مشکلات بودجه‌ای کشور از زمانی آغاز شد که آمریکا از برجام خارج گردید و رئیس جمهور این کشور تحریم‌ها علیه ایران را در زمان بندی مشخصی بازگرداند.

 

به گزارش تابناک اقتصادی، طی شش ماه صادرات نفت ایران تحریم شد و این مسئله با لغو مصونیت هشت کشور از خرید نفت ایران در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸ تکمیل شد؛ بنابراین به طور تقریبا کامل خوان نفتی از پیش روی بودجه کشور جمع شد و در همان سال، دولت با چالش‌های درآمدی و کسری بودجه مواجه گردید. اعتیاد نفتی دولت اجازه نداد که راهکار‌های درآمدی دیگر جایگزین درآمد‌های نفتی شود و دولت هر جور بود مسیر‌هایی را برای دور زدن تحریم‌های نفتی پیدا کرد، اما با شیوع کرونا در جهان و کاهش تقاضا برای نفت در دنیا و به خصوص چین، اُفت شدید قیمت نفت را رقم زد و عملا دیگر دور زدن تحریم‌های نفتی نه به صرفه بود و نه درآمد‌های نفتی دولت را تامین می‌کرد.

 

تمام این موارد در حالی بود که رهبر انقلاب از دولت خواسته بود که اصلاحات ساختاری بودجه را در بودجه سال ۹۸ برای فرار از تحریم‌های نفتی و کسری بودجه لحاظ کند به همین دلیل لایحه بودجه سال ۹۸ که قرار بود ۱۵ آذرماه به مجلس تحویل داده شود بعد از انجام تغییرات مدنظر ۴ دی ماه ۹۷ به مجلس تحویل داده شد.

 

باز هم تغییرات در ساختار بودجه گویا به گونه‌ای نبود که نظرات رهبر انقلاب را تامین کند چرا که علی لاریجانی رئیس وقت مجلس طی مصاحبه‌ای در مورخه ۱۷ بهمن ماه ۱۳۹۷ اعلام کرد: مقام معظم رهبری دستور دادند که ظرف ۴ ماه آینده اصلاح ساختاری در کشور صورت گیرد، شاید این اصلاح ساختاری به اصلاح بودجه نیز بینجامد بنابراین در شرایط فعلی کشور ما احتیاج به درک بهتر و همت مشترک تمام مسوولان داریم. وی طی مصاحبه‌ای در ۱۸ بهمن ماه ۱۳۹۷ جهت ابهامات ایجاد شده، دوباره اعلام کرد که این اصلاح ساختاری مشخصا اصلاحات ساختاری بودجه است.

 

به هر صورت سال‌ها گذشت و دولت تدبیر و امید به آخرین سال حضور خود رسید و خبری از اصلاحات ساختاری بودجه نشد چرا که در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ هم هزینه‌ها افزایش یافته بود و هم اینکه درآمد‌های نفتی در مقایسه با قانون بودجه سال ۱۳۹۹ به شدت رشد داشت.

 

این وضعیت لایحه بودجه و عملا کشمکش‌های ایجاد شده بین دولت و مجلس بر سر کلیات بودجه موجب شد تا در نهایت لایحه بودجه ۱۴۰۰ تصویب شود و به قانون تبدیل گردد.

 

حالا در غیاب دولت تدبیر و امید، دولت سیزدهم میراث دار بودجه‌ای است که در نوشتن آن هیچ دخالتی نداشته، اما تعهدات ایجاد شده بر دوش آن است. برخی پیش بینی‌ها و برآورد‌ها خبر از کسری بودجه ۴۵۰ هزار میلیارد تومانی در سال جاری می‌دهد. کسری بودجه‌ای که مثل یک بمب ساعتی در اقتصاد ایران در حال عمل کردن است. با تمام این تفاسیر دولت سیزدهم مجبور است که با همه مکافات بودجه ای، امسال را به پایان برساند تا سال آینده بودجه مدنظر خود را اصلاح کند.

 

 

روز گذشته مورخه ۲ شهریور ماه ۱۴۰۰ اولین جلسه ستاد تدوین بودجه سال ۱۴۰۱ با حضور مسعود میرکاظمی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور برگزار شد. در این جلسه برنامه زمان بندی، جهت گیری‌های لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، رویکرد‌های اجرایی بودجه مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و تشکیل کار گروه‌ها برای ادامه کار تدوین لایحه، پیشنهاد و برای بررسی‌های بیشتر به مسئولان مربوطه ارائه شد.

