دژ اربونی ایروان از نمای بالا
دژ اِرِبونی ایروان (به انگلیسی : Erebuni Fortress) یا قلعه آرین بِرد ، سازه ای مربوط به دوران پادشاهی اورارتو و دوره پادشاهی آرگیشتی یکم است که در ارتفاع 1017 متری در جنوب شهر ایرون فعلی قرار گرفته است. بقایای به جا مانده از قلعه اربونی که به حالت 3 گوش بر فراز تپه ای با ارتفاع 15 متر کشف شده است متعلق به 7 قرن پیش از میلاد است.
قلعه اربونی سالیان متمادی محل کاوش باستان شناسان سراسر دنیا بوده است و امروزه اشیای باستانی کشف شده در ساختمان آرین برد و موزه قلعه اربونی به نمایش عمومی گذاشته شده است.
از قلعه اربونی کتیبه های زیادی کشف شده است که اغلب به خط میخی حکاکی شده اند.
دژ اربونی در جنوب شرقی ایروان قرار گرفته است و برای بازدید از آن باید از تپه ای به ارتفاع 15 متر بالا بروید. فاصله قلعه اربونی تا میدان جمهوری ایروان حدود 8 کیلومتر است.
در سال 1950 کتیبه آرگیشتی یکم در قلعه اِرِبونی یا آرین بِرد که به معنی قلعه خون است کشف شد. تاریخ ساخت قلعه در این کتیبه به سال 782 پیش از میلاد نسبت داده شده است. قلعه اِرِبونی ( ایر بونی ) یا آرین بلرد به منظور نظارت بر منطقه بنا شده بود.
این دژ یکی از مهم ترین مراکز نظامی ، سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی اورارتو محسوب می شده است.
پادشاه آرگیشتی بعد از فتح شمال ایروان و شرق دریاچه سوان تصمیم به ساخت دژ اربونی گرفت و گته می شود که از اسرای جنگی و زندانیان برای ساخت بنا استفاده شده است.
با توجه به هم خانواده بودن نام قلعه و شهر ایروان یا یِروان ، ظاهرا ریشه نام این شهر از قلعه اربونی گرفته شده است و تاریخ نوشته شده در کتیبه به صورت نمادین مبنای بنای شهر ایروان در نظر گرفته شده.
براساس تحقیقات باستان شناسی و بقایای که از زیر خاک های این منطقه بیرون کشیده شده اند ، هزاران سال قبل از حکومت اورارتوها در این منطقه محله های مسکونی در نقاط مختلف شهر فعلی ایروان وجود داشته است.
عکس های دژ اربونی ایروان
در کتیبه اینطور آمده است:
با بزرگداشت خدای خلدی ، آرگیشتی ، فرزند منوآ ، این قلعه را به نام اربونی بنا کرد تا قدرت کشور بیاینا و هراس دشمنانش باشد.
از قول آرگیشتی در این کتیبه ، چنین آمده است:
زمین بار بود و من در این مکان کارهای بزرگی انجام دادم ، آرگیشتی فرزند منوآ ، با بزرگداشت خدای خلدی ، پادشاهی قدرتمند در سرزمین بیاینا و مالک شهر توشپا است.
یکی از سالم ترین مناطق مسکونی به جا ماده که در حال حاضر تبدیل به موزه ای روباز شده است در ناحیه شنگاویت قرار دارد و شامل بقایای خانه های مسکونی متعلق به چهار دوره مختلف است.
قدیمی ترین لایه مربوط به عصر حجر جدید بین 8 – 5 هزار سال قبل از میلاد است ، لایه دوم مربوط به دوره های بعدی تا استقرار اورارتو و لایه سوم مربوط به دوره اورارتو و لایه آخر مربوط به دوره بعد از اورارتوها می شود.
مطالعات باستان شناسی در منطقه نشان میدهد که این محدوده از بدو تاسیس هیچ موقع متروکه نشده است.
در قرن 8 پیش از میلاد اوراتورها برای نظارت بر این منطقه و مناطق شمالی دو قلعه در شهر فعلی بنا کردند که یکی اربونی با مساحتی حدود 50 هزار هکتار است که در جنوب ایروان قرار گرفته و مرکز اداری اورارتوها در شهر دشت آرارات بوده است.
در حال حاضر فقط بازمانده های قلعه آن با مساحت 3 هکتار روی تپه ای در ارتفاع 15 متری به صورت گوش باقی مانده است. قلعه دیگر تیشبانی بوده که بقایای آن در کنار رود هرازدان قرار دارد و در زمان روسای روم بنا شده است و مرکز اداری از قلعه اربونی به این مکان منتقل شده است.
قلعه اربونی ایروان
مساحت شهر بیش از 40 هکتار است و قله محصور شده هم 4 هکتار مساحت دارد که دارای 120 اتاق بوده که تعدادی از آنها به صورت 2 – 3 طبقه بنا شده اند.
در این قلعه باج و خراج های جمع آوری شده نگهداری می شدند.
585 سال پیش از میلاد هر دو قلعه به اشغال مهاجمین سکاها و کیمری در آمدند و قلعه و شهر تیشبانی با آتش سوزی ویران شد که در حال حاضر فقط بخش هایی از قلعه روی ارتفاعات کنار رود و خیابان اصلی شهر و بقایایی تعدادی از خانه های آن دوران باقی مانده اند.
در سال 1939 میلادی در بررسی های انجام شده در تیشبانی حدود 46 کتیبه به زبان اورارتویی ، سلاخ ، آثار سفالی و غیره از ملل همسایه کشف شد که نشان دهنده ارتباط تجاری این شهر با دنیای اطراف خود بوده است.
این مکان مرکز ساتراپ 13 بوده و کاخ آپادانا و معبد اهورا مزدا در آن بنا شده که همین امر گواه اهمیت منطقه در دروان های مختلف است.
کتیبه های دژ اربونی ایروان
بنای قلعه شامل سه بخش مذهبی ، صنعتی و اقتصادی بوده است که هر کدام در یک ضلع قلعه قرار داشته اند.
در قسمت مذهبی ، نقاشی هایی با طرح های اصیل روی دیوارها فضایی عرفانی ایجاد کرده اند. معبدی برای پرستش خدایان در این بش وجود داشته است.
در بخش غربی بنا ، معبد سوسی قرار داشته که متعلق به خدای ایوارشا بوده است.
قلعه اربونی با دیوارهایی از جنس بازالت ، چوب وخش با ارتفاع 10 – 12 متر ساخته شدهکه درون آن استحکامات دفاعی برای مقابله با هجوم دشمنان ساخته شده است.
ساختمان آرین بِرد یکی از بخش های قلعه است به همین دلیل این قلعه به نام آرین برد هم شناخته می شود.
نقاشی های روی دیوار دژ اربونی ایروان
این دژ در بلندی ساخته شده تا دیده بان ها به رود ارس ، مرزها و اطراف خود اشراف کامل داشته باشند.
اطراف قلعه توسط باروهای 12 متری احاطه شده است که قلعه را از سایر بناهای اطراف جدا میکند.
ارگیشتی در این مکان کاخی باشکوه داشته.
مجموعه دژ اربونی شامل سالن اجتماعات سلطنتی ، بنای نظامی ، انبار و معبد بوده است که تنها آثار آنها به جا مانده اند.
نقاشی های دیواری زیبایی برای تزئین دیوارهای قلعه استفاده شده است که دیدنشان خالی از لطف نیست. این نقاشی ها نشان میدهد که در این قلعه آداب مذهبی بر پا می شده است.
گردآوری : بخش گردشگری بیتوته
