میرا نایر (زادهٔ ۱۵ اکتبر ۱۹۵۷) کارگردان و تهیه‌کننده هندی‌آمریکایی است که در نیویورک زندگی می کند. اکنون نایر از هر زمان دیگری طی سال های عمرش شهرت بیشتری دارد زیرا مادر شهردار آینده نیویورک است، شهرداری که با نام زهران ممدانی به بمب خبری این روزهای رسانه های جهان مبدل شده است.
میرا نایر و فرزندش زهران ممدانی
نایر از سال ۱۹۸۶ میلادی فعالیت هنری خود را آغاز کرد. او با استفاده از کمپانی تولید فیلم خود، میرابای‌فیلم، آثاری ارائه داده که هم در سطح جهانی تحسین شده‌اند و هم جوایز معتبر سینمایی کسب کرده‌اند. مشهورترین فیلمِ ساختهٔ او سلام بمبئی! (۱۹۸۸) نام دارد که توانست دوربین طلایی جشنواره کن را از آنِ خود کند و برای گرفتن جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان نیز نامزد شود.
از دیگر ساخته‌های میرا نایر می‌توان از فیلم‌های ونیتی فیر (۲۰۰۴)، آملیا (۲۰۰۹) و میسیسیپی ماسالا (۱۹۹۱) نام برد.
میرا نایر در ۱۵ اکتبر ۱۹۵۷ در شهر رورکلا، در ایالت اودیشا هند به دنیا آمد. او دوران کودکی خود را به همراه دو برادر بزرگ‌تر و والدینش در شهر بهبنیسور گذراند. پدرش، آمریت لعل نایر، از افسران ارشد خدمات اداری هند بود و مادرش، پراوین نایر، به فعالیت‌های اجتماعی می‌پرداخت.
نایر تا سن ۱۸ سالگی در بهبنیسور زندگی کرد و در دبیرستان انگلیسی‌زبان واقع در شهر شیملا تحصیل کرد. در همان دوران علاقه‌اش به ادبیات انگلیسی شکل گرفت. سپس وارد کالج میراندا هاوس در دانشگاه دهلی شد، که یکی از کالج‌های معتبر مخصوص زنان در هند است، و در رشتهٔ جامعه‌شناسی تحصیل کرد. پس از سال اول، درخواست انتقال داد و در سن ۱۹ سالگی با دریافت بورسیهٔ تحصیلی به دانشگاه هاروارد در آمریکا رفت. در هاروارد در رشتهٔ مطالعات تصویری و محیطی با تمرکز بر ساخت فیلم‌های مستند تحصیل کرد و در سال ۱۹۷۹ فارغ‌التحصیل شد.
میرا نایر پیش از آنکه وارد دنیای فیلم‌سازی شود، به بازیگری علاقه داشت. زمانی در نمایشنامه‌هایی از بادال سرکار نمایشنامه‌نویس بنگالی، ایفای نقش کرد. در دوران تحصیل در دانشگاه هاروارد نیز وارد گروه تئاتر شد و بابت اجرای سخنرانی یوکاسته از نمایشنامه ادیپ سنکا، برندهٔ جایزهٔ بویلستون شد.
در سال ۲۰۱۷ در گفت‌وگویی عنوان کرد که کارگردانی را به سایر هنرها ترجیح داده چون ذاتاً کاری مشارکتی است.
نایر در آغاز کارش بیشتر مستند می‌ساخت و فرهنگ هندی را موضوع فیلم‌هایش قرار داده بود:
از جمله آثار کوتاه او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نایر در مراسم دریافت جایزه شخصیت سال
میرا نایر در سال ۲۰۰۷ به عنوان «شخصیت سال» مجلهٔ India Abroad انتخاب شد.
India Abroad Person of the Year عنوانی افتخاری است که توسط نشریه‌ی India Abroad (یک روزنامه و مجله معتبر متعلق به جامعه هندیان مقیم آمریکای شمالی) اهدا می‌شود. دلیل این انتخاب، موفقیت‌های هنری و فعالیت‌های انسان‌دوستانه او بود — به‌ویژه تاسیس بنیاد خیریه Salaam Baalak Trust برای حمایت از کودکان خیابانی در هند، و نیز تاسیس آموزشگاه فیلم‌سازی در شرق آفریقا.
