شاهنامه، سند تاریخی و فرهنگی یک ملت

صدا و سیما سه شنبه 28 اردیبهشت 1400 - 11:45
دکتر ندا امین، دکترای زبان و ادبیات فارسی: شاهنامه فردوسی تنها بخت و اقبالی تصادفی داشته است که در میان چندین شاهنامه و خداینامه منظوم و منثور در ذهن یک ملت ماندگار شده و خوش درخشیده است.

شاهنامه، سند تاریخی و فرهنگی یک ملتبه گزارش خبرنگار حوزه فرهنگ و هنر گروه علمی فرهنگی هنری خبرگزاری صدا و سیما، خانم دکتر ندا امین، دکترای زبان و ادبیات فارسی با اشاره به اینکه در برابر شاهنامه‌ها و خداینامه‌های منظوم و منثور متعدد مانند شاهنامه مسعودی مروزی و ابوالمؤید بلخی و الباقی... شاید به نظر برسد که شاهنامه فردوسی صرفاً بخت و اقبالی تصادفی داشته است که در این میان، در اذهان یک ملت ماندگارشده و خوش درخشیده است، گفت: ادبیات هرملتی آیینه‌ای از تفکرات، اندیشه‌ها، فرهنگ‌ها و آداب و رسوم آن ملت است و درطول دهه‌های اخیر تأمل بیشتر در شاهنامه فردوسی نشان داده است بسی فراتر از یک شاهکار ادبی و حماسی، ارزش‌های تاریخی و فرهنگی یک ملت را در خود بازتاب داده است و می‌تواند به عنوان یک سند تاریخی فرهنگی تحلیل شود.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه برخی آثار ادبی، به ویژه شاهکار‌های ادبی ملت‌ها تلفیقی از چند نوع ادبی است و نمی‌توان آن‌ها را در یک گروه خاص طبقه بندی کرد، گفت: در واقع محدود کردن یک اثر به یک ژانر ادبی خاص، مانع از توجه به جنبه‌های متنوع یک اثر می‌شود.

خانم امین افزود: شاهنامه فردوسی به تأکید صاحب‌نظران شاهنامه‌پژوه، صرفاً تراوش ذهنی یک شاعر نیست و تلفیق و برآیند منابع کتبی و شفاهی متعددی است که شاعر در روزگار خود در اختیار داشته است؛ از منابع مستقل داستانی (مثل داستان‌های سیاوش و بیژن و منیژه...) تا منابع رسمی تاریخ ملوک فُرس در سده‌های نخستین اسلامی (مانند تاریخ طبری و شاهنامه ابومنصوری غیره) تا تمام داستان‌های پراکنده شفاهی که شاعر خود می‌گوید از دهقانان آن روزگار شنیده است.

وی ادامه داد: بنابراین دخالت شاعر در محتوای آنچه نقل می‌کند بیش از همه در هنر شاعرانه، بلاغت و لحن حماسی وی در ایجاد این شاهکار ادبی و انسجامی که در این روایات پراکنده ایجاد می‌کند، حضور دارد و محتوای اثر در کلیت خود، محتوایی از پیش موجود در تاریخ و فرهنگ این سرزمین است که درست به همین دلیل از نظر ارزش‌های اخلاقیِ بازتاب‌یافته در آن، بسیار ارزشمند است.

این مدرس دانشگاه بیان کرد که مطالعه دقیق شاهنامه نشان می‌دهد که این کتاب شگرف از منظر ادبیات تعلیمی و اخلاقی نیز یک متن و اثر شگفت انگیز است که مجموعه‌ای از انسانیت، عشق و محبت و کلیه آرمان‌های بلند بشری را شامل می‌شود. ستایش پاکی و راستی، عدل و داد، شکر و سپاس و توسل به پروردگار، وحدت، شجاعت، تدبیر و اندیشه و مشورت، شکیبایی، فداکاری، کار و کوشش، توجه به تربیت فرزند، رعایت آداب در روابط اجتماعی و اهمیت دوستی و برادری، دست کم نگرفتن دشمن، تاکید بر آبادانی کشور و خدمت به مردم، نکوهش رشک، غرور، ناسپاسی، کاهلی، کین، بدی، گمراهی، آز، ظلم و تعدی، ... نمونه‌ای از تعالیم اخلاقی اشعار شاهنامه است.
در شاهنامه از مفاهیم بزرگی بحث می‌شود که برخاسته از ناخودآگاه جمعی بشراست و حقایق کلی مانند تقابل خیر و شر، راستی و درستی، ... درون مایه‌های تعلیمی آن قرار می‌گیرد، که می‌تواند در محدوده‌ای فراتر از یک قوم و ملت گسترش یابد و پیامی جهانی داشته باشد.

خانم دکتر امین گفت: شاهنامه افزون بر ارزشی که در نگاهداشت زبان ملی ما به تعبیر دکتر منوچهر مرتضوی «کلمه ملی در مفهوم فرهنگی و تاریخی و گسترده‌تر از مفهوم قومی و سیاسی آن» و حفظ اسطوره‌های کهن، داستان‌ها و روایت‌های سینه به سینه نقل شده نیاکانمان در حماسه‌های پهلوانی و بخشی از تاریخ کهن این مرز و بوم... دارد، به مثابه حافظه جمعی ایرانیان ارزش‌ها و باید‌ها و نباید‌های اخلاقی، فرهنگی و شناختی ما را نیز در ضمن موضوع اصلی خود روایت می‌کند؛ بنابراین علاوه بر اینکه یک اثر ادبی روان و درخشان برای مطالعه عموم ایرانیان است که نسبت به بسیاری از کتاب‌های ادبی پس از خود زبان و بیان ساده و قابل فهمی دارد، متن تولید شده‌ای با حجم ابیات و گستردگی موضوعیِ متنوع است که می‌تواند به عنوان یک سند تاریخی فرهنگی در بسیاری از حوزه‌های بینا رشته‌ای از مطالعات تاریخی و فرهنگی گرفته تا مطالعات اخلاقی، تحلیل‌های گفتمانی، ریشه شناسی واژگانی و حتی پژوهش‌های شناختی به ویژه از نظر تحلیل اسطوره‌های ثبت شده در آن به مثابه گونه‌ای از نمود شناختی پیشینیان، مورد تأمل و بررسی قرار گیرد.

منبع خبر "صدا و سیما" است و موتور جستجوگر خبر تیترآنلاین در قبال محتوای آن هیچ مسئولیتی ندارد. (ادامه)
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت تیترآنلاین مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویری است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هرگونه محتوای خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.