خبرگزاری مهر - گروه سلامت: مصرف دخانیات یکی از مهمترین چالشهای سلامت عمومی در ایران و جهان به شمار میرود؛ معضلی که نهتنها با پیامدهای گسترده جسمی و روانی همراه است، بلکه بار اقتصادی و اجتماعی سنگینی نیز بر دوش دولتها و جوامع میگذارد و علیرغم هشدارهای جهانی و شواهد علمی روشن درباره آثار مرگبار سیگار و سایر محصولات دخانی، هنوز هم تولید، توزیع و مصرف این کالاها در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، با خلاءهای نظارتی، ضعف در بازدارندگی قوانین و دسترسی آسان در سطح جامعه مواجه است.
این در حالی است که دخانیات تنها کالای قانونی در جهان است که مستقیماً منجر به مرگ نیمی از مصرفکنندگانش میشود و با وجود تلاشهایی برای مقابله با گسترش مصرف آن، از جمله تصویب قوانین محدودکننده و افزایش تدریجی مالیات، همچنان فاصله قابلتوجهی با استانداردهای مؤثر جهانی باقی مانده است
حال «بهزاد ولیزاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت» در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری مهر به مصرف دخانیات در میان نوجوانان، جوانان و زنان ایرانی در سالهای اخیر با رشدی چشمگیر همراه بوده اشاره کرد.
به عنوان سوال اول درباره سن آغاز مصرف دخانیات در ایران بگویید.
طبق آخرین مطالعات، سن آغاز مصرف دخانیات در ایران به حدود ۱۳ سال رسیده است؛ رقمی که زنگ خطر جدی برای سلامت نسل نوجوان و جوان کشور محسوب میشود و مصرف سیگار و سایر انواع دخانیات در این سنین، نهتنها زمینهساز وابستگی شدید به نیکوتین در آینده است، بلکه خطر ابتلاء به بیماریهای ریوی، قلبی و سرطان را از سالهای نخست زندگی افزایش میدهد.
دخانیات عامل مرگ خاموش نیمی از مصرفکنندگان
بر اساس تحقیقات سازمان جهانی بهداشت، دخانیات عامل مرگ زودرس نیمی از مصرفکنندگان خود است. این ماده مخدر قانونی، مجموعهای از بیماریهای مستقیم و غیرمستقیم را به همراه دارد؛ از جمله بیماریهای ریوی، سرطان ریه، عروق و دهان، سکتههای قلبی و مغزی، و نارساییهای تنفسی. در ایران نیز سالانه حدود ۵۰ هزار نفر بر اثر مصرف یا مواجهه با دود دخانیات جان خود را از دست میدهند؛ آماری که بسیار بالاتر از قربانیان حوادث رانندگی است.
قانون هست، اما ضمانت اجرا ندارد
با وجود این واقعیتها، قانون همچنان در برخورد با مصرف دخانیات در اماکن عمومی ضعف دارد، در حالی که برای تخلفات رانندگی جریمههای سنگین و سازوکارهای دقیق نظارتی وجود دارد، افراد مصرفکننده دخانیات در مکانهای عمومی بدون محدودیت اقدام به استعمال میکنند و هیچ جریمهای برای آنها در نظر گرفته نشده است و این خلأ قانونی باید در اصلاحیههای جدید قانون جامع کنترل دخانیات برطرف شود تا سلامت عمومی جامعه حفظ شود.
آیا میتوان گفت دود دستدوم سیگار به اندازه مصرف مستقیم خطرناک است؟
عوارض دخانیات تنها به مصرفکنندگان مستقیم محدود نمیشود. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه بیش از یک میلیون و سیصد هزار نفر در جهان به دلیل مواجهه با دود دستدوم جان خود را از دست میدهند. در ایران نیز این رقم حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر در سال برآورد شده است و بیشترین قربانیان دود دستدوم را زنان، مادران و کودکان تشکیل میدهند؛ افرادی که خود مصرفکننده نیستند اما ناخواسته در معرض دود سیگار قرار میگیرند.
از دیگر عوارض نگرانکننده مصرف دخانیات، ناباروری، افزایش احتمال سقط جنین، زایمان زودرس و سندروم مرگ ناگهانی نوزاد است و نیکوتین و سموم موجود در دود دخانیات رشد سلولهای مغزی جنین را محدود کرده و سلامت مادر و کودک را بهشدت تهدید میکند.
بخش زیادی از آسیبهای ریوی ناشی از مصرف سیگار در سالهای نخست مصرف، قابل پیشگیری است و با انجام تستهای ساده تنفسی میتوان میزان افت عملکرد ریه را در افراد مصرفکننده مشاهده کرد. بوی بد دهان، تغییر رنگ دندانها و پوست، و افت توان جسمی از نشانههای اولیه آسیبهای دخانیات است، اما متأسفانه بسیاری از مصرفکنندگان زمانی به خطر پی میبرند که بیماری در بدن آنها پیشرفت کرده و درمانهای پرهزینه نیز نتیجهای ندارد.
برای کاهش روند روبهرشد مصرف دخانیات در نوجوانان و جوانان، باید قوانین بازدارنده با جدیت اجرا شود، آموزشهای پیشگیرانه در مدارس گسترش یابد و برخورد قانونی با فروشندگان دخانیات به افراد زیر ۱۸ سال تشدید شود.
مصرف دخانیات یکی از جدیترین تهدیدها برای سلامت نسل جوان در کشور است؛ تهدیدی که مستقیماً با افزایش بیماریهای ریوی، قلبی و حتی مرگ زودرس ارتباط دارد. بر اساس آمار جهانی، دخانیات سالانه جان بیش از ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر را در سراسر جهان میگیرد و خسارتی معادل ۴ تریلیون دلار به اقتصاد کشورها وارد میکند.
