربیل و برخی مناطق دیگر نیز مورد بررسی قرار گرفتند اما به‌دلیل گستردگی و زمان‌بر بودن برنامه، سه شهر اصلی به‌صورت متمرکز انتخاب شدند.

بصره به‌عنوان نخستین مقصد انتخاب شد، چراکه بیشترین حجم گردشگران ورودی زمینی ایران از مرز شلمچه و اروند از همین منطقه انجام می‌شود. پس از بصره، سفر به بغداد و سپس کربلا در دستور کار قرار گرفت. در هر سه شهر، علاوه بر حضور در اماکن زیارتی، برنامه‌های اجرایی و نشست‌های تخصصی نیز برگزار شد.

در این سفر، چهار محور گردشگری شامل زیارتی، سیاحتی، سلامت و علمی مورد توجه قرار گرفت. یک ماه پیش از آغاز رسمی برنامه‌ها، دیدارهایی با وزیر فرهنگ، گردشگری و میراث فرهنگی عراق و معاونان وی انجام شد. همچنین نشست‌هایی با سفارت ایران در بغداد برگزار و تمامی مقدمات سفر و هماهنگی‌ها انجام شد. طرف عراقی نیز همکاری گسترده‌ای در فراهم‌سازی مقدمات داشت.

سفر هیأت ایرانی به عراق، چه اقداماتی انجام شد؟

در بدو ورود به بصره، هیأت ایرانی با استقبال گرم مسئولان محلی روبه‌رو شد. پس از اسکان، نشست‌ها و سخنرانی‌های مختلفی برگزار گردید و مسئولان حاضر نیز دیدگاه‌ها و نقدهای خود را مطرح کردند. رسانه‌های بصره و کربلا پوشش خبری گسترده‌ای از این سفر ارائه دادند و حضور ایران در اکثر شبکه‌های محلی از جمله «برسیم» بازتاب گسترده‌ای داشت. در بغداد نیز با وجود حضور رسانه‌ها، پوشش خبری نسبت به دو شهر دیگر کمتر بود.

در بخش گردشگری سیاحتی، تمرکز بر جذب اتباع عراقی برای سفر به مناطق تفریحی ایران از جمله جزیره مینو و سایر مناطق گردشگری جنوب کشور قرار گرفت. بسیاری از شهروندان بصره، به‌ویژه در روزهای پایانی هفته، برای تفریح به این مناطق سفر می‌کنند. در همین راستا، زمینه‌سازی برای افزایش سفرها به مقاصد گردشگری ایران مانند کیش نیز مورد توجه قرار گرفت.

در بغداد، علاوه بر مباحث مربوط به گردشگری سیاحتی، موضوع گردشگری سلامت و علمی نیز به‌طور جدی دنبال شد. در این زمینه تفاهم‌نامه‌ای میان دو طرف به امضا رسید. بر اساس این تفاهم‌نامه، مقرر شد همکاری‌های مشترک در زمینه گردشگری سلامت گسترش یابد. وزیر عراقی اعلام کرد که دولت این کشور برای اعزام بیماران به خارج بودجه‌ای در اختیار دارد و آمادگی دارد بخشی از آن را برای همکاری با ایران تخصیص دهد.

در سفر هیأت ایرانی به عراق، چه محورهای گردشگری مورد مذاکره قرار گرفت و چه نتایجی به دست آمد؟

در بخش گردشگری علمی نیز مذاکراتی میان دانشگاه‌های ایران و عراق انجام شد. دو تا سه دانشگاه معتبر عراقی برای برقراری همکاری‌های علمی و آموزشی با دانشگاه‌های ایرانی اعلام آمادگی کردند و مذاکرات متقابل میان نمایندگان دانشگاه‌ها انجام شد.

در کربلا، تمرکز اصلی بر گردشگری زیارتی بود. گروه اعزامی متشکل از فعالان بخش‌های مختلف گردشگری، فرهنگی، دانشگاهی و سلامت بود که در هر یک از محورهای یادشده جلسات تخصصی برگزار کردند.

