شیوع آنفلوآنزا در ایران هر ساله با تغییرات مختلفی همراه است. امسال، ویروس آنفلوآنزای نوع A و بهویژه زیرسویه H3N2 در بسیاری از استانها درحال گسترش است. این زیرسویه، که معمولاً در فصول پاییز و زمستان شیوع بیشتری پیدا میکند، امسال باعث افزایش قابلتوجهی در تعداد موارد ابتلا و بستریها در بیمارستانها شده است.
به گزارش زومیت، ویروس آنفولانزا به ویژه در افراد مسن، کودکان و کسانی که دارای بیماریهای زمینهای هستند، بیشتر از سایر گروهها اثر میگذارد. مسئولان بهداشتی کشور تأکید دارند که اقدامات پیشگیرانه نظیر واکسیناسیون بهموقع و رعایت بهداشت فردی میتواند در کاهش شیوع این بیماری مؤثر باشد.
کودکان، افراد سالخورده، زنان باردار، افرادی که مبتلا به بیماریهای مزمن هستند و کارکنان بخش مراقبتهای بهداشتی، دربرابر ابتلا به آنفولانزا یا درگیری با مشکلات مرتبطی نظیر ذاتالریه، برونشیت و عفونتهای سینوس و گوش آسیبپذیر هستند. در این میان، مخصوصا کودکان کمتر از دو سال از آسیبپذیری زیادی برخوردار هستند. کودکان دارای سن کمتر از ۶ ماه نمیتوانند واکسن آنفلوآنزا را دریافت کنند بنابراین برای حفاظت از آنها دربرابر این ویروس بهترین راه این است افرادی که در تماس با آنها قرار میگیرند، واکسینه شوند.
افراد بزرگسال ۶۵ ساله و بالاتر، بهعلت ضعف سیستم ایمنی نسبتبه افراد جوانتر سالم در معرض خطر بیشتری قرار دارند. بهطور معمول، بیشتر مرگومیرهای ناشی از انفلوآنزا و بیش از نیمی از بستریهای مرتبط با این بیماری مربوط به افراد سالخورده است.
احتمال ابتلا به آنفلوآنزای شدید در زنان باردار و نیز زنانی که طی دو هفتهی قبل از ابتلا به بیماری زایمان کردهاند، نسبتبه زنان غیرباردار بیشتر است. احتمال بروز عوارض ناشی از این بیماری در افرادی که دچار مشکل سلامتی مزمن مانند موارد زیر هستند، بیشتر است:
با توجه به افزایش موارد ابتلا به آنفلوآنزا، متخصصان بهداشتی بر اهمیت واکسیناسیون و پیگیری سریع درمان تأکید دارند. واکسنهای موجود در بازار بهویژه در برابر ویروس نوع A و زیرسویه H3N2 مؤثر هستند و در صورتی که بهموقع مصرف شوند، میتوانند به کاهش شدت علائم و مدت بیماری کمک کنند.
ویروس آنفلوآنزا به سه نوع اصلی تقسیم میشود: نوع A، نوع B و نوع C. از این میان، ویروس نوع A یکی از شایعترین و گاهی خطرناکترین انواع آنفلوآنزا است که معمولاً موجب همهگیریهای جهانی میشود. این نوع ویروس به دلیل وجود پروتئینهای سطحی خاصی به نام هموگلوتینین (H) و نورآمینیداز (N)، به زیرسویههای مختلف تقسیم میشود.
یکی از مهمترین زیرسویههای ویروس آنفلوآنزا نوع A، زیرسویه H3N2 است. این زیرسویه بهویژه در فصول سرد سال، باعث افزایش تعداد موارد آنفلوآنزا در بسیاری از کشورها، میشود. H3N2 بهویژه در گروههای پرخطر مانند سالمندان، کودکان، و افراد دارای بیماریهای زمینهای میتواند منجر به عوارض شدیدتری شود. ویژگیها و چالشهای زیرسویه H3N2 به صورت زیر است:
دوره کمون آنفلوآنزا به مدت زمانی اطلاق میشود که فرد پس از تماس با ویروس تا بروز اولین علائم بیماری، احساس نمیکند که مبتلا به آنفلوآنزا شده است. این دوره معمولاً بین یک تا چهار روز طول میکشد و در اکثر افراد، علائم بیماری مانند تب، سرفه، گلودرد و بدندرد پس از این مدت شروع میشود.
