خبرگزاری مهر، گروه استانها- مرجان فرهمند: جشنواره‌های تئاتر استانی، به‌ویژه در خراسان رضوی، نه‌تنها نماد پویایی هنر صحنه‌ای در مناطق دور از مرکز هستند، بلکه به‌مثابه تپش زنده فرهنگ و خلاقیت در میان نسل‌های هنرمند عمل می‌کنند. سی وپنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی امسال در حالی برگزار شد که با وجود محدودیت شدید منابع مالی، توانست تعدادی قابل توجه از هنرمندان جوان و پیشکسوت را در بستر واحدی گرد هم آورد؛ رویدادی که از منظر ترکیب نیروهای تازه‌نفس و تجربه‌داران تئاتر استان، نقطه عطفی در مسیر رشد نمایش‌های محلی محسوب می‌شود.
در کنار شور اجراها، رویکرد داوری نیز تغییر محسوسی داشت. دبیر جشنواره تأکید کرد که داوری امسال بر پایه‌ی معیارهای کیفی بود، نه رابطه‌محور یا شناخت پیشین از گروه‌ها. این تحول ساختاری، به‌ویژه با ورود گروه‌های جوان به بخش اصلی، نشانه‌ای از عدالت هنری است که در فضای تئاتر استان کم‌سابقه بوده است. در واقع، جشنواره امسال تلاش داشت تا تئاتر را از مدار روابط به مدار کیفیت بازگرداند؛ چالشی که به گفته بسیاری از فعالان تئاتر، سال‌ها در کشور وجود داشته است.
اما در پسِ این شور و حرکت، بحران بودجه سایه سنگینی بر سر جشنواره انداخته بود. با وجود تلاش‌های مسئولان محلی و جذب محدود حمایت‌های بیرونی، وضعیت مالی این رویداد نماد مظلومیت تئاتر در ساختار فرهنگی کشور شد؛ هنری که اگر حمایت نشود، می‌ماند اما نمی‌بالد.
جشنواره‌ای بزرگ با بودجه‌ای کوچک
محمدحسن‌زاده، دبیر سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر از تفاوت‌های این دوره با سال‌های گذشته خبر داد و اظهار کرد: مهم‌ترین ویژگی جشنواره، حضور هم‌زمان گروه‌های جوان و پیشکسوت است. از ۱۲۰ گروه شرکت‌کننده در استان، بیش از ۷۰ گروه از مشهد بودند و این استقبال نشان می‌دهد که تئاتر در استان زنده است.
دبیر سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی با اشاره به اینکه بخش جوان در سال گذشته باعث تقویت جریان تازه در تئاتر شده، افزود: گروه‌های جوانی که سال گذشته در بخش جداگانه شرکت کرده بودند، امسال وارد بخش اصلی شدند و این اتفاق بزرگی برای جشنواره است.
داوری فقط بر اساس کیفیت اثر
وی تأکید کرد: هیئت انتخاب و داوران از افراد باتجربه و متخصص انتخاب شده‌اند؛ داوری‌ها کاملاً کیفی بود. نه نگاه شخصی وجود داشت و نه شناخت قبلی گروه‌ها. حتی نیروهای خیلی جوانی حضور دارند که داوران شاید نمی‌شناختند و تنها کیفیت اثر باعث حضورشان در مرحله نهایی شد.
حسن زاده درباره معیار انتخاب آثار نیز توضیح داد: کیفیت اثر، استانداردهای کارگردانی، نویسندگی، بازیگری و هماهنگی عوامل ملاک اصلی بود. همچنین آثاری که در چارچوب موضوعات جشنواره نبودند مثل نمایش‌هایی با تصویر کاملاً تیره از خانواده یا جامعه حتی با کیفیت بالا هم انتخاب نشدند. جامعه امروز به امید نیاز دارد و ما نمی‌خواستیم یک ساعت حضور تماشاگر، تبدیل به تداوم ناامیدی شود.
