سینوزیت به معنای التهاب یا عفونت سینوسها است که با گرفتگی بینی، ترشحات غلیظ، سردرد و فشار اطراف چشمها همراه میشود، این بیماری میتواند خفیف و گذرا باشد یا در صورت درماننشدن، به مشکلات جدی منجر شود و کودکان به دلیل داشتن سیستم ایمنی ضعیفتر بیشتر در معرض ابتلا به سینوزیت قرار میگیرند.
به گزارش ایمنا، سینوزیت به معنای التهاب یا عفونت در سینوسها است و سینوسها همان حفرههای پر از هوا در اطراف بینی، گونهها، پیشانی و پشت چشمها هستند که به سبکسازی جمجمه، تنظیم دما و رطوبت هوای تنفسی و تقویت کیفیت صدا کمک میکنند. وقتی این حفرهها به دلیل عوامل مختلف مانند ویروسهای سرماخوردگی، باکتریها یا آلرژیها دچار التهاب شوند، مسیر تخلیه ترشحات مسدود میشود و فرد احساس فشار و سنگینی در سر پیدا میکند.
این بیماری میتواند به دو شکل حاد که به طور معمول کمتر از چهار هفته طول میکشد یا مزمن که بیش از سه ماه ادامه دارد، بروز کند و شدت آن بسته به شرایط فرد متفاوت است.
علائم سینوزیت متنوع است و میتواند از خفیف تا شدید تغییر کند، گرفتگی بینی، ترشحات غلیظ و زرد یا سبز رنگ، درد یا فشار در اطراف چشمها، گونهها و پیشانی، سردردهای مداوم، کاهش یا از دست دادن حس بویایی و گاهی تب از نشانههای اصلی هستند و در برخی افراد، درد در دندانهای بالایی یا گوش نیز مشاهده میشود و علاوه بر این، خستگی عمومی، بوی بد دهان و سرفههای شبانه میتوانند همراه با سینوزیت ظاهر شوند و باید توجه داشت که تشخیص درست سینوزیت اهمیت بالایی دارد، زیرا بسیاری از این علائم با سرماخوردگی یا آلرژی اشتباه گرفته میشوند.
اگرچه بیشتر موارد سینوزیت خفیف است و با مراقبتهای ساده یا درمان دارویی برطرف میشود، اما در بعضی شرایط میتواند جدی و خطرناک باشد. عفونتهای درمان نشده ممکن است به بافتهای اطراف چشم سرایت کنند و باعث ورم یا مشکلات بینایی شوند و در موارد نادر، گسترش عفونت به مغز میتواند منجر به مننژیت یا آبسه مغزی شود که تهدیدکننده زندگی است، بنابراین توجه به علائم طولانی مدت یا شدید و مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق، اقدامی حیاتی محسوب میشود.
کودکان به دلیل داشتن سیستم ایمنی در حال رشد و مجاری تنفسی کوچکتر، بیشتر در معرض ابتلاء به سینوزیت هستند. در آنها علائم ممکن است متفاوت از بزرگسالان باشد و به عنوان مثال بیقراری، گریههای مکرر، سرفههای شبانه، ترشحات طولانی مدت بینی، مشکلات خواب و حتی کاهش اشتها میتوانند نشانههای هشداردهنده باشند و از آنجا که بسیاری از این علائم شبیه سرماخوردگی ساده است، والدین و پزشکان باید دقت بیشتری در تشخیص داشته باشند و درمان به موقع در کودکان اهمیت ویژهای دارد، زیرا تأخیر میتواند به مشکلات گوش میانی یا عفونتهای مکرر تنفسی منجر شود.
والدین باید نسبت به علائم سینوزیت در فرزندان حساس باشند، به ویژه اگر نشانهها بیش از ۱۰ روز ادامه پیدا کند یا با تب و ضعف شدید همراه شوند و اقدامات سادهای مانند شستوشوی بینی با سرم نمکی، مرطوب نگه داشتن هوای اتاق، مصرف مایعات کافی و استراحت میتوانند به کاهش علائم کمک کنند، اما با این حال، مراجعه به پزشک در صورت تداوم یا شدت علائم ضروری است تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود و توجه والدین نه تنها به درمان بیماری کمک میکند، بلکه کیفیت زندگی کودک را نیز بهبود میبخشد و از تبدیل یک مشکل ساده به یک بیماری خطرناک جلوگیری میکند.
