بیش از ۲۱ روز است که نوار سبز جنگل‌های هیرکانی در منطقه مرزن‌آباد، جای خود را به لکه‌های سیاه و دودی خاکستری داده است. ترکیب جغرافیای خشن و بادهای گرم، باعث شده تا مدرن‌ترین تجهیزات هوایی کشور نیز در برابر این آتش‌سوزی به چالش کشیده شوند.
ماجرا از دهم آبان‌ماه آغاز شد. گزارش‌های اولیه از مشاهده دود در مناطق جنگلی پایین‌دست روستای الیت حکایت داشت. بررسی‌های منابع مختلف نشان می‌دهد که کاهش رطوبت هوا و انباشت برگ‌های خشک پاییزی، بستر جنگل را به انباری از مواد اشتعال‌زا تبدیل کرده بود. در این شرایط، یک بی‌احتیاطی ساده از سوی عوامل انسانی که استاندار مازندران نیز آن را محتمل‌ترین گزینه می‌داند، کافی بود تا شعله‌های اولیه شکل بگیرند.
در ۴۸ ساعت نخست، نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی، بسیج و مردم محلی با ابزارهای دستی مانند بیل، شن‌کش و دمنده‌های هوا راهی منطقه شدند. استراتژی اولیه، ایجاد آتش‌بُر و جلوگیری از پیشروی حریق بود. این تاکتیک در بخش‌های قابل دسترس موفق عمل کرد، اما آتش توانست مسیر صعود به ارتفاعات صخره‌ای را در پیش بگیرد. جایی که پای هیچ انسانی به آن نمی‌رسید.
با عقب‌نشینی آتش به سمت دیواره‌های سنگی و شیب‌های نزدیک به ۹۰ درجه، فاز دوم بحران کلید خورد. در این مرحله، پدیده جوی گرم‌باد وارد معادله شد. وزش باد نه‌تنها اکسیژن لازم برای اشتعال را فراهم می‌کرد، بلکه ذرات مشتعل را صدها متر آن‌طرف‌تر پرتاب کرده و کانون‌های جدیدی می‌ساخت.
«رسول اشرفی‌پور»، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی توضیح می‌دهد که ساختار جنگل‌های این منطقه از نوع پهن‌برگ و طبقاتی است. آتش در لایه‌های زیرین و در میان لاشبرگ‌ها پنهان می‌ماند و درست زمانی که نیروهای امدادی تصور می‌کنند حریق مهار شده، با وزش باد از نقطه‌ای دیگر سر بر می‌آورد. این وضعیت، عملیات را به یک بازی موش و گربه فرسایشی تبدیل کرد.
با خارج شدن آتش از دسترس نیروهای پیاده، درخواست‌ها برای مداخله هوایی ارسال شد. بالگردهای سپاه و هلال‌احمر به منطقه اعزام شدند، اما خلبانان با چالشی فنی مواجه شدند: دره‌های عمیق و دود غلیظ.
پرواز در ارتفاع پایین در میان دره‌های باریک مرزن‌آباد، ریسک برخورد با دیواره کوه را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، تخلیه آب از ارتفاع بالا نیز بی‌فایده بود؛ چرا که چترِ متراکم درختان راش و بلوط، مانع از رسیدن آب به کف جنگل می‌شد. در واقع، آبِ ریخته شده روی تاج درختان تبخیر می‌شد، در حالی که آتش در ریشه و خاکسترِ کف جنگل زنده بود.
گزارش منتشر شده در روزنامه «شرق» ابعاد تازه‌ای از دلایل فنی و مدیریتی طولانی شدن این بحران را روشن می‌کند. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که بی‌توجهی به هشدارهای تخصصی داوطلبان در روزهای نخست، عاملی کلیدی در گسترش آتش به دره‌های غیرقابل دسترس بوده است.
روایت داوطلبان حاضر در صحنه حاکی از آن است که در روز سوم حادثه (۱۲ آبان)، تیمی از نیروهای مردمی پس از پنج ساعت پیاده‌روی سخت در ارتفاعات، موفق به مهار ۹۰ درصد آتش شدند. با این حال، لکه‌ای آتش در دیواره‌ای صخره‌ای و مرتفع باقی مانده بود که دسترسی زمینی به آن غیرممکن بود. داوطلبان همان لحظه به مدیران مدیریت بحران اعلام می‌کنند که خاموش کردن این نقطه حیاتی تنها با اعزام بالگرد آب‌پاش ممکن است و در غیر این صورت، آتش دوباره شعله‌ور خواهد شد.
