تحریریه پارسینه - گروه اجتماعی: جمعیت ایران به سرعت به سمت پیر شدن می‌رود و ظاهراً ایران در این زمینه هم در حال ثبت یک رکورد جهانی است. همین چند روز پیش، علیرضا رئیسی، معاونِ بهداشتِ وزارت بهداشت، در مورد پیش بینی‌های جمعیت شناختی ایران گفت: اگر رشد جمعیت بالایی داشته باشیم، ۳۰ سال دیگر به جمعیت حدود ۱۱۰ میلیون نفر می‌رسیم، اگر با رشد بسیار کم حرکت کنیم، جمعیت ایران در ۳۰ سال آینده به حدود ۸۷ میلیون نفر و اگر با رشد متوسط حرکت کنیم، در سال ۱۴۳۰ به جمعیتی حدود ۹۹ میلیون نفر می‌رسیم.

با این همه، در حالی که جمعیت ایران همین امروز حدود ۸۴ میلیون نفر است، در هر سه سناریوها، درصد سالمندان از مجموع جمعیت ایران بسیار بالا خواهد رفت و ایران، وضعیتی مشابه وضعیت امروزِ کشور‌هایی مانند ژاپن، آلمان یا ایتالیا را پیدا خواهد کرد.

از اعطای زمین تا اعطای «سهام آیندگان»

به همین جهت، سیاست‌های تشویقی برای فرزندآوری، در ایران هم مشابه کشور‌های دیگر، در دستور کار قرار گرفته است. اما طرح‌های تشویقی برای فرزندآوری، تا به امروز شامل چه مواردی بوده اند؟ در تازه‌ترین مورد، امیرحسین بانکی پورفرد، رئیس «کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» در مجلس شورای اسلامی (کمیسیونی که صرف ایجاد آن هم قابل توجه به نظر می‌رسد)، از رفع ایرادات شورای نگهبان به ماده ۱۰ طرح اختصاص زمین به خانواده‌ها برای تولد فرزند سوم به بعد در کمیسیون متبوع خود خبر داد.

در این طرح، اختصاص زمین ۱۵۰ تا ۲۰۰ متری به خانواده‌ها برای تولد فرزند سوم پیش بینی شده است. به عنوان نمونه، اگر خانواده‌ای در تهران صاحب فرزند سوم به بعد شوند، زمینی در یکی از شهر‌های با جمعیت زیر ۵۰۰ هزار نفر به آن‌ها اختصاص داده می‌شود و اختصاص این زمین حتی به کسانی که در گذشته از طرح‌های مسکن استفاده کردند یا صاحب زمین هستند هم بلامانع خواهد بود.

از آن سو، مجلسی‌ها سال گذشته هم مشوق‌های دیگری برای فرزندآوری در نظر گرفتند که براساس آن، فرزندان تازه متولد شده سوم به بعدِ هر خانواده، سهامی تحت عنوان «سهام آیندگان» دریافت می‌کنند. محل تامین این دارایی سهامی هم شرکت‌ها و پتروشیمی‌های معتبر دولتی خواهند بود که باید ۵ درصد از سهام خود را به «بنیاد ملی جمعیت» اختصاص دهند تا این بنیاد بتواند از محل این سهام، طرح «سهام آیندگان» را به پیش ببرد.

آیا می‌توان مردم را به فرزندآوری تشویق کرد؟

با این همه، بر =خلاف مشوق‌های فرزندآوری در کشور‌های دیگر، ایران اکنون در یک خشکسالی مالی شدید قرار گرفته و بعید است تا سال ها، توانایی مالیِ تشویق مردم به فرزندآوری را در اختیار داشته باشد.

پرسش‌هایی که می‌توان مطرح کرد، علاوه بر توانایی مالیِ دولت‌ها برای تشویق به فرزندآوری، عمدتاً به وجود زیرساخت‌های لازم برای اجرای چنین طرح‌هایی هم بر می‌گردد. به عنوان نمونه، اختصاص قطعه زمین در شهر‌های با جمعیت متوسط (کمتر از ۵۰۰ هزار نفر)، به معنی ورود چندباره دولت به عرصه مسکن است و چنان که تجربه نشان داده، صرف این اقدام، همچون طرح مسکن مهر، موجب بالا رفتن قیمت مسکن می‌شود.

به این ترتیب، یک نقض غرض بزرگ رخ می‌دهد: دولت و مجلس می‌خواهند مردم را به فرزندآوری تشویق کنند، اما به قیمت اینکه همان کودکانی که متولد می‌شود، تا سال‌ها با تورم ساختاری و شوک‌های افزایشی قیمت مسکن مواجه باشند.

از آن سو، در حالی که گزارش‌های متعدد نشان می‌دهند وضعیت کم آبی در ایران به سطح فرابحرانی نزدیک می‌شود، چه تضمینی وجود دارد زمین‌های تخصیص پیدا کرده به مردم در استان‌های واقع در فلات مرکزی ایران (همچون استان اصفهان، یزد و سمنان) تا زمان به بلوغ رسیدن این کودکان، اساساً آبی برای زندگی و کشاورزی در اختیار داشته باشند؟