با توجه به تأثیر بیماری سینوزیت بر ابعاد مختلف زندگی افراد، پیرامون ساختار و عملکرد سینوسها، دلایل شیوع بالای سینوزیت، ابتلای کودکان به سینوزیت و روند تکامل سینوسها، باورهای نادرست درباره ابتلاء به این بیماری، تشخیص افتراقی سینوزیت از سرماخوردگی در کودکان، نقش سرماخوردگی و هوای سرد در بروز یا تشدید سینوزیت، عوارض احتمالی سینوزیت و موارد هشداردهنده، درمان سینوزیت عفونی و آلرژیک، ماهیت و مدیریت سینوزیت مزمن و راهکارهای پیشگیری از سینوزیت به ویژه در کودکان، با محسن رئیسی، فوق تخصص ریه کودکان گفتوگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه میخوانید.
رئیسی: سینوسها بخشی از دستگاه تنفسی فوقانی هستند و نقش اساسی آنها تخلیه ترشحات تنفسی، حذف ذرات خارجی و پاکسازی راههای هوایی از ویروسها و باکتریها است. برخلاف تصور عمومی، سینوسها از بدو تولد وجود دارند، اما همه آنها همزمان شکل نمیگیرند و تنها بعضی سینوسها در نوزاد وجود دارند و بقیه طی سالهای کودکی تکامل پیدا میکنند و تا حدود هفت تا ۱۰ سالگی به رشد کامل میرسند و به همین دلیل است که در کودکان نیز مانند بزرگسالان، سینوزیت میتواند رخ دهد و محدود به سن خاصی نیست.
از لحاظ ساختار، پنج گروه اصلی سینوس در چهره شامل سینوسهای پیشانی، فکی (گونه)، اتموئید، اسفنویید و ماگزیلاری وجود دارد که این حفرهها دارای اپیتلیوم تنفسی هستند و سطح داخلی آنها از مژکهای ریز تشکیل شده است، این مژکها با حرکتهای منظم خود ترشحات را از عمق سینوس به سمت بینی هدایت میکنند و ترشحات، حامل ذرات آلاینده، ویروسها و باکتریها هستند و این سیستم بهگونهای طراحی شده است که اجازه تجمع این میکروارگانیسمها را ندهد.
وقتی این مکانیسم طبیعی در اثر عفونت ویروسی، آلرژی، التهاب یا انسداد مختل شود، ترشحات دیگر تخلیه نمیشوند، خلط غلیظ میشود، در فضای سینوس جمع میشود، جریان خروجی بسته میشود و محیط مناسب برای رشد باکتریها یا تداوم التهاب آلرژیک فراهم میشود و در این مرحله است که فرد با سینوزیت مواجه میشود، سینوزیت یک بیماری است که یک سرماخوردگی ساده یا در مقابل بیماریهای آلرژیک میتواند زمینهساز آن باشد.
رئیسی: یکی از مهمترین چالشها، افتراق سینوزیت از سرماخوردگی است، چراکه بسیاری از نشانهها مشترک هستند و از جمله این علائم میتوان به سرفه، خلط، گرفتگی بینی یا حتی تب اشاره کرد، اما تفاوتها دقیقتر و کلیدیتر است؛ در سرماخوردگی، تب به طور معمول خفیف است و ظرف ۴۸ تا ۷۲ ساعت بهبود پیدا میکند، اما در سینوزیت عفونی، تب میتواند بالای ۳۹ درجه باشد و بیش از سه روز تداوم داشته باشد و اگر کودکی ۷۲ ساعت تب بالا همراه با ترشحات بینی داشته باشد، به خصوص اگر ترشحات چرکی و غلیظ باشند، یکی از تشخیصهای قطعی، سینوزیت عفونی است.