بودجه‌ای که حتی اسکان را تأمین نمی‌کرد
دبیر سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی از کمبود بودجه انتقاد کرد: بودجه مصوب وزارت ارشاد برای جشنواره بسیار کم بود؛ به‌حدی که حتی هزینه اسکان گروه‌ها را پوشش نمی‌داد. ما مجبور شدیم دنبال اسپانسر برویم. با مساعدت مدیرکل فرهنگ و ارشاد و پیگیری‌ها، بخشی از هزینه‌ها فراهم شد اما واقعیت این است که تئاتر در این کشور مظلوم است.
وی ادامه داد: در سینما انواع حمایت‌های دولتی و خصوصی وجود دارد اما تئاتر تقریباً از این حمایت‌ها بی‌بهره است. حق گلایه هنرمندان کاملاً محفوظ است و خود من هم همین گلایه را دارم.
شهرستان‌ها و اقتصاد هنر
در پاسخ به گلایه گروه‌های شهرستانی، حسن‌زاده گفت: شهرستان‌ها در بودجه سالانه‌شان ردیفی برای تئاتر دارند؛ هرچند ناکافی. اما باید وارد مسیر اقتصاد هنر شویم؛ یعنی آثاری تولید شود که بتواند روی صحنه فروش داشته باشد. بسیاری از نمایش‌های تهران و مشهد بدون هیچ حمایت دولتی اجرا می‌شوند و درآمد خود را از فروش بلیت به‌دست می‌آورند. آینده تئاتر همین مسیر است.
چالش بزرگ؛ نبود دبیرخانه دائمی
دبیر سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی بزرگ‌ترین مشکل جشنواره را نبود دبیرخانه دائمی دانست و گفت: هر سال دبیر جشنواره عوض می‌شود و هیچ برنامه‌ریزی بلندمدتی شکل نمی‌گیرد. جشنواره‌های معتبر دنیا دبیر ثابت دارند و برای چند سال برنامه‌ریزی می‌کنند. اما من فقط تا بیست‌ونهم همین ماه دبیر هستم و هیچ تعهدی برای سال آینده وجود ندارد؛ بنابراین امکان طراحی برنامه‌های بلندمدت، جذب اسپانسر یا حمایت از شهرستان‌ها فراهم نمی‌شود.
وی تأکید کرد: اگر دبیرخانه دائمی تشکیل نشود، این جشنواره هر سال فقط «برگزار» خواهد شد، نه «پیشرفت».
معضل مالی، مهمانان سرشناس را از جشنواره تئاتر خراسان رضوی دور کرد
رضا عرفانی، قائم‌مقام دبیر سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر با انتقاد از ساختار فعلی حمایت‌ها در کشور، از افزایش قابل توجه استقبال هنرمندان استان در دوره جدید خبر داد و تأکید کرد: مشکلات مالی جدی، مانع حضور چهره‌های مطرح ملی در جشنواره امسال شده است.
قائم‌مقام دبیر سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی همچنین نسبت به تضعیف جایگاه جشنواره‌های استانی در مسیر ورود به فجر هشدار داد.
وی با بیان اینکه روند داوری و ساختار جشنواره در این دوره نسبت به سال‌های گذشته تغییرات مهمی داشته است گفت: مهم‌ترین تفاوت جشنواره امسال با دست‌کم چهار دوره گذشته، استقبال گسترده و حضور چهره‌های مطرح هنری از سراسر استان است. این در حالی است که همیشه این سوال وجود داشت که چرا مهم‌ترین رویداد تئاتری استان با استقبال کم مواجه می‌شود؛ خوشبختانه این معضل امسال به‌طور جدی برطرف شد.
عرفانی افزود: مسائل مربوط به انتخاب داوران، تک‌بعدی نیست و عوامل مختلفی در حضور یا عدم حضور داوران تأثیرگذار است؛ از هماهنگی زمانی داوران گرفته تا تداخل با جشنواره‌های دیگر استانها.
