عصر ایران - فاجعه چرنوبیل در 26 آوریل 1986، تنها یک انفجار محلی نبود، بلکه یک بحران جوی بود که نقشه آلودگی اروپا را برای دهه ها بازنویسی کرد. انتشار 10 روزه مواد رادیواکتیو از راکتور شماره 4، توده ای نامرئی خلق کرد که حرکت آن توسط سامانه های متغیر آب و هوایی دیکته می شد و پیامدهای آن، گستره ای فراتر از مرزهای اوکراین شوروی داشت.

زمان بندی انتشار و نقش متغیر باد

انتشار گسترده مواد رادیواکتیو از نیروگاه هسته ای چرنوبیل طی حدود 10 روز، یعنی از 26 آوریل تا 5 می 1986، به طول انجامید. در این دوره، تغییرات مداوم در سامانه های پرفشار و کم فشار، جهت حرکت ابر را بارها تغییر داد و یک الگوی آلودگی پیچیده و چندلایه ایجاد کرد.

فاز 1: مسیر اولیه به سوی شمال غرب (26 تا 28 آوریل)

بلافاصله پس از انفجار، بادهای غالب توده اولیه را به سمت شمال غربی هدایت کردند. این مسیر مستقیما کشورهای منطقه بالتیک (مانند لیتوانی و لتونی) و سپس اسکاندیناوی را تحت تاثیر قرار داد.

این سوئد بود که در تاریخ 28 آوریل، با شناسایی سطوح بالای تشعشعات در نیروگاه هسته ای فورس مارک، دنیا را از وقوع این حادثه ناگوار مطلع ساخت.

فاز 2: چرخش به شرق و جنوب شرق (28 تا 30 آوریل)

با تغییر سیستم های آب و هوایی، جهت حرکت توده تغییر کرد. بخش عظیمی از ابر رادیواکتیو به سمت شرق و جنوب شرقی چرخید و آلودگی گسترده ای را در خاک کشورهای مجاور، به ویژه بلاروس (که بیشترین میزان رسوب را دریافت کرد)، و همچنین بخش هایی از روسیه و اوکراین ایجاد کرد.

فاز 3: حرکت به سوی اروپای مرکزی و غرب (30 آوریل تا 5 می)

در مرحله نهایی، توده عظیمی از مواد به سمت غرب و جنوب اروپا سرازیر شد. این آلودگی از روی کشورهایی چون آلمان، اتریش، سوئیس، شمال ایتالیا و سپس فرانسه عبور کرد و بین 2 تا 4 می به بریتانیا و ایرلند رسید.

رسوب مرطوب: عامل تعیین کننده نقاط داغ آلودگی

مهم ترین عاملی که تعیین کرد آلودگی رادیواکتیو چقدر به سطح زمین خواهد رسید و در کجا متمرکز می شود، پدیده «رسوب مرطوب» (Wet Deposition) یا همان بارندگی بود.

باران با شستن ذرات رادیواکتیو از لایه های بالایی جو و نشاندن آنها روی خاک، مسئول ایجاد نقاط داغ آلودگی در مناطقی شد که حتی از نظر جغرافیایی، صدها کیلومتر دورتر از چرنوبیل بودند.

اروپا: مناطق کوهستانی آلپ در اتریش، آلمان و ایتالیا به دلیل نرخ بالای بارندگی، آلودگی قابل توجهی را تجربه کردند.

بریتانیا: ارتفاعات کامبریا و ولز که مناطق باران خیز هستند، به شدت آلوده شدند. این امر منجر به محدودیت های طولانی مدت در چرای دام ها در آن مناطق شد.

ایزوتوپ های کلیدی و میراث ماندگار

ابر چرنوبیل حاوی طیف وسیعی از ایزوتوپ ها بود، اما دو عنصر کلیدی، مسئول اصلی پیامدهای بهداشتی فوری و آلودگی طولانی مدت محیط زیست بودند:

در حالی که ایزوتوپ هایی با نیمه عمر کوتاه مانند ید-131 به سرعت تجزیه شدند، سزیم-137 به دلیل نیمه عمر طولانی خود، عامل اصلی آلودگی مناطق خارج از منطقه ممنوعه چرنوبیل برای چندین دهه باقی ماند.

گستره نهایی

پس از پایان انتشار مواد از راکتور چرنوبیل، ذرات باقی مانده در نهایت در غلظت های بسیار پایین در سراسر نیمکره شمالی، از جمله آمریکای شمالی، آسیا و شمال آفریقا، شناسایی شدند. با این حال، پیامدهای جدی و قابل توجه بهداشتی و محیط زیستی، عمدتا محدود به قاره اروپا و به ویژه کشورهای مجاور راکتور بود.

منابع تخصصی و مشاهده بصری

درک مسیر پیچیده پراکندگی مواد رادیواکتیو بر پایه تحقیقات جامع نهادهای بین المللی و ملی استوار است.

یکی از منابع کلیدی برای بازسازی مسیر حرکت ابر رادیواکتیو، گزارش های موسسه حفاظت در برابر تشعشع و ایمنی هسته ای (Institut de Radioprotection et de Sûreté Nucléaire) فرانسه یا به اختصار IRSN بوده است.

این موسسه یک نهاد متخصص دولتی در فرانسه است که در زمینه ایمنی هسته ای و حفاظت در برابر تشعشع فعالیت می کند. وظیفه اصلی آن انجام تحقیقات، نظارت و ارائه پشتیبانی فنی مستقل به مقامات دولتی فرانسه در ارزیابی و مدیریت ریسک های هسته ای و رادیولوژیک است.

درسی از یک فاجعه جوی

حرکت ابر رادیواکتیو چرنوبیل نشان داد که یک فاجعه محلی در مقیاس هسته ای، می تواند به سرعت تبدیل به یک بحران جهانی شود که مرزهای سیاسی را در می نوردد. درک دقیق مسیر حرکت این توده و نقش حیاتی آب و هوا و بارندگی، همچنان یک درس کلیدی برای برنامه ریزی های واکنش اضطراری و ارزیابی ریسک های محیط زیستی در سطح بین المللی باقی مانده است.

خودروهای برقی یا بنزینی،کدام به‌صرفه‌تر است؟