دسته دوم سینوزیت، سینوزیت آلرژیک است که برخلاف نوع عفونی به طور معمول تب ندارد یا تب بسیار خفیف است، اما بیمار احساس فشار یا درد در ناحیه پیشانی، اطراف چشم، گونهها و پشت بینی دارد. ترشحات ممکن است بیرنگ یا زرد کمرنگ باشند و مهمتر از همه اینکه علائم طولانیمدت هستند. بسیاری از افراد شکایت دارند که در فصل سرما یا هنگام تغییرات دما، سینوزیت آنها عود میکند که این شرایط در واقع همان سینوزیت آلرژیک است.
نکته مهم دیگر، مدت زمان علائم است و باید توجه داشت که سرماخوردگی یک بیماری خودمحدودشونده است و به طور معمول ظرف هفت روز فروکش میکند، اما اگر ترشحات بینی بیش از ۱۰ تا ۱۴ روز ادامه داشته باشند، در حالی که تب شدید وجود ندارد، احتمال سینوزیت مطرح میشود و این ارزیابی بالینی بسیار مهم است، زیرا درمان سینوزیت عفونی و آلرژیک به صورت کامل متفاوت است.
رئیسی: سرماخوردگی میتواند زمینهساز سینوزیت باشد، اما علت مستقیم آن نیست؛ هنگامی که فرد دچار سرماخوردگی ویروسی میشود، عملکرد مژکهای تنفسی کاهش مییابد، مژکها کند میشوند و ترشحات در سینوسها تجمع پیدا میکنند که این شرایط راه را برای ورود باکتری و ایجاد سینوزیت باز میکند، بنابراین سرماخورده بودن یک عامل کمککننده به بروز سینوزیت است و یک علت مستقل محسوب نمیشود.
در مورد نقش هوای سرد بر بروز سینوزیت، تحقیقهای علمی نشان میدهد که خود هوای سرد عامل بروز سینوزیت نیست، اما در افراد مبتلا به آلرژی یا سینوزیت مزمن، برخورد ناگهانی با هوای سرد میتواند علائم را تشدید کند و احساس درد یا فشار در ناحیه صورت بدهد و اصطلاحی که برای این حالت استفاده میشود سینوزالژی است که این شرایط به معنای یک التهاب گذرا است.
تأثیر خیس بودن مو بر بروز سینوزیت، باوری است که پشتوانه علمی ندارد؛ خیس بودن مو احتمال سرماخوردگی را بالا نمیبرد و ارتباط مستقیم با سینوزیت نیز ندارد، اما با این حال، افرادی که آلرژی دارند ممکن است نسبت به تغییر دما حساس باشند و احساس ناخوشایندی در سینوسهای خود تجربه کنند.
رئیسی: بیشتر موارد سینوزیت عفونی و آلرژیک، با درمان مناسب به صورت کامل قابل کنترل هستند و به ندرت عارضه جدی ایجاد میکنند، اما از آنجایی که بعضی سینوسها، مانند سینوسهای پیشانی و اسفنویید، با مغز در ارتباط آناتومیک هستند، احتمال انتقال عفونت وجود دارد، البته این اتفاق بسیار نادر است، اما از نظر پزشکی اهمیت دارد.
در سینوزیت عفونی درمان نشده یا دیر درمان شده، امکان ورود عفونت به بافتهای اطراف چشم، استخوانهای پیشانی یا حتی پردههای مغزی وجود دارد که این عوارض شدید اغلب با تب بالا، بیحالی، تورم اطراف چشم و سردردهای غیرمعمول همراه هستند و به همین دلیل است که تأکید میشود سینوزیت عفونی باید با آنتیبیوتیک مناسب و دوره کامل ۱۰ روزه درمان شود و قطع زودهنگام آنتیبیوتیک میتواند زمینه عود یا عفونتهای شدید را فراهم کند.
در مورد سینوزیت آلرژیک، عوارض به طور معمول کمتر خطرناک است، اما مزمن شدن بیماری کیفیت زندگی را پایین میآورد و بیمار به صورت دائم با خلط پشت حلق، فشار سینوسی، خستگی و گرفتگی بینی روزانه دستوپنجه نرم میکند و درمان آلرژی و کنترل عوامل محرک برای این بیماران ضروری است.
