فرزانه فراهانی: خشکسالی و معضل کم‌آبی سال‌های سال است که کشور ما را تحت تاثیر خود قرار داده و علاوه بر تغییراتی که در محیط‌زیست ایجاد کرده، منجر به نگرانی عموم مردم و به ویژه کشاورزان شده است. خشک شدن درختان و پوشش گیاهی شهرها و از بین رفتن سرسبزی و آبادی باغ‌ها در بسیاری از روستاها، از جمله پیامدهای کم آبی هستند که هر ساله تشدید می‌شوند و کشور را با تبعات این تغییر اقلیم مواجه می‌کنند. عده‌ای راه رهایی از تغییر اقلیم و کم‌بارشی را در بارورسازی ابرها عنوان می‌کنند.
صادق ضیاییان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا با بیان اینکه «تا روزهای پایانی آبان‌ماه از بارش‌ها (باران و برف) در بیشتر مناطق کشور خبری نیست و همچنان اغلب نقاط بی‌بارش هستند.» درباره مدیریت آب به خبرآنلاین می‌گوید: برای افزایش بارش‌ها نمی‌توان کاری کرد اما برای اینکه میزان کم بارش‌ها را چگونه مدیریت کنیم راه‌های بسیار زیادی وجود دارد؛ افزایش بارش‌ها انرژی زیادی لازم دارد؛ مثلا در تولید یک طوفان حاره‌ای، چیزی معادل چندین بمب هسته‌ای انرژی نیاز است و این انرژی‌ها از دسترس بشر خارج است و علم بشر امروزه به این نقطه نرسیده است که بتواند سامانه‌های بارشی ایجاد کند یا مثلا میزان یا نوع بارش را به نحوی تغییر دهد و در همه دنیا مجموعه‌ای از اقدامات مدیریتی را برای مصارف و مدیریت منابع آب انجام می‌دهند.
متن کامل این گفت‌وگو در ادامه آمده است.
آیا با بارورسازی ابرها خشکسالی برطرف می‌شود؟
بارورسازی ابرها در برخی از موارد و در مناطق بسیار محدود و مورد مطالعه منجر به افزایش بارش می‌شود اما این روش مناسبی برای رفع خشکسالی نیست. اینطور نیست که مثلا در پهنه وسیعی مثل ایران با روش بارورسازی ابرها بتوان بارش‌ها را افزایش داد، در هیچ جای دنیا هم نتوانسته‌اند خشکسالی را با کمک باروری ابرها رفع کنند. حتی کشورهای حوزه خلیج فارس هم که هزینه‌های سرسام‌آوری را برای بارورسازی ابرها صرف کرده و تبلیغات گسترده‌ای هم بابت آن داشته‌اند کماکان ۹۹ درصد آب مورد نیاز خود را از آب‌شیرین‌کن‌ها تامین می‌کنند و نتوانسته‌اند آب قابل ملاحظه‌ای از بارورسازی ابرها به دست بیاورند.
کم‌بارشی کشور را چگونه میتوان مدیریت کرد؟
برای افزایش بارش‌ها نمی‌توان کاری کرد اما برای اینکه میزان کم بارش‌ها را چگونه مدیریت کنیم راه‌های بسیار زیادی وجود دارد؛ افزایش بارش‌ها انرژی زیادی لازم دارد؛ مثلا در تولید یک طوفان حاره‌ای، چیزی معادل چندین بمب هسته‌ای انرژی نیاز است و این انرژی‌ها از دسترس بشر خارج است و علم بشر امروزه به این نقطه نرسیده است که بتواند سامانه‌های بارشی ایجاد کند یا مثلا میزان یا نوع بارش را به نحوی تغییر دهد و در همه دنیا مجموعه‌ای از اقدامات مدیریتی را برای مصارف و مدیریت منابع آب انجام می‌دهند. در ایران هم برای مدیریت منابع آبی که در اختیار داریم، راهکارهای زیادی وجود دارد؛ ۸۰ درصد یا حتی بیشتر از حجم آب در کشور ما در بخش کشاورزی صرف می‌شود و از جمله کارهایی که در این بخش میتوان انجام داد، تغییر الگوی کشت و کشت محصولات کم آب‌بر و افزایش عملکرد کشاورزی است؛ انجام آبیاری‌ها مطابق با اقلیم کشور که مصرف آب کمتری هم دارند هم می‌تواند در مصرف بهینه آب و کاهش مصرف موثر واقع شوند. برخی از آبیاری‌های مورد استفاده کشاورزان امروزه مکانیزه هستند اما مطابق اقلیم کشور ما نیستند؛ مثل آبیاری بارانی؛ این نوع از آبیاری منجر به کاهش مصرف آب نمی‌شود و خودش مشکلات دیگری هم ایجاد می‌کند.
