مجموعه‌ای از گزارش‌های معتبر بین‌المللی ازجمله سازمان جهانی بهداشت، گزارش لَنست کانت‌داون (نام یک پروژه بین‌المللی معتبر علمی است که با مشارکت 100 دانشگاه هر ساله وضعیت تأثیرات تغییرات اقلیمی بر سلامت انسان را ارزیابی و منتشر می‌کند.) و ارزیابی‌های منطقه‌ای نظیر آژانس محیط‌زیست اروپا نشان می‌دهند که علی‌رغم پیشرفت‌های محدود، آلودگی هوا همچنان میلیون‌ها نفر را به کام مرگ می‌کشاند و پیامدهای آن فراتر از بیماری‌های تنفسی به حوزه‌هایی مانند زوال عقل، سکته، بیماری‌های قلبی و حتی کاهش عمر مفید می‌رسد.

7.9 میلیون مرگ در یک سال؛ تصویری تکان‌دهنده از بحران جهانی

براساس گزارش جدید State of Global Air 2025، آلودگی هوا مسئول 7.9 میلیون مرگ زودرس در جهان بوده است.از این تعداد: 4.9 میلیون مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق ریز (PM2.5) در هوای آزاد، 2.8 میلیون مرگ ناشی از آلودگی هوا در محیط‌های خانگی، حدود 470 هزار مرگ مرتبط با قرارگیری طولانی‌مدت در معرض اُزن سطح زمین و 626 هزار مرگ مرتبط با آلزایمر که به آلودگی هوا نسبت داده شده است، ثبت شده است.

این گزارش همچنین نشان می‌دهد که آلودگی هوا اکنون پس از پرفشاری خون، دومین عامل محیطی خطرآفرین برای مرگ زودرس در جهان است.

پیامدهای فراتر از مشکلات ریوی؛ از حمله قلبی تا زوال عقل

داده‌های سال 2025 نشان می‌دهد ارتباط آلودگی هوا با بیماری‌های غیرواگیر بسیار گسترده‌تر از تصورات گذشته است. تحقیقات مورد استفاده در گزارش SoGA و لَنست کانت‌داون نشان می‌دهد که آلودگی هوا ریسک سکته و حمله قلبی را شدیداً افزایش می‌دهد.

در سال 2023 که آخرین داده‌های کامل مرتبط با مرگ‌ومیر آلودگی هوا ثبت شده، بیش از 11.6 میلیون سال عمر سالم انسان‌ها به دلیل بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا از دست رفته است. افزایش موارد زوال عقل به‌طور مستقیم با قرارگرفتن طولانی در معرض PM2.5 ارتباط دارد.

این یافته‌ها نشان می‌دهد که آلودگی هوا دیگر یک مسئله صرفاً زیست‌محیطی یا تنفسی نیست، بلکه یک بحران گسترده سلامت عمومی است.

اروپا؛ پیشرفت‌های قابل توجه اما همچنان بالای حد خطر

گزارش آژانس محیط‌زیست اروپا (EEA) منتشرشده در دسامبر 2025 نشان می‌دهد: تنها در سال 2023، 182 هزار مرگ زودرس در اتحادیه اروپا به آلودگی هوا نسبت داده شده است.

با وجود این رقم بالا، مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در اروپا نسبت به 2005 حدود 57 درصد کاهش یافته است؛ نتیجه‌ای از سرمایه‌گذاری در انرژی پاک، استانداردهای سخت‌گیرانه و کنترل صنعتی. با این حال، 95 درصد شهرنشینان اروپا هنوز در معرض سطوحی از آلودگی قرار دارند که بالاتر از استانداردهای سخت‌گیرانه سازمان جهانی بهداشت است.