مهمترین دلایل گرایش نوجوانان و جوانان به مصرف دخانیات چیست؟
در ایران نیز اگرچه قوانین جامعی برای کنترل دخانیات وجود دارد، اما اجرای آنها هنوز بهصورت کامل و مؤثر انجام نشده است. قانون جامع کنترل دخانیات پس از الحاق ایران به کنوانسیون جهانی در سال ۱۳۸۴ تدوین شد و یک سال بعد آئیننامه اجرایی آن به تصویب رسید.
محصولات دخانی در حال حاضر جز ارزانترین کالاهای بازار مصرف هستند؛ موضوعی که نهتنها به افزایش مصرف دامن زده، بلکه باعث شده دخانیات در دسترسترین کالای غیرضروری در کشور باشد. اتحادیههای صنفی بهجای کنترل عرضه، در مواردی خود در جهت افزایش مراکز فروش عمل کردهاند، در حالیکه سیاست ستاد کشوری کنترل دخانیات تأکید دارد که دسترسی باید کاهش یابد و قیمت باید خاصیت بازدارندگی داشته باشد.
از سوی دیگر، بستهبندیهای رنگارنگ و جذاب محصولات دخانی، بهویژه آنهایی که با هدف جذب زنان و نوجوانان طراحی میشوند، همچنان در بازار مشاهده میشو و این در حالی است که سیاست مصوب ستاد، اجرای «بستهبندی استاندارد» و حذف هرگونه جذابیت بصری از روی پاکتهای سیگار است. اما صنایع دخانی با مقاومت در برابر این مصوبه و طرح ادعای افزایش قاچاق، مانع اجرای کامل آن شدهاند.
بهانه قاچاق نباید توجیهی برای نادیده گرفتن سلامت عمومی باشد، زیرا همین محصولات قاچاق نیز در مراکز مجاز به فروش میرسند و اگر قانون بهدرستی اجرا شود، امکان عرضه این کالاها به حداقل خواهد رسید. اجرای دقیق قوانین، برخورد قاطع با متخلفان، و مطالبهگری نهادهای نظارتی میتواند گام مهمی برای کاهش مصرف دخانیات، بهویژه در میان نوجوانان و جوانان کشور باشد.
با وجود اطلاعرسانیهای گسترده درباره عوارض و خطرات دخانیات، همچنان شمار زیادی از نوجوانان و جوانان به سمت مصرف سیگار و سایر محصولات دخانی گرایش پیدا میکنند. این موضوع بسیار نگرانکننده است، زیرا نشان میدهد آگاهی بهتنهایی کافی نیست و باید با سیاستهای سختگیرانهتر و اجرای دقیقتر قوانین از گسترش این پدیده جلوگیری کرد.
یکی از چالشهای جدید در این زمینه، رواج سیگارهای الکترونیکی و محصولات مشابه در کشور است. به گفته مسئولان، هیچیک از این محصولات در ایران مجوز رسمی ندارد و تمام سیگارهای الکترونیکی موجود در بازار، بهصورت قاچاق وارد میشوند. محلولهای مورد استفاده در این دستگاهها حاوی ترکیبات ناشناخته و معطر هستند که میتوان به آنها هر نوع ماده شیمیایی یا روانگردان افزود.
تبلیغات پنهان دخانیات در کمین نسل جوان
این محصولات، به دلیل تبلیغات گمراهکننده و ظاهر فریبنده خود، بهویژه در میان نوجوانان و جوانان رواج یافتهاند. با این حال، نه وزارت صنعت و نه هیچ دستگاه اجرایی مسئولیت سلامت یا عوارض ناشی از مصرف این محصولات قاچاق را بر عهده نمیگیرند. فروش سیگارهای الکترونیکی در دکهها و فروشگاههای خیابانی تخلف محسوب میشود و هیچ شرکت یا مرجع رسمی پاسخگوی آسیبهای احتمالی به مصرفکنندگان نیست.
چه خطراتی مصرف سیگارهای الکترونیکی را از سیگار معمولی متمایز میکند؟
خطرات ناشی از مصرف سیگارهای الکترونیکی حتی میتواند از سیگارهای سنتی نیز بیشتر باشد، زیرا به دلیل ترکیب ناشناخته مواد و عدم وجود کنترل کیفی، مصرفکننده در معرض انواع سموم و آلایندههای شیمیایی قرار میگیرد که میتواند آسیبهای جدی و جبرانناپذیری به بدن وارد کند.
در دوران شیوع کرونا نیز آمار مرگومیر در میان مصرفکنندگان دخانیات بهطور چشمگیری بیشتر بود و علت این مسئله را ضعف سیستم ایمنی بدن در اثر مصرف دخانیات است؛ عاملی که باعث میشود بدن توان مقابله با ویروسها و عفونتهای تنفسی را از دست بدهد.
مطالعات متعدد نشان میدهد که مصرف دخانیات علاوه بر ایجاد بیماریهای قلبی، ریوی و سرطان، میتواند موجب بروز بیماریهای مادرزادی در نوزادان نیز شود و دخانیات با تأثیر مستقیم بر سلولهای جنسی و کاهش اکسیژنرسانی به جنین، موجب سقط، نارسایی رشد و بروز ناهنجاریهای مادرزادی میشود.
دود سیگار بهسرعت وارد جریان خون میشود و سموم آن به همه اندامهای بدن منتقل میگردد. این فرایند موجب آسیب سلولی، پیری زودرس، اختلال در سوختوساز بدن و افزایش احتمال ابتلاء به بیماریهای ناتوانکننده میشود. از همینرو، ترک مصرف دخانیات نهتنها به نفع سلامت فرد، بلکه به سود خانواده و کل جامعه است.
