برای ترک اعتیاد، لاغری، سرماخوردگی و بسیاری از بیماری‌های ریز و درشت، شاید اولین گزینه‌ای که به ذهن بسیاری از مردم می‌رسد، مراجعه به عطاری محله باشد؛ غافل از آنکه نگرانی‌ها درباره فروش غیرمجاز داروهای مخدر در این مراکز رو به افزایش است.
به گزارش فرارو، باور رایجی در میان ایرانیان وجود دارد که داروهای گیاهی ضرری ندارند؛ نهایتاً چند گیاه طبیعی‌اند که یا اثر مثبت می‌گذارند یا بی‌تأثیرند. اما در واقع، برخی از این داروهای گیاهی ممکن است ترکیباتی داشته باشند که مصرف‌کننده از ماهیت آن‌ها آگاه نیست. در همین رابطه، مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو، فروش غیرمجاز داروهای مخدر، داروهای سقط‌جنین و سایر اقلام ممنوعه در برخی عطاری‌ها را یکی از نگرانی‌های جدی دانسته است. حال پرسش اصلی این است: کدام داروهای گیاهی می‌توانند خطرناک باشند و در مواجهه با کدام ترکیبات باید تردید کرد؟
در شهر تهران، مغازه‌های عطاری اشکال و رنگ‌های متفاوتی دارند. وقتی وارد بازار بزرگ تهران یا بازار تجریش می‌شوید، احتمالا رنگ‌ها، عطرها و شکل‌های گیاهانی که خشک یا پودر شده‌اند، توجه شما را جلب می‌کنند. هر یک از این ادویه‌ها می‌توانند خواص درمانی داشته باشند، حتی اگر صرفا به عنوان طعم‌دهنده خوراک مورد استفاده قرار گیرند. این ویژگی‌ها، مشخصه یک مغازه عطاری است و عطار کسی است که معمولا از خواص تک‌تک اقلام مغازه مطلع است و متناسب با نیاز مصرف‌کننده، گزینه‌هایی ارائه می‌دهد.
مریم، ۳۴ ساله با ۸۹ کیلوگرم وزن، برای لاغری تمامی راه‌ها را امتحان کرده و حالا تصمیم دارد از تیغ جراحی کمک بگیرد. همسایه او می‌گوید عطاری سر کوچه‌شان معجونی برای لاغری آورده و خواهرشوهرش با استفاده از آن نزدیک به ۱۲ کیلو کاهش وزن داشته است.
مریم به عطاری مراجعه می‌کند. بوی کهنگی از دیوارها برمی‌خیزد و پیرمرد عطار پشت میز ایستاده و می‌گوید: «باید اجازه دهید پسرم بیاید!» علی رغم تصویری که مریم از یک عطار کاربلد پیر دارد، حالا کار به دست فرد جوان‌تری افتاده. دو ساعت بعد، مریم دوباره به عطاری سر می‌زند، معجون را از پسر عطار دریافت و طبق دستورات مصرف می‌کند.
چند ماه بعد، مریم اشتهایی برای غذا خوردن ندارد اما گه‌گاهی دلش برای معجون تنگ می‌شود. بی‌قراری‌های او افزایش می‌یابد و با مراجعه به پزشک، مشخص می‌شود مقدار زیادی آمفتامین در خون او جریان دارد. به گزارش مهر، «آمفتامین بعد از حشیش و شیشه، پرمصرف‌ترین مخدر محرک به‌ویژه در میان جوانان است که می‌تواند به شدت روی سلامت جسم و روان افراد تأثیر بگذارد و وابستگی شدید ایجاد کند. این ماده مخدر به طرق مختلف و غیرقانونی با قیمتی ارزان در دسترس بوده و حالا سر از قرص‌های لاغری درآورده است.»
خبرنگار فرارو به ۱۲ عطاری سراسر تهران مراجعه کرد. یکی از عطاری‌ها در نزدیکی صادقیه گفت: «برای لاغری دمنوش‌های دم کردنی، عرقیجات و کپسول‌های گیاهی داریم.» وقتی از ترکیبات داخل کپسول پرسیده شد، پاسخ داد: «این محصولات مربوط به شرکت اشک گل هستند و در محتویاتشان چای سبز، زیره، تخم گشنیز، بابونه، گل ختمی و غیره وجود دارد. با استفاده از آن در عرض یک ماه حدود ۵ تا ۶ کیلو وزن کم می‌کنید، ولی اگر اضافه وزن شدیدی نداشته باشید، ممکن است کمتر از این مقدار باشد.» او اضافه کرد که حین مصرف این کپسول‌ها حالت تهوع و بی‌قراری نخواهید داشت.