خاورمیانه و بحرانی فراگیر

مجموعه‌ای از گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد خاورمیانه همچنان یکی از مناطق بحرانی جهان از نظر آلودگی هوا، مرگ‌ومیر ناشی از ذرات معلق و افزایش بیماری‌های غیرواگیر است؛ هرچند برخی کشورها نشانه‌هایی از بهبود را نیز تجربه کرده‌اند.

بر اساس گزارش جهانی وضعیت هوا (SoGA 2025) که تازه‌ترین داده‌های معتبر جهانی درباره کیفیت هوا را ارائه می‌کند، میزان مواجهه مردم منطقه با ذرات معلق بسیار ریز (PM2.5) همچنان در سطحی بسیار بالاتر از استانداردهای سازمان جهانی بهداشت قرار دارد. این گزارش تأکید می‌کند که 95 درصد مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا در میان سالمندان (بالای 60 سال) ناشی از بیماری‌های غیرواگیر همچون مشکلات قلبی‌عروقی، بیماری‌های مزمن تنفسی، زوال عقل و سکته است.

افزایش هشدارها در شهرهای بزرگ منطقه

در ماه‌های گذشته چندین هشدار جدی درباره وضعیت هوا در شهرهای خاورمیانه صادر شده است. در اول اوت 2025، بغداد در وضعیت «بسیار خطرناک» قرار گرفت و غلظت PM2.5 در برخی ساعات از 100 میکروگرم بر مترمکعب فراتر رفت؛ سطحی که خطر فوری برای سلامت عموم دارد. شهر دبی نیز در همین دوره با ثبت میانگین 73 میکروگرم در وضعیت «ناسالم» قرار گرفت. همچنین تهران نیز طی چند روز متوالی با کاهش شدید کیفیت هوا روبه‌رو شد و نهادهای بهداشتی هشدارهای فوری صادر کردند.

• اسرائیل: مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا دو برابر شد

یک مطالعه منتشرشده در سال 2025 نشان می‌دهد 5510 مرگ زودرس در سال 2015 در اسرائیل به‌طور مستقیم با آلودگی هوا مرتبط بوده است؛ آماری که نسبت به برآوردهای قبلی تقریباً دو برابر شده است. این برآورد تازه اثر هم‌زمان سه آلاینده مهم PM2.5، دی‌اکسید نیتروژن و اُزون را محاسبه کرده و همچنین نشان داده که آلودگی هوا سالانه هزاران «سال عمر از دست‌رفته» را به جامعه تحمیل می‌کند.

• امارات: بهبود قابل توجه اما هنوز دور از استاندارد

بر اساس گزارش جهانی کیفیت هوا 2025، امارات متحده عربی طی یک سال گذشته کاهش قابل‌توجهی در میانگین آلودگی هوای خود ثبت کرده است. سطح PM2.5 از حدود 43 میکروگرم به 33.7 میکروگرم رسیده بیش از 20 درصد بهبود. همین بهبود جایگاه امارات را در رتبه‌بندی جهانی نیز بهتر کرده و به رتبه 17 رسانده است.

با این حال، این کشور همچنان بسیار بالاتر از استانداردهای ایمنی سازمان جهانی بهداشت قرار دارد و مطالعات اقتصادی نشان می‌دهد رسیدن به این استانداردها می‌تواند سالانه صدها میلیون دلار هزینه‌های نظام سلامت را کاهش دهد.

• چشم‌انداز منطقه: ترکیبی از پیشرفت و بحران

بر اساس گزارش «شاخص عمر مفید در اثر آلودگی هوا» (AQLI)، بسیاری از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در صورت تطبیق با استانداردهای WHO می‌توانند به‌طور متوسط 2 تا 3 سال به امید زندگی شهروندان خود بیفزایند.
در عین حال، منطقه همچنان مستعد طوفان‌های گرد و خاک، موج‌های گرمایی، شهرنشینی بی‌ضابطه و آلاینده‌های صنعتی است؛ عواملی که پاک‌سازی هوا را به چالشی جدی تبدیل کرده‌اند.