این سفر در مجموع با هدف توسعه همکاری‌های دوجانبه گردشگری میان ایران و عراق و ایجاد تنوع در مسیرهای ورود گردشگران به کشور انجام شد و نتایج اولیه آن نشان از استقبال گسترده طرف عراقی و رسانه‌های محلی از این برنامه دارد.

در جریان این سفر، مجموعه‌ای از فعالان گردشگری و اقتصادی از بخش‌های مختلف ایران حضور داشتند. برخلاف دوره‌های گذشته که تمرکز صرفاً بر آژانس‌ها یا پلتفرم‌های خاص بود، این بار ترکیبی متنوع از بازیگران حوزه گردشگری در برنامه شرکت کردند. پلتفرم‌های فعال و شناخته‌شده کشور که در حوزه فروش خدمات گردشگری فعالیت دارند نیز در این سفر حضور داشتند. همچنین، آژانس‌های گردشگری معتبر که پیش‌تر عمدتاً در بازار اروپا فعالیت می‌کردند، برای نخستین بار در این رویداد شرکت کردند.

نکته قابل توجه آن بود که حتی برخی از فعالان باسابقه بازار اروپا نیز به این نتیجه رسیده بودند که ظرفیت‌های گردشگری عراق می‌تواند جایگزینی مناسب برای بازارهای پیشین آنان باشد. در کنار این گروه، تعدادی از آژانس‌های نوپا و جوان که فعالیت خود را با تمرکز بر بازار عراق آغاز کرده بودند نیز حضور داشتند. این آژانس‌ها متشکل از نیروهای جوان، باانگیزه و خلاق بودند که با اشتیاق در نشست‌ها و جلسات شرکت کردند.

چه نهادها و شرکت‌هایی در این برنامه حضور داشتند و طرف عراقی تا چه حد با آن همکاری کرد

از بخش درمان نیز نمایندگانی از مراکز درمانی کشور حضور داشتند تا ظرفیت‌های گردشگری سلامت ایران را معرفی کنند. علاوه بر این، از میان شرکت‌های فعال در حوزه رسانه‌های تخصصی گردشگری نیز نمایندگانی در این رویداد شرکت کردند. این رسانه‌ها با تمرکز بر تولید محتوای علمی و پژوهشی در زمینه گردشگری فعالیت دارند و حضور آن‌ها در این برنامه، جلوه‌ای حرفه‌ای‌تر به بخش اطلاع‌رسانی سفر بخشید.

همچنین، یکی از شرکت‌های فعال ایرانی که در زمینه تسهیل ورود گردشگران به ایران فعالیت می‌کند و توانسته مشکلاتی همچون تبدیل ارز و پرداخت‌های بین‌المللی را حل کند، در این سفر حضور داشت. این شرکت نیز از نتایج حضور خود رضایت داشت و بر ادامه همکاری‌ها تأکید کرد.

در مجموع، ترکیب شرکت‌کنندگان متنوع و قابل توجه بود و برنامه با نظم و هماهنگی خوبی برگزار شد. هرچند انتظارها بیش از این بود، اما نتایج حاصل‌شده رضایت‌بخش ارزیابی شد. حضور معاون وزیر عراق در این برنامه، علی‌رغم هم‌زمانی آن با آغاز تبلیغات انتخابات پارلمانی این کشور، اهمیت ویژه‌ای داشت. در شرایطی که فضای سیاسی عراق تحت تأثیر رقابت‌های انتخاباتی بود و مسئولان ارشد درگیر فعالیت‌های انتخاباتی در استان‌ها و احزاب خود بودند، معاون گردشگری عراق در جلسات رسمی و نشست‌های B2B حضور یافت.

در کربلا نیز بالاترین مقامات بخش دولتی و خصوصی عراق در جلسات حاضر بودند. این سطح از مشارکت نشان‌دهنده نگاه مثبت طرف عراقی به همکاری‌های گردشگری با ایران است.