وقتی پرسیده شد منظور این است که آمفتامین ندارد؟ پاسخ داد: «آمفتامین عموما در محصولات شرکت‌های خارجی پیدا می‌شود که ما آن‌ها را نمی‌فروشیم. برخی از آن‌ها آزمایش شده و آمفتامین داشته‌اند. نکته این است که پس از استفاده ممکن است وزن کاهش یابد، اما بی‌قراری و حالت تهوع از عوارض آن است. همچنین وقتی دارو قطع شود، وزن به حالت سابق باز می‌گردد و تاثیرات منفی بر بدن باقی می‌ماند.»
یکی دیگر از عطاری‌ها در نزدیکی باغ فیض تهران گفت: «اولا ورزش کنید و تغذیه سالم داشته باشید، ثانیا چای سبز چینی بنوشید، اما در نوشیدن آن زیاده‌روی نکنید چون برای برخی افراد تپش قلب ایجاد می‌کند.» او نیز عرقیجات و ترکیبات گیاهی دیگری معرفی کرد که باید دم کرده و مصرف شوند. بنابراین به نظر می‌رسد با سر زدن به هر یک از این عطاری‌ها، به دارویی برای لاغری دسترسی پیدا خواهد شد. اما، مشخص نیست که واقعا تاثیری داشته باشد یا نه.
بسیاری از افراد انگیزه قوی برای ترک اعتیاد دارند اما توان لازم را ندارند. یک مدیر کمپ ترک اعتیاد به خبرنگار فرارو می‌گوید: «بیماران اغلب کمپ را دوست ندارند، زیرا هنوز تکلیف خود را با خودشان مشخص نکرده‌اند و همچنان میل به مصرف دارند. آن‌ها مواد مخدر را همچون مونس و همدمی می‌بینند که خلاهای درونی‌شان را پر می‌کند. حتی وقتی می‌بینند همه چیز را از دست داده‌اند، در ذهنشان ترس از خماری زنده است و فکر می‌کنند ممکن است از پا بیفتند یا بمیرد.»
بنابراین منطقی است که بسیاری به دنبال راه‌های ساده‌تری برای ترک باشند. یکی از این راه‌ها، داروهایی است که در عطاری‌ها یافت می‌شوند. داروهای ترک اعتیاد گیاهی در سال‌های گذشته به یکی از اصلی‌ترین موضوعات تبلیغاتی شبکه‌های ماهواره‌ای تبدیل شده بودند، اما وقتی بی‌تأثیری آن‌ها ثابت شد، تقریباً رنگ و بوی خود را از دست دادند.
با این حال، در ماه‌های اخیر فروش شربتی به نام اپیوم برای ترک اعتیاد در عطاری‌ها دوباره سر زبان‌ها افتاده است. راضیه کشاورز ملکی، سرپرست گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو، هشدار داد: «شربت اپیوم یکی از داروهای طبقه‌بندی‌شده در گروه مواد تحت کنترل است و هدف از تولید آن، کمک به ترک اعتیاد تحت نظر پزشک متخصص در مراکز معتبر درمانی است. هرگونه عرضه این دارو در خارج از زنجیره قانونی تهدیدی مستقیم برای سلامت جامعه محسوب می‌شود.»
مراد، مردی 43 ساله است که شربت اپیوم بر او تاثیر گذاشته است. او در مورد روند درمان می‌گوید: «من الان چهار ساله که کاملا درمان شدم و درمان با اپیوم تینچر رو در کنگره 60 توصیه میکنم.» در کنار مراد، علیرضای 53 ساله قرار دارد که وقتی تاثیر شربت اپیوم را بر درمان او دید به مصرف خودسرانه آن روی آورد. اما او از این موضوع آگاه نبود که سرخوشی آن می‌تواند تاثیرات مخربی بر رویش بگذارد.
علاوه بر این او نمی‌دانست که در حین مصرف باید تحت نظر روانشناس باشد. در این خصوص علی غلامی، رئیس انجمن صنفی درمانگران اعتیاد هشدار داده است: «سرخوشی ناشی از مصرف این دارو، وابستگی به این دارو و در ادامه به سایر مخدرها را افزایش می‌دهد، مگر اینکه فرد در کنار این دارو، برنامه کاهش مصرف از یک طرف و روان درمانی و گروه درمانی را از سوی دیگر داشته باشد که این موضوع نیز نیازمند ویزیت‌های متوالی و مشاوره‌های هدف‌دار است.»
خستگی، بی‌حوصلگی و خواب‌آلودگی از جمله مشکلاتی هستند که بسیاری از افراد در زندگی روزمره با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در فضای مجازی، دسته‌بندی این علائم معمولاً با برچسب‌هایی مانند کمبود ویتامین، افسردگی یا اختلالات روانی همراه می‌شود و فرد، در حالی‌که این نشانه‌ها را در خود می‌بیند، به دنبال راه‌حلی سریع برای درمان می‌گردد. در بسیاری از مواقع نیز، همان کلیپی که در ابتدا دیده، راه‌حل را به او پیشنهاد می‌دهد؛ داروهای گیاهی‌ای که قرار است خستگی را از بین ببرند و انرژی از دست‌رفته را بازگردانند.
