به گزارش همشهری آنلاین، محمد رحمانی-پژوهشگر تاریخ سیاسی معاصر ایران: در نگاه امام (ره) توده‌ها یا مردم؛ عامل اصلی و تعیین‌کننده اقدامات هستند و کنش‌گر اصلی عرصه سیاسی محسوب می‌شوند. این قضیه شاید در سال ۱۴۰۴ بدیهی به نظر برسد اما ما درباره زمانی صحبت می‌کنیم که در آن سال‌ها کنش‌گر جدی عرصه‌های سیاسی گروه‌های پیشرو بودند. در آن فضا که جریان‌های چپ، امر انقلاب را در جاهایی مانند آمریکای لاتین و الجزایر پیش می‌بردند امام (ره) این نظریه را مطرح کردند. حتی بعضی از اندیشمندان مسلمان که متأثر از اندیشه‌های چپ بودند نیز می‌گفتند که گروه پیش‌رویی باید باشد که بتواند گوشه‌ای از مردم را درگیر کند. امام (ره) از ابتدا ساختار انقلابی محدودی نداشتند که به آن سازمان تکیه بزنند؛ برعکس خطاب و اقدامات ایشان همیشه مردمی بوده است. دقیقا به همین دلیل امام (ره) اصلا معتقد به مبارزه مسلحانه نبود چون مسئله ایشان آگاه‌سازی مردم و اقدامات مردمی بوده است. در همین فضا بسیج خلق شد. بعد از پیروزی انقلاب، بعضی از ساختارهای حاکمیتی پیشین همچنان باقی ماند. در همین حال ما با دشمنی مواجه بودیم که ساختارهای رسمی نمی‌توانست ابرقدرتی مثل آمریکا را مهار کند.
این حرکت مردمی، هزینه استعمارگران را بالا برد
کشور به یک حرکت توده‌ای بزرگ نیاز داشت که هزینه استعمارگران و امپریالیسم را به قدری بالا ببرد که آن‌ها به فکر دست‌اندازی به کشور ایران نباشند. بعد از اشغال سفارت، آمریکا ایران را به عنوان تهدیدی جدی در نظر گرفته بود و مجبور بود علیه ایران عملیات نظامی انجام دهد که البته این کار را هم انجام داد. با این تفسیر مردم باید از انقلاب خودشان محافظت می‌کردند. انقلاب ما نه کودتا بود و نه برگرفته از مکاتب شرق و غرب. انقلاب ما یک انقلاب کاملا بومی و مردمی بود. فلذا همانطور که امام (ره) در ماجرای انقلاب مردم را سرمنشأ اصلی می دانست در حفظ امنیت و دستاوردهای جدید هم اینجا بسیج باید کار را جلو می برد. وقتی امام (ره) دستور بسیج مردمی را داد سازمان مجاهدین خلق هنوز وارد فاز مسلحانه نشده بود و در آن زمان جزئی از گروه‌هایی بود که آزادانه اجازه فعالیت داشتند. سازمان مجاهدین در آن زمان به بهانه دستور امام (ره) میلیشای خودشان را تشکیل دادند. گفتند که چون امام (ره) فرمان بسیج توده‌ای داده است ما هم مطابق فرمان ایشان از مردم دعوت می‌کنیم که بیایند و آموزش نظامی ببینند. البته این اقدامات در فضای تبلیغاتی آن‌ها معنا پیدا می‌کرد، سازمان برای اینکه حیات خودش را حفظ کند مربوط به تبلیغات سیاسی بود.
ماهیت تاریخی و هویتی بسیج
ماهیت تاریخی و هویتی بسیج نزد امام (ره) به اعتبار مردم به عنوان کنش‌گران اصلی و صاحبان اصلی انقلاب برمی‌گردد. اما چرا از واژه مستضعفین استفاده شده است؟ خیلی ها می‌گویند در آن سال‌ها ادبیات چپ حاکم بوده است و مستضعفین هم ریشه در ادبیات مارکسیستی و پرولتاریا دارد. این ماحصل عدم آشنایی با ادبیات فقهی و اسلامی است. نزد بزرگان اسلامی کلمه مستضعف در برابر کلمه مستکبر قرار می‌گیرد و مستضعفین عالم در برابر مستکبرین عالم می‌ایستند. مستکبرین هم در آن زمان، امپریالیسم و آمریکا و شوروی بودند که دوگانه‌های ظالم و مظلوم و حق و باطل را تشکیل می دادند که در ادبیات دینی از آن‌ها استفاده می‌شد. مستضعف‌بودن تنها مفهوم مادی ندارد؛ بلکه معنای سیاسی و بین‌المللی دارد که ریشه آن به ادبیات قرآنی برمی‌گردد.
نیروی مستقل مردمی
جنگ اطلاعاتی یکی از کارهایی بود که به وسیله مردم پیش رفت. وقتی امام (ره) از بسیج بیست‌ویک میلوینی سخن گفتند به جمعیت جوانان ایران بازمی‌گشت؛ اما وقتی بحث اطلاعات پیش می‌آید امام از بسیج سی‌وشش میلیونی یاد می‌کند. یعنی همه مردم ایران باید عنصر اطلاعاتی باشند. چرا؟ چون این مردم همیشه تعیین‌کننده‌تر هستند. مهم‌ترین دستاورد کشور در برخورد با گروه‌ها گروهک‌ها همین مردم بودند چون پراکندگی داشتند و می‌توانستند به راحتی تمام اتفاقات را گزارش دهند. فعالیت‌های بسیج مردمی می‌تواند در مقطعی، نظامی باشد در مقطع دیگر جهاد سازندگی باشد یا بعدتر در حوزه‌های فرهنگی نقش ایفا کند. در سال‌های اول انقلاب، بسیج به عنوان مردم در همه این زمینه‌ها نقش پررنگ‌تری داشتند. بسیج تنها کارکرد نظامی ندارد. اساس تأسیس بسیج یک بحران و تهدید بوده است. امروز بر خلاف اوایل انقلاب، فرماندهان بسیج، بسیج را به زیرمجموعه سپاه پاسداران تبدیل کرده‌اند. آن چیزی که قرار بود بسیج در آن نقش‌آفرینی کند هویت مردمی و مستقل نسبت به تمام سازمان‌ها بود.