پاسخ دریافتی از سوی مدیران به این هشدار فنی، عجیب و قابل تأمل بود؛ مسئولان وقت با رد درخواست بالگرد، اعلام کردند: «مسئله را بزرگ می‌کنید و به دنبال تشویش اذهان عمومی هستید.» نتیجه این تصمیم آن شد که آتشِ باقی‌مانده در شکاف صخره‌ها، اگرچه چهار روز دودی نداشت، اما با وزش باد شدید در روز ۲۴ آبان دوباره جان گرفت و این بار با قدرتی مهارناپذیر به جان جنگل افتاد.
با تداوم آتش‌سوزی و ورود به هفته سوم، سطح عملیات ملی شد. هواپیمای ایلیوشین با ظرفیت حمل ۴۰ تن آبوارد مدار عملیات شدند. اگرچه حجم آب‌ریزی افزایش یافت، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که طبیعت همچنان مقاومت می‌کند.
در حالی که پیش از این گزارش‌هایی مبنی بر احتمال ورود تیم‌های عملیاتی از کشورهای همسایه شنیده می‌شد، «حسین ساجدی‌نیا»، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، در حاشیه نشست مدیریت بحران مازندران، خط پایانی بر این گمانه‌زنی‌ها کشید.
به گفته ساجدی‌نیا، اگرچه چندین کشور برای اعزام نیرو و تجهیزات به ارتفاعات الیت اعلام آمادگی کرده بودند، اما با ارزیابی مجدد توان فنی و لجستیکی موجود، تصمیم بر آن شد که عملیات صرفاً با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی پیش برود.
رئیس سازمان مدیریت بحران تأکید می‌کند که تا این لحظه پای هیچ نیروی خارجی به منطقه باز نشده و ادوات موجود در کشور برای مدیریت این بحران پیچیده کافی بوده‌اند. این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که برخی منابع پیش‌تر از ورود کمک‌های هوایی ترکیه به مدار عملیات سخن گفته بودند، اما اکنون مشخص شده که این همکاری فراتر از اعلام آمادگی نرفته است.
تازه‌ترین گزارش‌ها از منطقه عملیاتی نشان می‌دهد که کفه ترازو سرانجام به نفع نیروهای امدادی تغییر کرده است. «قدرت‌اله محمدی»، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی تهران، با اشاره به پیشرفت محسوس عملیات، می‌گوید تاکنون ۸۰ درصد از وسعت حریق مهار شده و بر اساس ارزیابی‌های میدانی، پیش‌بینی می‌شود شعله‌های آتش تا غروب امروز به طور کامل خاموش شوند.
نیروهای عملیاتی برای غلبه بر جغرافیای خشن منطقه، در فاز نهایی طرح جدیدی را پیاده‌سازی کردند؛ در این روش، آب ابتدا با پمپ‌های قوی به ارتفاعات منتقل شده و سپس از طریق لوله‌کشی پرفشار به سمت دره‌ها و بخش‌های شیب‌دار هدایت می‌شود تا با سرلوله‌های مخصوص، کانون‌های آتش در نقاط غیرقابل‌دسترس هدف قرار گیرند.
در حدود ساعت ۳ بعد از ظهر، «حسین ساجدی‌نیا»، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، با تأیید مهار آتش‌سوزی اعلام کرد که دیگر اثری از آن جبهه‌های آتشین و گسترده در جنگل‌های الیت نیست و نبرد اصلی به پایان رسیده است.
او توضیح داد آنچه اکنون به صورت لکه‌های دود در منطقه دیده می‌شود، مربوط به پدیده برگ‌سوزی و کُنده‌سوزی است. مرحله‌ای که در ادبیات اطفای حریق جنگل، فاز لکهگیری نامیده می‌شود. به گفته او به دلیل وسعت منطقه عملیاتی، پیش‌بینی می‌شود پاکسازی کامل و خنک‌سازی خاکسترها بین ۴۸ تا ۷۲ ساعت آینده زمان ببرد.