قائم‌مقام دبیر سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی یکی از نقدهای جدی را تشکیل دیرهنگام شورای سیاست‌گذاری تئاتر استان دانست و گفت: این شورا باید بلافاصله پس از پایان جشنواره امسال برای دوره بعد تشکیل شود تا امکان دعوت از داوران شاخص و سرشناس فراهم شود.
وی درباره کیفیت داوران امسال گفت: با وجود مشکلات مالی، امسال داورهای بسیار باکیفیتی در بخش‌های صحنه‌ای و خیابانی داریم؛ از جمله نادر برهانی مرند، محمدمهدی خاتمی، علی حاتمی‌نژاد، امیر رستگار، علی شریفی و احسان روحی.
عرفانی درباره حضور چهره‌های سینمایی و تئاتری شناخته‌شده کشور مانند استاد کیانیان نیز اظهار کرد: طبیعتاً چنین امکانی وجود ندارد؛ چون بضاعت مالی جشنواره اجازه حتی رایزنی اولیه با این عزیزان را هم نمی‌دهد. با همه حمایت‌های اداره ارشاد، ما هنوز با مشکلات جدی مالی روبه‌رو هستیم. میان دعوت از چهره‌های سرشناس و تأمین ورودی و اسکان گروه‌های شهرستانی، قطعاً اولویت ما حمایت از گروه‌هاست.
انتقاد جدی نسبت به مسیر ورود به جشنواره فجر
قائم‌مقام دبیر سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی با انتقاد از ساختار فعلی جشنواره تئاتر فجر و نحوه انتخاب آثار گفت: از زمانی که از مسیرهای مختلف می‌شود به فجر اثر فرستاد، به‌جای اینکه این تصمیم از جشنواره‌های استانی حمایت کند، به آن‌ها آسیب زده است. وقتی راه‌های متعدد برای ورود وجود دارد، جشنواره استان تنها یکی از مسیرهاست و این موضوع اعتبار جشنواره‌های استانی را کم‌اثر و کم‌رمق کرده است. بارها این نقد را مطرح کرده‌ایم اما هنوز تمهیدات درستی اندیشیده نشده است.
وی افزود: جشنواره استانی زمانی سکوی پرتاب گروه‌های جوان است که تنها مسیر ورود به فجر باشد. در غیر این صورت ما فقط یک گزینه هستیم؛ و این به نفع تئاتر استان نیست.
وضعیت نابسامان انجمن هنرهای نمایشی خراسان رضوی
عرفانی همچنین وضعیت حمایتی انجمن هنرهای نمایشی استان را نگران‌کننده توصیف کرد: انجمن به دلیل نبود منابع مالی، فقدان ساختار درست در سیستم ارشاد و نداشتن اعتبارات کافی، توان حمایت از هنرمندان را ندارد. این مشکل فقط مربوط به دوره فعلی نیست؛ حداقل در ۱۰ سال گذشته این توان از انجمن گرفته شده است.
قائم‌مقام دبیر سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی تأکید کرد: تئاتر خراسان رضوی، به‌عنوان دومین قطب تئاتر کشور پس از تهران، نیازمند حمایت جدی و هماهنگ مرکز هنرهای نمایشی کشور، وزارت ارشاد و شهرداری مشهد است تا بتواند جایگاه خود را حفظ کند و پرقدرت ادامه دهد.
مرگ یزدگرد در تیمارستان!» برداشت متفاوت جلیل شریعتی از اثر بیضایی در جشنواره تئاتر خراسان رضوی
جلیل شریعتی، کارگردان نمایش «مرگ یزدگرد» در سی و پنجمین جشنواره تئاتر استان خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر از اجرای نسخه‌ای کاملاً متفاوت از اثر بهرام بیضایی خبر می‌دهد؛ نسخه‌ای که روایت آن نه در کاخ شاهان، بلکه از زبان بیماران یک تیمارستان شکل می‌گیرد.