مدت زمان دوره کمون آنفلوآنزا ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد و بستگی به عواملی همچون وضعیت سیستم ایمنی بدن و نوع ویروس در گردش دارد. تشخیص بهموقع و شروع درمان در این دوره میتواند به کاهش شدت علائم و کوتاهتر شدن مدت بیماری کمک کند.
انتقال تنفسی عمدتا بهوسیلهی قطراتی که در اثر سرفه و عطسه در فضا پخش میشوند، صورت میگیرد انتقال ویروس ازطریق هوا در فواصل کوتاه ممکن است اتفاق بیفتد خصوصا در فضاهای محصور و شلوغ. آلودگی دست و تزریق مستقیم ویروس منشا احتمالی دیگری برای انتقال این ویروس است.
اگر فکر میکنید دچار آنفلوآنزا شدهاید، در خانه بمانید، استراحت کنید و از تماس با دیگران بپرهیزید، مگر اینکه نیاز به مراقبتهای پزشکی داشته باشید. برای پیشگیری از انتشار آنفلوآنزا، تا حداقل ۲۴ ساعت پس از فروکش کردن تب، از تماس با دیگران خودداری کنید.
آنفلوآنزا عفونت تنفسی حاد با شدتهای مختلف است که از عفونتی بدون علامت تا یک بیماری کشنده متغیر است. علائم معمول آنفلوآنزا شامل شروع ناگهانی تب، لرز، گلودرد، سرفه خشک است که اغلب با سردرد، زکام، درد عضله و خستگی مفرط همراه است. علائم کمتر شایع آن استفراغ و اسهال است. احتمال بروز اسهال و استفراغ در کودکانی که دچار آنفلوآنزا میشوند، بیشتر است.
تمام افرادی که به آنفلوآنزا مبتلا میشوند، تب را تجربه نمیکنند. عوارض آنفلوآنزا ذاتالریه، عفونت گوش میانی و تشدید بیماریهای مزمن است. این بیماری در افراد سالخورده، نوزادان و کودکان کم سن و سال و در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف به شکل شدیدتری دیده میشود. مرگ ناشی از آنفولانزای فصلی عمدتا در افراد مسن و افراد مبتلا به بیماریهای مزمن اتفاق میافتد.
زیرسویه H3N2 ویروس آنفلوآنزا معمولاً علائم مشابه سایر انواع آنفلوآنزا ایجاد میکند، اما میتواند شدت بیشتری داشته باشد، بهویژه در افراد مسن یا دارای بیماریهای مزمن. علائم شایع این زیرسویه شامل تب بالا، سرفه خشک، گلودرد، بدندرد، سردرد شدید و خستگی مفرط است. علاوهبراین، افرادی که به این ویروس مبتلا میشوند، ممکن است دچار آبریزش بینی، درد عضلانی و لرز شوند.
در موارد شدیدتر، زیرسویه H3N2 میتواند منجر به مشکلات تنفسی جدی مانند ذاتالریه و بستری شدن در بیمارستان شود. بهویژه در گروههای پرخطر مانند سالمندان، کودکان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، این علائم میتواند به سرعت تشدید شود.
درمورد علائم هشداردهنده و جدیتر مرتبط با عوارض ناشی از آنفلوآنزا دقت کنید. این علائم در کودکان شامل موارد زیر میشوند:
علائم خطرناک در بزرگسالان شامل موارد زیر میشوند:
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سالهای اخیر چندین داروی جدید ضد ویروسی را برای درمان آنفلوآنزا تأیید کرده است. این داروها بهطور خاص برای کاهش شدت علائم و کوتاهتر کردن مدت بیماری طراحی شدهاند. داروهای ضدویروسی در صورتی مؤثرتر هستند که در اوایل ابتلا به بیماری مصرف شوند، بهویژه در دو روز اول پس از ظهور علائم. این داروها معمولاً به صورت قرص، مایع، پودر استنشاقی یا محلول وریدی در دسترس هستند و پزشک بسته به وضعیت بیمار، بهترین گزینه را تجویز میکند.
مصرف این داروها به کاهش علائم آنفلوآنزا مانند تب، سرفه، بدن درد و خستگی کمک میکند و ممکن است خطر عوارض جانبی مانند تهوع، سردرد یا مشکلات گوارشی را ایجاد کند. از آنجایی که مصرف داروها در مراحل اولیه بیماری بیشترین اثربخشی را دارد، توصیه میشود که در صورت تشخیص علائم آنفلوآنزا، درمان دارویی به سرعت آغاز شود.