رئیسی: در سینوزیت عفونی، ستون اصلی درمان آنتیبیوتیک است و پزشک باید نوع، دز و مدت درمان را بر اساس سن، شدت بیماری و سابقه بیمار تعیین کند. دوره استاندارد درمان حداقل ۱۰ روز است و قطع زودتر از موعد میتواند منجر به عود بیماری شود و علاوه بر آنتیبیوتیک، استفاده از اسپریهای ضدالتهاب و داروهای خلطآور نیز کمککننده است.
در سینوزیت آلرژیک، رویکرد درمانی متفاوت است، چراکه در این بیماران، عامل اصلی آلرژی است و نه عفونت، بنابراین درمانهای ضدآلرژی از جمله آنتیهیستامینها، اسپریهای کورتونی بینی و شستوشوی منظم بینی نقش اساسی دارند و اگر آلرژی تشخیص داده نشود، پزشک ممکن است به اشتباه آنتیبیوتیک تجویز کند که تأثیری روی بهبود بیمار ندارد.
در مورد بخور دادن، مطالعات علمی نشان میدهد که بخور طول بیماری را کوتاه نمیکند و تأثیر درمانی قطعی ندارد، اما میتواند غلظت خلط را کاهش دهد، مسیر تخلیه ترشحات را بازتر کند و از نظر ذهنی احساس بهتری به بیمار بدهد، بنابراین بخور به عنوان یک درمان کمکی میتواند به کار برده شود.
رئیسی: سینوزیت مزمن به طور معمول همان سینوزیت آلرژیک است که به دلیل ماهیت التهابی و حساسیتی خود، درمان قطعی ندارد، اما به طور کامل قابل کنترل است و این بیماران ممکن است سالها با علائمی مانند خلط پشت حلق، گرفتگی بینی، فشار صورت و حملات عودکننده مواجه باشند که علت اصلی آن واکنشهای التهابی است که با کوچکترین محرک فعال میشوند.
درمان این گروه بیماران ترکیبی است و شامل کنترل آلرژی با دارو، استفاده طولانیمدت از اسپریهای بینی، شستوشوی مستمر بینی و مدیریت محیطی میشود و در موارد خاص، اگر سینوسها دچار انسداد ساختمانی شده باشند، ممکن است ارجاع به متخصص گوش و حلق و بینی و بررسی جراحی مطرح شود، اما در اغلب موارد با درمان دارویی و مدیریت سبک زندگی، بیمار میتواند به زندگی عادی بازگردد.
نکته مهم این است که سینوزیت مزمن خطری مشابه سینوزیت عفونی شدید ندارد و به طور معمول عارضه جدی ایجاد نمیکند، اما به دلیل تداوم علائم، بر کیفیت خواب، تمرکز و عملکرد روزانه تأثیر میگذارد و درمان و کنترل مداوم ضروری است.
رئیسی: پیشگیری از سینوزیت وابسته به کاهش عوامل خطر است؛ یکی از مهمترین عوامل، قرار نگرفتن در معرض دود سیگار است، چراکه دود، چه به صورت فعال و چه غیرفعال، عملکرد مژکهای تنفسی را مختل میکند و احتمال سینوزیت را بهویژه در کودکان بالا میبرد و عامل مهم دیگر، پیشگیری از سرماخوردگیهای مکرر است، چراکه هر سرماخوردگی میتواند زمینه التهاب و سینوزیت را فراهم کند.
در افراد پرخطر مانند کودکان، سالمندان یا بیماران دارای ضعف سیستم ایمنی، تزریق واکسن آنفلوانزا میتواند بسیار کمککننده باشد. آنفلوانزا یکی از بیماریهایی است که به دلیل التهاب شدید در مجاری تنفسی، احتمال سینوزیت را افزایش میدهد و در نتیجه واکسیناسیون به شکل غیرمستقیم از بروز سینوزیت نیز جلوگیری میکند.
در بیماران مبتلا به سینوزیت آلرژیک یا مزمن نیز استفاده از محافظ پیشانی و بینی در هوای سرد، اجتناب از محرکها، شستوشوی روزانه بینی با سرم فیزیولوژی و کنترل آلرژنهای محیطی نقش کلیدی دارد.