در بخش اجرایی، تمامی شرکت‌کنندگان در شرایط مناسب و در هتل‌های پنج‌ستاره اقامت داده شدند. به‌رغم اینکه سفر به کشور عراق انجام شده بود، اما ایران در این برنامه نقش میزبان را ایفا می‌کرد. تمامی جزئیات مربوط به پذیرایی، هماهنگی‌ها و برگزاری جلسات با دقت طراحی شده بود تا شأن و جایگاه ایران در این رویداد به‌خوبی حفظ شود.

در جریان سفر، تفاهم‌نامه‌ای رسمی میان دو کشور به امضا رسید. هدف از این تفاهم‌نامه، افزایش حجم گردشگران ورودی و خروجی میان ایران و عراق بود. با توجه به اینکه سالانه حدود سه و نیم میلیون نفر گردشگر ورودی از عراق به ایران سفر می‌کنند، این تفاهم‌نامه بر برنامه‌ریزی جهت افزایش این رقم تا مرز ۱۰ میلیون نفر تأکید دارد.

بر اساس توافق‌های انجام‌شده، رفت‌وآمدهای متقابل میان دو کشور ادامه خواهد داشت و در آینده نزدیک نشست دیگری در عراق برگزار خواهد شد. هدف از این برنامه‌ها دستیابی به رشد پایدار گردشگری و توسعه همکاری‌های علمی، درمانی و فرهنگی میان دو کشور است.

همچنین، مقرر شد طرف عراقی نیز در آینده نزدیک نمایشگاهی مشابه را در ایران برگزار کند تا فرصت معرفی ظرفیت‌های گردشگری دو کشور به‌صورت متقابل فراهم شود. با این حال، اولویت اصلی همچنان بر برگزاری نمایشگاه‌های بعدی در عراق قرار دارد، چراکه این اقدام می‌تواند در جهت افزایش جذب گردشگر برای ایران مؤثرتر باشد.

در جریان نشست‌ها، ظرفیت‌های گسترده ایران در حوزه‌های مختلف معرفی شد. تأکید شد که گردشگری ایران محدود به مقاصد مذهبی مانند مشهد و قم نیست و در سراسر کشور، مراکز علمی، درمانی، تفریحی و طبیعی ارزشمندی وجود دارد. مناطق آزاد ایران از جمله کیش، قشم و چابهار، همچنین شهرهای شمالی نظیر رامسر، گلستان، ساری و مازندران و نیز مقاصد فرهنگی و تاریخی همچون شیراز و اصفهان به‌عنوان جاذبه‌هایی با ظرفیت بالا معرفی شدند.

هدف نهایی این برنامه‌ها، توسعه ورود گردشگران به ایران و معرفی هرچه بیشتر ظرفیت‌های متنوع کشور است. در پایان، دو طرف بر استمرار همکاری‌ها و برگزاری دوره‌های بعدی این رویداد تأکید کردند تا زمینه برای تحقق هدف ۱۰ میلیون گردشگر ورودی و خروجی میان ایران و عراق در سال‌های آینده فراهم شود.

چگونه تفاهم‌نامه بخش خصوصی گردشگری ایران و عراق اجرا می‌شود و واکنش‌های اجتماعی به آن چه تأثیری دارد؟

در جریان سفر اخیر، تفاهم‌نامه‌ای میان بخش خصوصی گردشگری ایران و عراق به امضا رسید. این تفاهم‌نامه میان همتایان صنفی دو کشور، از جمله رئیس انجمن آژانس‌های مسافرتی عراق و نمایندگان بخش خصوصی گردشگری ایران منعقد شد. هدف از این توافق، تقویت همکاری‌های دوجانبه، تبادل گردشگر، و توسعه تبلیغات متقابل در حوزه گردشگری میان دو کشور است.