علاوه بر داروهای ضدویروسی، مراقبتهای حمایتی مانند استراحت کافی، مصرف مایعات و استفاده از داروهای مسکن برای کاهش تب و درد نیز میتواند به بهبود سریعتر کمک کند. در برخی موارد، بستری شدن در بیمارستان و استفاده از درمانهای پیشرفتهتری ممکن است ضروری باشد، بهویژه برای افراد در گروههای پرخطر مانند سالمندان، کودکان و افراد دارای بیماریهای مزمن.
بهخاطر داشته باشید که آنتیبیوتیکها در درمان آنفلوآنزا مؤثر نیستند، پس از مصرف خودسرانهی این داروها برای درمان آنفلوآنزا پرهیز کنید.
علاوهبر واکسیناسیون، اقدامات پیشگیرانهی روزمره مهم هستند. از افرادی که بیمار شدهاند دوری کنید و نکات بهداشتی مانند شستن مکرر دستها را رعایت کنید. بهترین زمان دریافت واکسن آنفلوآنزا قبل از شروع انتشار بیماری در جامعه است، زیرا پس از واکسیناسیون حدود دو هفته طول میکشد تا آنتیبادیها در بدن ایجاد شده و محافظت در برابر آنفلوآنزا حاصل شود. در فصل آنفلوآنزا تاجایی که ممکن باشد از فضاهای محصور و شلوغ و از تماس نزدیک با افرادی که دچار عفونتهای حاد تنفسی شدهاند، اجتناب کنید.
واکسیناسیون آنفلوآنزا یکی از مهمترین راههای پیشگیری از بیماری است، اما چون سویههای ویروس آنفلوآنزا (A و B) بهسرعت تغییر میکنند، واکسنها همیشه نمیتوانند بهطور کامل با سویههای در گردش تطابق داشته باشند. کارشناسان واکسن را ماهها قبل از شروع فصل آنفلوآنزا تولید میکنند و این تأخیر میتواند سبب شود که واکسن کاملاً مطابق با سویههای جدید نباشد. بهعنوان مثال، واکسنهای امسال در برابر سویههای H1N1 و H3N2 محافظت میکنند، اما نحوهی تولید واکسن (که اغلب با استفاده از تخممرغ انجام میشود) میتواند بر اثر بخشی آن تأثیر بگذارد.
مطابق با اطلاعات مرکز مدیریت و پیشگیری بیماری (CDC)، واکسنهای آنفلوآنزای چهارگانه امسال، که در برابر چهار سویه محافظت میکنند، توانستهاند تا حدی در برابر بیماری محافظت ایجاد کنند. حتی در شرایطی که واکسنها تطابق خوبی داشته باشند، ممکن است همیشه اثرگذاری کامل نداشته باشند. بهطور متوسط، واکسنها خطر ابتلا به بیماری را از ۳۰ درصد به ۶۰ درصد کاهش میدهند.
برای پیشگیری از آنفولانزا تغذیه مناسب میتواند نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن داشته باشد. غذاهای مفید برایآنفولانزا شامل مواد غنی از ویتامین C مانند مرکبات، فلفل دلمهای، کیوی، توت فرنگی و گوجه فرنگی هستند که به تقویت دفاع بدن و کمک به مبارزه با ویروسها میکنند. ویتامین C با افزایش تولید گلبولهای سفید خون، به تقویت سیستم ایمنی کمک میکند و بهویژه در برابر عفونتهای تنفسی مؤثر است.
همچنین، مصرف غذاهایی مانند سوپ مرغ و آبگوشت استخوان که خاصیت ضد التهابی دارند، میتواند به بهبود سیستم ایمنی و کاهش علائم سرماخوردگی و آنفولانزا کمک کند. این غذاها به دلیل داشتن اسید آمینههای پروولین و گلیسین، به کاهش التهاب در بدن و بهبود عملکرد سیستم ایمنی کمک میکنند.
غذاهایی مانند سیر، زنجبیل، زردچوبه و فلفل قرمز دارای خواص ضد ویروسی و ضد التهابی هستند و میتوانند به پیشگیری از ابتلا به آنفولانزا کمک کنند. سیر بهویژه به دلیل داشتن ترکیبات آلیسین شناخته شده است که خاصیت ضد ویروسی دارد و میتواند به مبارزه با ویروسها کمک کند.