 

میرکاظمی در این جلسه گفت: ما کشور ثروتمندی هستیم و منابع خدادادی فراوانی داریم، از لحاظ برخورداری منابع و ثروت‌های خدادادی از کشور‌های کم نظیری هستیم، ولی چرا منابع و اثرات آن در جامعه ما کمتر دیده می‌شود؟

 

وی افزود: در ۸ ساله گذشته بیش از ۲،۷۰۰ هزار میلیارد تومان بودجه هزینه شده است. آیا ما توانسته‌ایم به اهداف برنامه ۵ ساله برسیم؟ علت محقق نشدن آن‌ها چیست؟ اشکال کار کجاست؟ برای تدوین بودجه زحمت زیادی کشیده شده است، زمانی خستگی این زحمات جبران می‌شود که اهداف مورد نظر محقق شود.

 

معاون رئیس جمهور گفت: باید تغییر ایجاد شود و برای این تغییر ضروری است که برنامه داشته باشیم. برای اینکه بازنگری شود و آدرس درست اقتصادی بدهیم باید بودجه‌ای تنظیم شود تا اهداف دقیق برنامه محقق گردد، شفاف باشد، قابل نظارت باشد و منابعش حتی‌الامکان پایدار باشد.

 

وی خاطر نشان کرد؛ تنظیم بودجه برای سال آینده باید واقعی، قابل اندازه‌گیری و قابل رصد باشد تا بتواند از راهبرد‌های اساسی و سیاست‌های کلی کشور پشتیبانی کند. تنظیم بودجه باید از اهداف عالی به سطح پایین بیاید نه از ردیف بودجه‌ای به سمت بالا برود. از ابتدا عملیاتی شدن بودجه مدیریت شود تا هر ماه بتوان عملکرد آن را رصد کرد، از حوزه‌های کوچک سطح کشور گرفته تا سطح کلان، از سازمان‌ها و ادارات تا سطح وزارتخانه‌ها این کار باید انجام شود.

 

رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور گفت: بودجه خط کشی است که ما را به نقطه هدف می‌رساند، اگر خوب تنظیم شده باشد ما را برای رسیدن به نقطه هدف به درستی هدایت می‌کند.

 

وی اظهار داشت: ادامه روند گذشته برای امروز پاسخگو نیست، باید تجدیدنظر جدی انجام شود. اعتقاد دارم که پتانسیل لازم در پرسنل سازمان برنامه و بودجه وجود دارد، با توجه به اینکه تغییر ساختار بودجه بسیار سخت و دشوار است، با توکل بر خدا اگر تغییر اساسی بدهیم می‌توانیم به اثربخش بودن آن امیدوار باشیم. باید به وظایف اصلی سازمان توجه شود، تا بودجه مبتنی بر برنامه با حداقل اجزا، بدون پیچیدگی و به ساده‌ترین وجه ممکن، مؤثر و پشتیبان اهداف ملی کشور تنظیم و اجرا شود.

به هر صورت آنچه مسلم است عدم اصلاح ساختاری بودجه در چند سال اخیر و عدم تطابق بودجه با شرایط تحریمی و کرونایی موجب شده است تا در این سال‌های اخیر کسری بودجه به شدت افزایش یابد و نبود راهکاری مناسب برای تامین کسری بودجه، دولت را به سمت استقراض از بانک مرکزی سوق داده است. استقراضی که پول پرقدرت را به کالبد اقتصاد ایران دمیده و نتیجه آن تورمی است که حالا به بیش از ۴۵ درصد در مرداد ماه سال جاری رسیده است.

 

ادامه این روند نه به صلاح مردم است و نه به صلاح کشور و تنها راه عبور از این وضعیت روی آوردن به اصلاحات ساختاری جدی در بودجه می‌باشد. هر چند این کار شاید در یک سال امکان پذیر نباشد، اما گام برداشتن در این مسیر به از نشستن بیهوده است. می‌توان با اجرای درست و دقیق پایه‌های مالیاتی، جلوگیری از فرار‌های مالیاتی، حذف برخی معافیت‌های مالیاتی اندکی از کاهش درآمد‌های نفتی را جبران کرد.