خبرگزاری مهر_مجله مهر: دروس کتب آموزشی مدارس علی‌الخصوص بعضی‌هایشان همیشه جزو آن دسته از چیزهایی بوده که در ماندگارترین بخش‌های حافظه مشترک همه ما جایگاه مهمی را به خودش اختصاص داده است؛ که نه فقط طی دوران مدرسه که حتی تا دوران کهنسالی و سالمندی هم از ذهنمان پاک نشده. دروسی که گاهی از به یاد داشتنشان خوشحالیم و گاهی با یک علامت سوال و جمله پرسشی درباره چرایی حضورش در مغزمان رو به رو می‌شویم که می‌گوید «خب که چی؟»
اگر نگاهی به بیانات همه این سال‌های رهبر انقلاب انداخته باشید خواهید فهمید که کاربردی بودن عنوان‌های کتب درسی و متناسب بودن آن با نیازهای روز جامعه ایرانی یک از محورهای مهم تأکیدات ایشان برای نظام آموزش و پرورش کشور بوده است. خلأ مهمی که متأسفانه طی این سال‌ها با برانداز کردن کتاب‌های آموزشی خواهید فهمید که علی رغم همه انتقادات وارده، از سوی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی کشور جدی گرفته نشده و در راستای آن عملکرد قابل توجهی اتفاق نیفتاده است. موضوعی که می‌تواند هشداردهنده یک آسیب جبران ناپذیر در حوزه آموزش و پرورش کشور برای نسل‌های آینده باشد. به همین بهانه نگاهی انداختیم به بخشی از محورهای مهمی که مقام معظم رهبری درباره کتب درسی مد نظر داشته و نسبت به اعمال آن در حوزه آموزش و پرورش تاکید داشته‌اند. محورهای مهمی که علی‌رغم همه توصیه‌ها از جانب مسئولان آموزشی کشور همچنان مغفول مانده.
جای مفاخر ملی و قهرمان‌های ایرانی
بیاید با یک مثال شروع کنیم مردم آمریکا در تاریخ قهرمان ندارند شاید به همین دلیل است که برای ادامه دادن باید قهرمان بسازند و سوپرمن خیالی را خلق کنند؛ اما یکی از دلگرمی‌های مهم فرهنگ ما ایرانی‌ها عقبه پربار و تاریخ درخشان مردمانش است. تاریخی که در جای جای آن می‌توانید شخصیت‌هایی را پیدا کنید که به خاطر داشتن آن افتخار کنید و به خود ببالید. برای پیدا کردنش هم لازم نیست که جای دوری بروید در همین تاریخ دفاع مقدس خودمان قهرمان‌هایی هستند که در برخی مواقع به قدری مهجور مانده‌اند که نه فقط قصه که خیلی از جوانان ایرانی حتی نامشان را هم نمی‌دانند؛ شخصیت‌هایی که با حضورشان در کتب درسی می‌توانند سال‌های سال الهام بخش نسل نوی ایران زمین باشند و مایه افتخار برای کودک و نوجوان ایرانی؛ شاید به خاطر همین عقبه پربار بود که سال‌های پیش بالاخره بعد از انتقادات شدید نسبت به وجود داستان خیالی پتروس فداکار هلندی این شخصیت حذف شد. این محور یکی از محورهای مهمی است که رهبر انقلاب درباره آن این طور گفته‌اند: «در باب کتاب‌های درسی عرض خواهم کرد؛ مفاخر ملّی، سابقه‌ی فرهنگی، عزّت تاریخی، وقتی که به نوجوان و جوان نشان داده بشود، در او احساس عزّت به وجود می‌آید. دیگران تاریخی ندارند، برای خودشان تاریخ درست می‌کنند، فیلمش را هم می‌فرستند اینجا در تلویزیون ما پخش می‌شود؛ نه چنان قهرمان‌هایی دارند، نه چنان آدم‌هایی دارند، [ولی] درست می‌کنند؛ هنر است، هنر فیلم‌سازی است.»
کتاب درسی باید مشوق نسل جوان باشد
یکی دیگر از چیزهایی که در بیانات مقام معظم رهبری نسبت به آن تاکید شده است ایجاد اشتیاق در نسل جدید است نکته‌ای که اهتمام به آن در کتب درسی با وجود همه تلاش‌ها آن طور که باید پررنگ نیست. رهبر انقلاب درباره توجه به این نکته می‌گویند: «در این سال‌ها سفارش‌های زیادی در این زمینه [مسئله‌ی کتاب‌های درسی] شده، تأثیراتی هم داشته، کارهای خوبی هم در کتاب‌ها انجام گرفته، لکن آن توقّعی که انسان از کتاب درسی دارد این است که کتاب درسی باید سرشار باشد از مشوّق‌های نسل جوان؛ یعنی کتاب درسی باید نسل جوان را که کتاب را می‌خواند، سر شوق بیاورد. نوع تألیف کتاب در هر رشته‌ای [باشد] فرق نمی‌کند؛ چه در رشته‌های علوم انسانی، چه در رشته‌های علوم ریاضی یا طبیعی باید جوری باشد که دانش‌آموز را سر شوق بیاورد.»