مصرف مواد غذایی غنی از روی مانند آجیل، دانهها، گوشت قرمز و غذاهای دریایی نیز به تقویت سیستم ایمنی و تسریع در بهبود پس از بیماری کمک میکند. روی نقش مهمی در عملکرد سلولهای ایمنی بدن دارد و کمبود آن میتواند سیستم ایمنی را تضعیف کند.
همچنین، مصرف مایعات کافی، بهویژه آب و چایهای گیاهی مانند چای سبز که سرشار از آنتیاکسیدانها است، میتواند به پاکسازی بدن از سموم و تقویت ایمنی کمک کند.
بهطور کلی، میزان کارایی واکسن میتواند از ۱۰ تا ۶۰-۷۰ درصد متغیر باشد و میزان اثربخشی متوسط آن معمولاً بین ۴۰ تا ۶۰ درصد قرار دارد. اما حتی این درصد هم میتواند بین افراد مختلف متفاوت باشد، زیرا وضعیت سلامتی هر فرد تأثیر زیادی بر میزان اثربخشی واکسن دارد.
بهعنوان مثال، افرادی که سیستم ایمنی ضعیفتری دارند (مثل کسانی که تحت شیمیدرمانی یا درمانهای اشعه قرار دارند یا داروهایی مصرف میکنند که موجب تضعیف سیستم ایمنیشان میشود) ممکن است واکسن را دریافت کنند، اما میزان محافظت واکسن برای آنها مانند فردی با سیستم ایمنی سالم نخواهد بود. این یکی از دلایل اصلی دریافت واکسن است: شما با دریافت واکسن میتوانید به کسانی که ایمنی پایینتری دارند کمک کنید.
موضوع دیگری که ممکن است بر اثربخشی واکسن تأثیر بگذارد، زمان دریافت واکسن است. معمولاً حدود دو تا چهار هفته زمان میبرد تا واکسن آنفلوآنزا در بدن اثر کند. بنابراین اگر شما در این مدت در معرض ویروس قرار بگیرید، ممکن است به بیماری مبتلا شوید. همچنین اگر واکسن را خیلی زودتر از شروع فصل شیوع آنفلوآنزا دریافت کرده باشید، ممکن است این واکسن در تمام فصل از شما محافظت نکند.
حتی اگر واکسن آنفلوآنزا را دریافت کرده باشید، باید از خود در برابر آنفلوآنزا محافظت کنید. برای مثال، خواب کافی داشته باشید، از کشیدن سیگار پرهیز کنید (چراکه عوارض بیماری در افراد سیگاری شدیدتر است) و دستهای خود را بهطور مرتب بشویید. اگر به آنفلوآنزا مبتلا شدید، در منزل بمانید و با رعایت اصول بهداشتی به سلامت عمومی جامعه کمک کنید.
مرکز مدیریت و پیشگیری بیماری، استفاده از هر واکسن آنفلوآنزای دارای مجوز مناسب برای سن را در جریان فصل آنفلوآنزا توصیه میکند. در ایران، انواع مختلف واکسنهای آنفلوآنزا بر اساس روش ساخت به شرح زیر موجود است:
واکسنهای مختلفی برای گروههای سنی مختلف مجاز است، و برخی از واکسنها برای گروههای خاص مانند کودکان بسیار کوچک یا افراد با سیستم ایمنی ضعیف توصیه نمیشوند. با این حال، هنگامی که بیش از یک واکسن مناسب برای گروه خاصی موجود باشد، این واکسنها هیچکدام بر دیگری اولویت ندارند و انتخاب بر اساس دسترسپذیری و توصیههای محلی خواهد بود.
امسال در ایران واکسن آنفلوآنزا با قیمت ۹۱۷ هزار تومان توزیع میشود که نسبت به سال گذشته افزایشی حدوداً ۲٫۵ برابری داشته است. این افزایش قیمت به دلیل حذف ارز دولتی و واردات واکسن با ارز آزاد است که باعث بالا رفتن هزینه تمامشده برای واردکنندگان و در نهایت مصرفکنندگان شده است.
افرادی که طی ۶ هفته پس از واکسیناسیون قبلی آنفلوآنزا دچار سندرم گیلنباره شده باشند، نباید واکسینه شوند؛ همچنین کسانی که دارای آلرژی شدید و مرگبار به یکی از اجزای واکسن هستند.