میرا نایر در کنار فعالیت‌های سینمایی خود، در عرصه‌های آموزشی، خیریه و همکاری‌های بین‌المللی نیز نقش فعالی ایفا کرده است. در سال ۲۰۰۵، او آموزشگاه فیلم‌سازی «مایشا» را در شهر کامپالا، پایتخت اوگاندا، بنیان گذاشت. این مؤسسه، مرکزی غیرانتفاعی بود که هدفش آموزش و پرورش نسل جدید فیلم‌سازان شرق آفریقا بود.
پیش از آن، در سال ۱۹۹۸، نایر از سود حاصل از فیلم سلام بمبئی! برای تأسیس بنیاد خیریه «سلام بالاک تراست» استفاده کرد. این بنیاد به حمایت از کودکان خیابانی در هند می‌پردازد و خدمات آموزشی، بهداشتی و توانمندسازی به آنها ارائه می‌دهد.
در حوزهٔ هنرهای نمایشی، نایر در سال ۲۰۱۷ نسخهٔ موزیکال فیلم عروسی مانسون را در تئاتر برکلی رپرتوری کارگردانی کرد که با استقبال مخاطبان روبرو شد و تجربه‌ای نو در کارنامه او رقم زد.
او همچنین به عنوان استاد مدعو در دانشگاه کلمبیا در نیویورک فعالیت کرده و در بخش فیلم‌سازی مدرسه هنر این دانشگاه به آموزش دانشجویان پرداخته است. این همکاری دانشگاهی بخشی از تلاش نایر برای پیوند دادن دانشجویان بین‌المللی با پروژه‌های فیلم‌سازی در سطح جهانی، به‌ویژه از طریق آزمایشگاه مایشا، بوده است.
میرا نایر در سال ۱۹۷۷، زمانی که در دانشگاه هاروارد در کلاس‌های عکاسی شرکت می‌کرد، با نخستین همسرش، میچ اپستین، که عکاس بود، آشنا شد. این ازدواج تا سال ۱۹۸۷ ادامه داشت. در سال ۱۹۸۸، هنگام انجام تحقیقات برای فیلم میسیسیپی ماسالا در اوگاندا، با محمود ممدانی، دانشمند علوم سیاسی و از اوگاندایی‌های هندی‌تبار، آشنا شد.
محمود ممدانی، استاد علوم سیاسی و مردم‌شناسی در دانشگاه کلمبیا در نیویورک است. او از بنیان‌گذاران دانشگاه بین‌المللی کامپالا در اوگاندا نیز بوده است. فرزند آنها، زهران ممدانی، در سال ۱۹۹۱ در کامپالا به دنیا آمد.
نایر همچنین سال‌هاست که به‌طور جدی یوگا تمرین می‌کند و هنگام ساخت فیلم‌هایش، بازیگران و عوامل را روز خود را با جلسات یوگا آغاز می‌کنند.
میرا نایر در سال ۲۰۱۳ دعوت جشنواره بین‌المللی فیلم حیفا را برای حضور به‌عنوان مهمان افتخاری رد کرد. او با انتشار پست‌هایی در توییتر اعلام کرد که در اعتراض به سیاست‌های اسرائیل علیه فلسطین، این دعوت را نپذیرفته است.
او نوشت: «زمانی به اسرائیل خواهم رفت که دیوارها فرو بریزند. زمانی خواهم رفت که اشغال پایان یافته باشد. زمانی خواهم رفت که دین خاصی بر سایر ادیان برتری نداشته باشد. زمانی خواهم رفت که آپارتاید به پایان برسد. من در کنار فلسطین هستم و از تحریم فرهنگی و دانشگاهی اسرائیل و جنبش بایکوت، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم اسرائیل حمایت می‌کنم.»