جا ماندن از قدرت ابتکار با به روز نشدن نظام قدیمی آموزش
یکی از خرده‌هایی که به کتب درسی ما چه از جانب خود دانش‌آموزان و چه از جناب کارشناسان و متخصصان آموزشی گرفته می‌شود درباره به روز نشدن دروس با حفظی شدن بی‌اندازه آنهاست؛ تا جایی که حتی برخی از معلمان حتی نسبت به حفظی شدن دروسی مثل درس ریاضی هم شکایت دارند. اتفاقی که در نهایت به جای اینکه در روزمره و سبک زندگی آدم‌ها خاصیت کاربردی داشته باشد فقط به مطالبی زودگذر تبدیل می‌شود که طی مدت اندکی فقط در حافظه کوتاه مدت دانش آموزان عمر می‌کنند و سود دیگری ندارند. در حالی که آموزش درست چیزی است که متناسب با زمانه خودش پاسخگوی نیازهای روز جامعه و افراد باشد. معضلی که احتیاج به یک تغییر و دگرگونی اساسی دارد و رهبر انقلاب با تاکید نسبت به آن گفته‌اند: «این عیوبی که شما بخصوص معلمان قدیمی، کارکُشته، مدیران آموزش و پرورش و پرورشی‌های آگاه و قدیمی معمولاً می‌شمرند، می‌گویند درس‌ها حفظی است، قدرت ابتکار را در جوان‌ها به وجود نمی‌آورد، تأمل نیست، کار متراکم و انبوه است و …، اینها همه ناشی از همان نظام قدیمی است که از آن وقت مانده است.»
حذف دانش و درس‌های بی‌فایده کتاب‌ها
یکی از شوخی‌هایی که طی این چند سال با کتاب‌های درسی توسط کاربران ایرانی صورت می‌گرفت این بود که بدانند انتگرال یا ب م م دقیقاً چه روزی و در کجای زندگی شخصی و اجتماعی به دردشان خورده که بخاطر یاد گرفتنش آن‌قدر زحمت به خرج داده‌اند. اتفاقی که نمونه‌های مشابهش را می‌توان در بخش‌های مختلف کتاب درسی ۱۲ ساله دانش آموزان پیدا کرد. دروسی که تنها کاربردشان حفظ کردن ظاهری و نمره گرفتن دانش آموزان بود و تاریخ انقضای هرکدامشان تا زمان برگزاری امتحانات آخر سال بیشتر نبود. این در حالی است که علم نافع و کاربردی چه در دروس تخصصی و چه در دروس عمومی طی روزمره زندگی آدم‌ها جاری و ساری است و قابلیت استفاده دارد علومی مثل سواد رسانه در دنیای ارتباطات امروز یا سواد روابط اجتماعی صحیح در جامعه که می‌شود جای خالی‌اش را در نظام آموزشی پیدا کرد. نقطه نظری که از دید رهبری نیز جا نمانده و ایشان درباره‌اش این طور تاکید کردند: «الان در دبیرستان‌ها و شاید دبستان‌های ما دانش‌هایی تدریس می‌شود که هیچ فایده‌ای به حال امروز و آینده دانش‌آموز ندارد؛ یک ذهنیاتی است که یادشان هم می‌رود، در هیچ مسئله زندگی به اینها کمک نمی‌کند، اینها را شناسایی و حذف کنید. علم نافع آن علمی است که بتواند استعداد جوان و نوجوان را شکوفا کند.»
جذابیت؛ عنصر گم شده کتاب‌های دانش‌آموزی
آنهایی که اهل مطالعه باشند به خوبی می‌دانند که هر کتابی دقیقاً مثل هر آدمی برای خودش شخصیت دارد. شخصیتی که طراحی و جلدش حکم لباسش را دارد و لحن و بیانش حکم زبانش را؛ دو محور مهمی که در مواجهه با آن اگر همه چیزش اصولی نباشد قدرت جذب افراد را پیدا نمی‌کند. بیان و ظاهر کتاب‌های درسی به گونه‌ای است که اگر زیبایی و سادگی‌اش به قدر نیاز نباشد آنها را به ورق پاره‌هایی کسالت بار تبدیل می‌کند که هر دانش آموزی ورق زدن آنها را تنها به شب امتحان و از سر اجبار موکول می‌کند. موضوعی که در بیانات رهبری درباره آن این طور آمده است: «کتاب‌های درسی بایستی بتواند دانش‌آموز را پرورش بدهد و بار بیاورد. کتاب باید جذاب باشد ولی الان این کتاب‌ها برای نوجوان و جوان ما جذاب نیست. ظاهر و قالب کتاب‌های درسی باید مطابق با اصول زیباشناسی باشد که الان این‌جور نیست.»
لحاظ کردن معارف انسان ساز
به دنبال نقد درباره عدم کاربردی بودن بعضی از دروس در کتاب دانش‌آموزان یکی دیگر از محورهایی که شاید بشود جای خالی آن در کتب درسی پیدا کرد نبود حضور چشم‌گیر مطالبی است که بسته به دوره و زمانه‌ای که در آن قرار گرفته‌ایم به آن نیاز داریم. مباحثی که طی گذر زمان وجودش برای نسل‌های مختلف می‌تواند انسان ساز باشد تا جایی که مقام معظم رهبری در بیانات خود به این موضوع اشاره کرده‌اند: «اگر در کتاب‌های ما معارفی که یک ملت را سربلند می‌کند، پیشرو می‌کند پیشتاز می‌کند؛ وجود ندارد، آنها را بگنجانیم… فرض بفرمائید در کتاب‌های درسی دختران ممکن است چیزهایی در زمینه‌های خانه‌داری، تربیت فرزند و امثال اینها لازم باشد؛ و در کتاب‌های پسران ممکن است چیزهای دیگری لازم باشد در مواجهه‌ی با مسائل کار، زندگی و امثال اینها؛ اینها مراقبت لازم و دیده‌بانیِ دائم احتیاج دارد و باید این کارها انجام بگیرد.»