آتش‌سوزی‌های جنگلی و بحران دود؛ مرگی که با تغییر اقلیم تشدید می‌شود

«لَنست کانت‌داون 2025» تأکید کرده که تغییرات اقلیمی، موج‌های گرمای شدید و افزایش آتش‌سوزی‌های طبیعی، کیفیت هوا را به‌شدت بدتر کرده است. تنها در سال 2024، حدود 154 هزار مرگ به‌طور خاص ناشی از دود آتش‌سوزی‌های جنگلی ثبت شده است؛ رقمی که با گرم‌ترشدن زمین روند افزایشی دارد.

این نوع آلودگی، ذرات بسیار ریزی تولید می‌کند که به اعماق ریه نفوذ می‌کنند و حتی می‌توانند از سد خونی-مغزی عبور کنند.

سازمان جهانی بهداشت: 7 میلیون مرگ سالانه، و نیاز فوری به اقدام

سازمان جهانی بهداشت در گزارش‌های به‌روزشده سال 2025 خود اعلام کرده: آلودگی هوا همچنان سالانه 7 میلیون مرگ قابل پیشگیری ایجاد می‌کند. بیش از 99 درصد جمعیت جهان در هوایی زندگی می‌کنند که کیفیت آن پایین‌تر از استانداردهای مورد توصیه سازمان جهانی بهداشت است.

در فوریه 2025، WHO یک «پایگاه داده جهانی استانداردهای کیفیت هوا» منتشر کرد که نشان می‌دهد تعداد کشورهایی که استانداردهای ملی برای آلودگی وضع کرده‌اند 17 درصد افزایش یافته است.

در اقدامی بی‌سابقه، در مارس 2025 بیش از 47 میلیون نفر شامل پزشکان، بیماران، متخصصان و جوامع مدنی در یک کمپین جهانی برای فشار به دولت‌ها جهت اقدام فوری برای هوای پاک مشارکت کرده‌اند.

بحران در کشورهای کم‌درآمد؛ بیشترین قربانیان، کمترین سهم در انتشار

در گزارش SoGA (یک گزارش سالانه معتبر و بین‌المللی درباره وضعیت آلودگی هوا در جهان و اثرات آن بر سلامت انسان) آمده است: بیش از 90 درصد مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط رخ می‌دهد. این کشورها سهمی بسیار کمتر در انتشار تاریخی آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای داشته‌اند اما بیشترین آسیب را می‌بینند. در بسیاری از مناطق جهان، استفاده از سوخت‌های بی‌کیفیت، خودروهای فرسوده، نیروگاه‌های قدیمی و پخت‌وپز با چوب یا زغال، عامل اصلی آلودگی و مرگ‌ومیر است.

 2025 سال هشدارهای صریح درباره یک قاتل خاموش

آنچه از گزارش‌های سال 2025 برمی‌آید این است که آلودگی هوا همچنان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای سلامت انسان است. از پنج مرگ مرتبط با آلودگی، چهار مورد قابل پیشگیری هستند. آلودگی هوا اکنون با بیماری‌هایی مانند زوال عقل، بیماری‌های قلبی، دیابت و سرطان پیوند مستند دارد.

تغییرات اقلیمی، بحران کیفیت هوا را تشدید کرده و آتش‌سوزی‌های طبیعی را به یکی از مهم‌ترین منابع ذرات آلاینده تبدیل کرده است.

کشورهای توسعه‌یافته کمی بهبود یافته‌اند، اما جهان در مجموع در مسیر خطر باقی مانده است.

با وجود هشدارهای متعدد، آلودگی هوا هنوز هم «بحران خاموش» نامیده می‌شود؛ بحرانی که قربانیانش در آمارهای مرگ دیده می‌شوند، اما ریشه‌های آن عمدتاً ناشی از سیاست‌گذاری ضعیف، سوخت‌های آلاینده و زیرساخت‌های ناکارآمد است.