از طرفی آب مجازی خود را به دیگر کشورها صادر می‌کنیم؛ برای هر کدام از این محصولات کشاورزی که صادر می‌کنیم چقدر آب مصرف شده است؟ به غیر از محصولات کشاورزی خیلی از محصولات صادراتی دیگر آب کشور را به شکل مجازی صادر می‌کنند و همه این‌ها باید مدیریت شود، با استخراج هزینه_فایده آن بررسی کنیم که آیا آبی که برای تولید برخی اقلام مصرف و هزینه‌ای که شده به درآمد و فایده آن می‌ارزد و می‌صرفد یا خیر.
در ایران قدیم، مردم چگونه کم‌آبی را پشت سر می‌گذاشتند؟
در بخش مدیریت منابع آب هم باید رویکردها به سمت رویکردهایی برود که ایران باستان هم از آن‌ها مثل دیگر کشورهای دنیا استفاده می‌کرد. کشور ما از هزاران سال پیش درگیر خشکسالی‌های گسترده بوده است و آن زمان راهکارهای متعددی را مثل هدایت آب به سفره‌های زیرزمینی به کار می‌بردند که الان هم کارایی دارند. کشور ما منطقه‌ای است که حجم تبخیر آب در آن بالا است و ما به عنوان راهکار سد درست می‌کنیم، اما همین سدسازی باعث می‌شود بخش عمده‌ای از آب تبخیر شود و این روش مناسب کشور ما نیست و بیشتر به درد کشورهای اروپایی می‌خورد و برای ما جواب نمی‌دهد. اگر به اقدامات قدیمی‌های کشورمان نگاه کنیم، می‌بینیم که قنات‌ها، آب‌انبار و هوک (هوتک) داشتند و آب را به سفره‌های زیرزمینی هدایت می‌کردند و چون در این سفره‌ها تبخیر کم است، این آبها را نگهداری و از آن‌ها استفاده می‌کردند. روش‌های نوین هم در آبخیزداری و آبخوان‌داری وجود دارد و ما هم در ایران باید به این سمت و سو برویم و مصارف را در توزیع آب کم کنیم. مثلا در ۱۰۰ کیلومتری دریاها می‌توانیم از آب شیرین‌کن‌ها استفاده کنیم.
آیا مدیریت مصرف آب در بخش خانگی هم در کنترل منابع آبی، مهم است؟
بله، یکی از مهمترین اقدامات در مدیریت منابع آب، همین مدیریت مصرف در بخش خانگی است و مردم باید رویکرد خود را عوض کنند و سبک زندگی مردم در این شرایط کم‌آبی باید تغییر کند؛ در زندگی قدیم و گذشته چون آب را به سختی از رودخانه‌ها، چشمه‌ها تهیه می‌کردند، دقت و صرفه‌جویی بیشتری در مصرف آب داشتند و الان هم درست است که آب به شکل لوله‌کشی است اما مردم همان صرفه‌جویی و دقت را باید لحاظ کنند.
۲۳۳۲۳۳