بر اساس مفاد این تفاهم‌نامه، بخش خصوصی عراق موظف خواهد بود تبلیغات گسترده‌ای در داخل کشور خود برای معرفی ظرفیت‌های گردشگری ایران انجام دهد. تأکید شد که گردشگری برخلاف حوزه‌هایی مانند نفت یا سیاست خارجی، به تصمیمات مستقیم دولتی وابسته نیست و نقش دولت‌ها در این عرصه صرفاً تسهیل‌گرانه است. اجرای برنامه‌ها و جذب گردشگر، به‌طور کامل بر عهده بخش خصوصی است که با چابکی و انگیزه اقتصادی می‌تواند این مأموریت را عملیاتی کند.

در این تفاهم‌نامه، بخش خصوصی به‌عنوان محور اصلی توسعه گردشگری شناخته شده است، چراکه منافع اقتصادی مستقیم در این حوزه برای فعالان بخش خصوصی وجود دارد. برخلاف تفاهم‌نامه‌های دولتی که معمولاً اجرایی نمی‌شوند، توافق‌های بخش خصوصی به‌دلیل منافع مشترک دو طرف، با احتمال بالایی عملیاتی خواهند شد. تجربه‌های پیشین در کشورهای دیگر نیز نشان داده است که زمانی که بخش خصوصی در رأس کار قرار گیرد، بیش از ۹۰ درصد برنامه‌ها اجرایی می‌شوند.

 در حالی که واقعیت میدانی و مشاهدات نشان می‌دهد گردشگران عراقی، برای اهداف سالم، زیارتی، درمانی و تفریحی وارد ایران می‌شوند و به‌هیچ‌وجه ماهیت امنیتی یا اجتماعی نگران‌کننده‌ای ندارند.

تحلیل‌ها حاکی از آن است که این جریان‌های تخریبی ریشه در کشورهای متخاصم با ایران دارند که پس از ناکامی در برخی تقابل‌های منطقه‌ای، تلاش می‌کنند با راه‌اندازی موج‌های روانی و رسانه‌ای، روابط میان ملت‌های هم‌جوار را تضعیف کنند. به‌ویژه پس از فروکش‌کردن موج ورود اتباع افغانستان به ایران، اکنون تمرکز این جریان‌ها بر تحریک افکار عمومی نسبت به حضور گردشگران عراقی قرار گرفته است.

در حالی که ورود گردشگران افغان در سال‌های گذشته، به‌ویژه پس از تحولات سیاسی افغانستان، عمدتاً شامل اقشار تحصیل‌کرده و متمول بوده است، سیاست‌های محدودکننده داخلی مانع از بهره‌برداری اقتصادی و سرمایه‌گذاری آنان در ایران شد. در حال حاضر، با افزایش ورود گردشگران عراقی، همان جریان‌ها تلاش دارند موجی مشابه از مخالفت‌های اجتماعی ایجاد کنند.

واقعیت این است که عراق بزرگ‌ترین شریک گردشگری ایران است. بیشترین حجم گردشگران ورودی و خروجی کشور متعلق به عراق است و این ارتباط نه‌تنها در بعد زیارتی، بلکه در حوزه‌های سیاحتی، درمانی و تجاری نیز قابل توجه است.

در گذشته نیز در عراق برخی اعتراضات محدود نسبت به حضور ایرانیان مشاهده شده بود، اما در سال‌های اخیر، استقبال مردم عراق از ایرانیان و همکاری متقابل در زمینه گردشگری به‌شکل محسوسی افزایش یافته است.

 گردشگر با هدف آرامش، درمان، زیارت یا تفریح سفر می‌کند و حضور او فرصت‌آفرین است، نه تهدیدزا. به‌ویژه در شهرهایی مانند مشهد، گردشگران خارجی در محیطی امن حضور می‌یابند و ضمن بهره‌مندی از خدمات، به رونق اقتصادی و اشتغال منطقه کمک می‌کنند.

آمارها نشان می‌دهد که گردشگری عراق همچنان پویاترین بخش از تعاملات منطقه‌ای ایران است و تقویت آن می‌تواند نقش مؤثری در توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور داشته باشد.