به گزارش رکنا، پاییز امسال بیش از سال گذشته چهره‌ای خاکستری‌تر به خود گرفته است. کمبود بارش‌های جوی و رفت‌وآمد مداوم وسایل نقلیه آلاینده، وضعیت هوای کلان‌شهرها را وخیم‌تر کرده و تنفس برای مردم سخت‌تر شده است.
تعطیلی مدارس، دورکاری برای کارکنان، اعمال طرح‌های زوج و فرد به شیوه‌ای سخت‌گیرانه‌تر، و افزایش ساعات طرح ترافیک مواردی هستند که توسط مسئولین در نهادهایی همچون دولت، شهرداری و راهنمایی و رانندگی برای کاهش آلودگی هوا مورد استفاده قرار گرفته‌اند. با این حال، این اقدامات تا امروز نتیجه قابل توجهی نداشته است. بنابراین، شهروندان باید روش‌هایی برای حفظ سلامت خود بیابند. بر همین اساس، در گفت‌وگویی مفصل با دکتر حسن‌الله صادقی، فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی، به بررسی راهکارهای محافظت از دستگاه تنفسی در برابر آلودگی هوا پرداخته‌ایم.
در کشور ایران، بیشترین آلودگی هوا ناشی از پنج نوع آلاینده شامل دی‌اکسید سولفور، دی‌اکسید نیتروژن، مونوکسید کربن و ذرات معلق (PM) است. این آلاینده‌ها به شکل گسترده در فضا منتشر شده و سلامتی انسان‌ها را تهدید می‌کنند.
ذرات معلق بزرگ معمولاً بی‌خطر هستند، زیرا از طریق فیلترهای طبیعی در بینی، قبل از رسیدن به ریه‌ها تصفیه می‌شوند. اما ذرات بسیار ریز کوچکتر از ۱۰ میکرون - به‌ویژه ذرات ۲.۵ میکرون - توانایی عبور از سیستم‌های دفاعی طبیعی بدن و ورود به دستگاه تنفسی و حتی جریان خون را دارند. این ذرات در بخش‌های مختلف بدن انباشته می‌شوند و آسیب‌های گسترده‌ای ایجاد می‌کنند.
ریزگردهای کوچکتر از ۲.۵ میکرون به‌طور خاص برای افرادی که دچار مشکلات تنفسی هستند خطرناک‌تر هستند، زیرا عمیقاً در دستگاه تنفسی ته‌نشین شده و موجب بروز مشکلات جدی می‌شوند. همچنین گاز مونوکسید کربن موجود در هوا می‌تواند مسمومیت افراد را افزایش دهد که با علائمی مانند سردرد، خستگی، بی‌حالی و کاهش تمرکز همراه است.
افراد مبتلا به آسم در مواجهه با آلودگی هوا با حملات شدیدتری روبرو می‌شوند، به همین دلیل در روزهای آلوده مراجعه افراد به مراکز درمانی افزایش می‌یابد. همچنین، آمار مرگ‌ومیر این بیماران در این شرایط به‌طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.
علاوه بر این، آلودگی هوا می‌تواند موجب کاهش انعطاف‌پذیری رگ‌ها، سفت شدن آنها و در نتیجه افزایش فشار خون شود که عملکرد عروق کرونر را مختل و خطر بروز بیماری‌های قلبی را بیشتر می‌کند. این تاثیرات حتی برای افراد سالم نیز می‌تواند زیان‌بار باشد، اما در کسانی که پیش‌زمینه بیماری‌های قلبی دارند، تهدیدی جدی به شمار می‌رود.
در کودکان، با توجه به حساسیت بیشتر دستگاه تنفسی و سرعت رشد بالای بدن، آسیب‌پذیری ناشی از آلودگی هوا بیشتر است. قرار گرفتن در معرض هوای آلوده می‌تواند منجر به علائمی نظیر سرفه، تنگی نفس و مشکلات تمرکزی شود.
اثرات آلودگی هوا دو دسته‌اند: کوتاه‌مدت و بلندمدت. اثرات کوتاه‌مدت شامل تشدید بیماری‌های تنفسی است که شرایط بیمارانی مانند مبتلایان به آسم را وخیم‌تر می‌کند. اثرات بلندمدت آلودگی می‌تواند به بیماری‌های جدی‌تری منجر شود، از جمله بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی (COPD) یا حتی سرطان ریه.
افرادی که در معرض آلودگی مکرر قرار دارند، ظرف ۱۰ سال ممکن است به بیماری‌هایی مانند COPD مبتلا شوند. درمان این بیماری‌ها بسیار پرهزینه است و زندگی روزمره فرد را به شدت مختل می‌کند. همچنین، این بیماران ممکن است با پیامدهای بیشتری مانند مشکلات تنفسی و کاهش کیفیت زندگی مواجه شوند.
تحقیقات نشان می‌دهند که حدود ۷۰ درصد از آلودگی هوای شهرهای بزرگ از وسایل نقلیه موتوری ناشی می‌شود و مابقی به سایر منابع آلاینده مانند کارخانه‌ها و مصرف سوخت در ساختمان‌ها مربوط است. استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد یکی از دلایل اصلی این آلودگی محسوب می‌شود.
عوامل دیگری مانند تراکم جمعیت، ترافیک، و عدم رعایت استانداردهای محیط‌زیستی نیز تشدیدکننده این مشکل هستند. برای مقابله با این چالش، استراتژی‌هایی نظیر بهبود کیفیت سوخت، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی و اعمال محدودیت بر خودروهای آلاینده ضروری است.
در روزهایی که آلودگی هوا شدت می‌یابد، بهتر است افراد از خانه خارج نشوند و از ورزش شدید در فضای باز پرهیز کنند. داشتن خواب کافی و استفاده از ماسک‌های استاندارد از دیگر اقدامات مهم در این شرایط است.
تغذیه مناسب نیز نقش کلیدی در مقابله با عوارض آلودگی دارد. مصرف مایعات کافی، میوه‌های رنگارنگ، ویتامین‌های گروه B و C می‌توانند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کنند. استفاده از ماسک و استراحت کافی همچنان از موثرترین راهکارها برای حفظ سلامتی در هوای آلوده هستند.
