خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ در دل کویر یزد، جایی که برجها و کاروانسراهای سنگی تنها یادگارهای خاموش گذشته نیستند، بلکه روایتگران هویت تاریخی و اجتماعی روستاها بهشمار میآیند، تجربهای کمسابقه از مشارکت مردمی در حفاظت از میراث فرهنگی شکل گرفته است؛ تجربهای که از کاروانسرای تاریخی قلعه خرگوشی آغاز شد و این روزها در مرمت برجهای سنگی سرکازه و زارکوییه ادامه یافته است.
در شرایطی که گستره وسیع آثار تاریخی کشور از یکسو و محدودیتهای جدی بودجهای وزارت میراثفرهنگی از سوی دیگر، امکان رسیدگی همزمان و مستمر به همه بناهای تاریخی را سلب کرده است، مشارکت مردمی در مرمت و حفاظت از آثار تاریخی بیش از هر زمان دیگری اهمیت مییابد.
تجربههای موفق نشان میدهد هنگامی که جوامع محلی خود را ذینفع و صاحب میراث بدانند، نهتنها روند تخریب بناها کند میشود، بلکه حفاظت از تاریخ به یک مسئولیت اجتماعی تبدیل میشود؛ مسئولیتی که میتواند خلأ منابع مالی و اجرایی نهادهای متولی را تا حدی جبران کرده و راهی پایدار برای صیانت از هویت فرهنگی کشور فراهم آورد.
در این راستا دو برج به تازگی در شهرستان بهاباد استان یزد به همت مردم مرمت شد. فتحالله رحمتی سرپرست میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان بهاباد و علیرضا کاظمی شهردار بهاباد نیز پا به پای مردم کار کردند.
مرمت با خواست مردم
برج سنگی روستای حسینآباد سرکازه، که در آستانه فروپاشی قرار داشت، با مطالبه مستقیم مردم روستا و با مشارکت بخشداری آسفیج و اداره میراث فرهنگی بهاباد مرمت شد. مرمت این برج طی سه روز و با اجرای بندکشی، سنگچینی، سبکسازی پشتبام، شیببندی و کاهگلکشی انجام گرفت؛ اما آنچه این پروژه را متمایز کرد، نقش محوری مردم بود.
زن و مرد، پیر و جوان، در کنار دانشجویان معماری، اساتید و کارشناسان میراث فرهنگی، پای کار آمدند. گروهی ابزار در دست گرفتند و گروهی دیگر با تدارک غذا و پشتیبانی، چرخه این مشارکت جمعی را کامل کردند. حضور دوستداران میراث فرهنگی از یزد، اصفهان، بهاباد و سرکازه و همچنین همراهی شهردار بهاباد و نظارت نمایندگی میراث فرهنگی بهاباد جلوهای از همدلی فراتر از مرزهای یک روستا بود.
تکرار یک الگوی موفق در زارکوییه
موفقیت نخستین کارگاه مرمت اضطراری در سرکازه، راه را برای تداوم این تجربه هموار کرد. دومین کارگاه مرمت اضطراری این بار در روستای زارکوییه برگزار شد؛ کارگاهی که با دعوت نمایندگی میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی بهاباد، شهرداری و بخشداری مرکزی شهرستان شکل گرفت و هدف آن حفاظت از برج سنگی تاریخی زارکوییه و تقویت مشارکت مردمی در پاسداشت میراث روستاها بود.
بازدید رستگاری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان یزد از این کارگاه مرمتی، اهمیت این رویکرد مردمی را برجستهتر کرد. همزمان، اهالی روستا با برگزاری یک رویداد گردشگری محلی، خوراکهای سنتی و محصولات غذایی بومی را عرضه کردند؛ اقدامی که نشان میدهد حفاظت از میراث میتواند همزمان با تقویت گردشگری و اقتصاد محلی پیش برود.
آنچه در بهاباد رخ داد، تنها مرمت چند بنای تاریخی نبود؛ بلکه شکلگیری الگویی بود که از کاروانسرای ملی قلعه خرگوشی آغاز شده و با برجهای سنگی سرکازه و زارکوییه تداوم یافت. الگویی که نشان میدهد وقتی مردم خود را مالک میراث بدانند، حفاظت از تاریخ به یک کنش جمعی و پایدار تبدیل میشود؛ کنشی که میتواند آینده میراث فرهنگی ایران را تضمین کند.
پیشتر کاروانسرای قلعه خرگوشی که با شماره ثبت ۲۲۳۶ در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، نمونهای شاخص از این همت جمعی بود. این بنای تاریخی با هدف جلوگیری از تخریب بیشتر و حفظ هویت تاریخی، به همت یک گروه مردمنهاد با عنوان «داوطلبان احیای میراث ایران» مرمت شد. اقداماتی نظیر اجرای ازارهچینی سنگی برای تقویت پایه دیوارها، کفسازی با آجر فرش و ملات نیمچهکاه، اندود کاهگل در پشتبام بهمنظور جلوگیری از نفوذ رطوبت، شمعگذاری و نصب مهاربند در حصارهای بیرونی قلعه، استحکامبخشی و زیرسازی دیوارهای سنگی آسیبدیده، اصلاح شیببندی بام و نصب ناودان برای هدایت آبهای سطحی، بخشی از عملیات مرمتی بود که این بنای ملی را از خطر فرسایش و ویرانی نجات داد.