فاطمه، ۳۲ساله و کارمند، یکی از همین افراد است. او سال‌ها با احساس خستگی مزمن مواجه بوده و تغییر سبک زندگی، ورزش یا تغذیه سالم نیز کمکی به حالش نکرده است. حتی در برخی مواقع، نتیجه برعکس گرفته و احساس خستگی‌اش بیشتر شده. فاطمه سرانجام تصمیم گرفته به عطاری مراجعه کند تا «کپسول معجزه‌آسا» یی برای رفع خستگی پیدا کند.
او حالا به خبرنگار فرارو می‌گوید: «برخی از این محصولات با ادعای گیاهی بودن، حاوی محرک‌هایی مانند سایدوفدرین، افدرین یا دیگر آمفتامین‌های مصنوعی هستند که مصرفشان می‌تواند باعث تپش قلب، افزایش فشار خون، اضطراب شدید و حتی سکته قلبی یا مغزی شود. من این موضوع را زمانی فهمیدم که تا لبه مرگ رفتم و پزشک اورژانس نجاتم داد.»
در کنار این داروهای خطرناکی که با نام «گیاهی و بی‌ضرر» فروخته می‌شوند، داروهایی هم هستند که واقعاً گیاهی‌اند؛ شاید اثر شگفت‌انگیزی نداشته باشند، اما دست‌کم آسیبی جدی به بدن نمی‌زنند. برای بررسی این موضوع، خبرنگار فرارو به چند عطاری در نقاط مختلف تهران سر زده است. اکثر آن‌ها دمنوش اسطوخودوس را به عنوان بهترین گزینه برای رفع خستگی پیشنهاد می‌دهند.
یک عطار در نزدیکی بازار مولوی می‌گوید: «دمنوش بابونه و عسل، دمنوش گل گاوزبان و لیموعمانی، دمنوش چای سبز با نعناع، دمنوش هل و زعفران، دمنوش به و گل محمدی، و ترکیب زنجبیل و لیمو هم برای رفع خستگی، به‌ویژه در فصل پاییز، عالی هستند.»
به گفته پزشکان داخلی، این دمنوش‌ها و ترکیبات گیاهی در مواردی می‌توانند به بهبود خلق‌وخو و تقویت سیستم ایمنی کمک کنند. اما همان پزشکان تأکید می‌کنند که خستگی می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد، از سن و وزن گرفته تا وضعیت تغذیه و سلامت روان، و بهترین راه برای درمان، انجام چکاپ دوره‌ای و یافتن علت اصلی است، نه مصرف خودسرانه ترکیبات گیاهی یا داروهای ناشناخته.
طب سنتی ریشه‌های دیرینه‌ای در تمدن بشری دارد و راهکارهای ارائه شده از جانب عطارها گاهی بر اساس علومی است که از گذشته به یادگار مانده یا در آزمایش‌های جدید به دست آمده است. اما مسعود مختاری، رییس انجمن علمی طب سنتی خراسان رضوی می‌گوید: «پزشکان مجاز به انجام فعالیتِ خصوصی، دارای پروانه فعالیت اخذ شده از نظام پزشکی بوده و ملزم به نصب در محل فعالیت هستند و گواهی‌های معتبر دوره‌های تکمیلی نیز باید در معرض دید مراجعان نصب باشد.» بنابراین برای اطمینان یافتن از داروی گیاهی که در دست مصرف وجود دارد بهتر است با این پزشکان مشورت شود.
از طرفی دیگر باید به مجوز داشتن یا نداشتن عطاری که به آن مراجعه شده است توجه داشت. رئیس سازمان غذا و دارو در این خصوص می‌گوید 2 الی 3 هزار عطار بدون مجوز در حال فعالیت هستند و این میزان در مشاهدات میدانی بیشتر هم هست. او اشاره کرده: «مجوز فعالیت عطاری‌ها توسط وزارت صمت و اتحادیه اصناف صادر می‌شود، نه وزارت بهداشت و قاعدتاً نهاد صادرکننده مجوز باید مسئولیت نظارت را هم بر عهده بگیرد اما متأسفانه نظارتی از سوی نهادهای صادرکننده مجوز وجود ندارد.» بنابراین این یکی از گره‌هاست.
به گفته یک کارشناس: «اگر مدیریت یکپارچه شود، می‌توان مشکل را برطرف کرد. به بیان دیگر، زمانی که یک موضوع از ابتدا تا انتها زیر نظر یک وزارتخانه قرار داشته باشد، همان دستگاه نیز باید پاسخگو خواهد بود.» بنابراین در حالی که عطاری‌ها برای بسیاری از ایرانیان مأمن طب سنتی‌اند، نبود نظارت کافی ممکن است این اعتماد را به تهدیدی برای سلامت عمومی تبدیل کند.