کارگردان نمایش «مرگ یزدگرد» در سی و پنجمین جشنواره تئاتر استان خراسان رضوی درباره اثر خود گفت: برداشت ما از اثر استاد بهرام بیضایی کاملاً متفاوت است. ما نمایش را از فضای کلاسیک دور کردیم و به شیوه‌ای امروزی نزدیکش کردیم. بر اساس دغدغه‌های امروز جامعه، وارد یک تیمارستان می‌شویم و شخصیت‌های بیمار روانی، مرگ یزدگرد را از دید خودشان روایت می‌کنند.
وی درباره چالش‌های تولید نمایش گفت: کمبود بودجه، امکانات تمرینی و محدودیت‌های محتوایی همیشه با تئاتر همراه است؛ این‌ها چیزهای جدا از تئاتر نیستند. اما مهم‌ترین دغدغه من این است که بازیگران دغدغه‌مند بسیار کم شده‌اند چون بیشتر افراد درگیر مخارج زندگی هستند و نمی‌توانند برای متن‌های سنگین، زمان کافی بگذارند. همین باعث شد سراغ بازیگرانی برویم که تازه وارد این عرصه شده‌اند و با ذوق و انگیزه کار می‌کنند؛ اگر سراغ بازیگران حرفه‌ای می‌رفتیم شاید کار به سرانجام نمی‌رسید.
شریعتی با اشاره به ضعف اصلی تئاتر استان گفت: مسئله، فقط ضعف تئاتر نیست؛ موضوع ریشه‌ای‌تر و عمیق‌تر از این حرف‌هاست. تئاتر نه مسئله اول کشور است و نه مسئله مردم. تئاتر تبدیل شده به یک هنر اختصاصی برای قشر محدود؛ عموماً خود تئاتری‌ها یا علاقمندان این حوزه. شاید ۹۰ درصد مردم عادی اصلاً ندانند تئاتر چیست، چون هزینه‌هایش بالاست. در چنین شرایطی اول باید به مسائل مردم فکر کنیم، نه تئاتر.
کارگردان نمایش «مرگ یزدگرد» در سی و پنجمین جشنواره تئاتر استان خراسان رضوی درباره حمایت‌ها نیز افزود: هنوز هیچ گفت‌وگویی با سازمان یا اسپانسری نداشته‌ایم. اجرای ما حدود ۱۵ دی خواهد بود و هنوز زمان داریم.
وی درباره احتمال راه‌یابی نمایش به جشنواره‌های کشوری گفت: شاکله اصلی کار همین چیزی است که در جشنواره استانی اجرا می‌شود، اما ممکن است تغییرات کوچکی برای بهتر شدن اتفاق بیفتد. وقتی مخاطب نمایش را ببیند، نقاط ضعف بیشتر مشخص می‌شود. ما تاکنون هیچ مخاطبی نداشتیم و جشنواره اولین مواجهه ما با تماشاگر است.
تئاتر خراسان رضوی؛ زنده در میان کمبودها و بی‌ثباتی‌ها
سی و پنجمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی را باید آیینه‌ای از وضعیت کنونی هنر نمایش در ایران دانست؛ پر از استعداد و انگیزه، اما گرفتار در کمبود ساختارهای حمایتی و برنامه‌ریزی بلندمدت. نبود دبیرخانه دائمی به تعبیر دبیر جشنواره، باعث شده این رویداد هر سال صرفاً «برگزار» شود و نه «پیشرفت» کند. چنین ساختاری در بلندمدت اجازه نمی‌دهد تئاتر استان به جایگاه واقعی خود، یعنی دومین قطب نمایش کشور پس از تهران، دست یابد.
جشنواره امسال بیش از هر چیز نشان داد که تئاتر خراسان رضوی زنده است زنده، زیرا هنرمندانش هنوز می‌آفرینند، نقد می‌کنند، و امید را منتقل می‌سازند. شاید بودجه‌ها اندک و دبیرخانه‌ها ناپایدار باشند، اما پشت صحنه‌ی همین کمبودها، انرژی انسانی و هنری بی‌شماری جریان دارد که می‌تواند در صورت ایجاد ساختار دائمی و حمایت مستمر، به یکی از پرقدرت‌ترین کانون‌های نمایش در خاور ایران بدل شود.
