به گزارش ایرنا، بدون شک ازدواج و تشکیل خانواده وسیله آرامش و یک نیاز مهم و اساسی برای تمامی انسان هاست، منتها این رخداد مهم در زندگی هر فرد باید به هنگام انجام شود، یعنی نه آنقدر زود که به آن کودک همسری اطلاق شود و نه آنقدر دیر و در سنین میانی جوانی، چرا که هر دو برای جامعه تبعات منفی به دنبال دارند بنابراین در مقوله ازدواج باید علاوه بر بلوغ جسمی و حنسی باید به رسیدن به بلوغ فکری و عقلی زوجین نیز توجه داشت.

خارج شدن سن ازدواج از حالت تعادل و در واقع کم توجهی به ازدواج به هنگام، یکی از مهم ترین معضلات و دغدغه های اجتماعی مطرح در دهه اخیر است و طی  چند سال اخیر نیز بیش از سایر ادوار به چشم می آید.

تبعات منفی ازدواج هراسی و افزایش سن ازدواج که مهم ترین آن از بین رفتن شور جوانی و فاصله سنی بالا با فرزندان است؛ بر هیچ کس پوشیده نیست اما همان گونه که ازدواج دیرهنگام برای جامعه و زوجین دارای آسیب های اجتماعی است، ازدواج زودهنگام و در سن های پایین نیز دارای تبعات منفی از حیث روانی، عاطفی، اجتماعی و زیستی برای جامعه به دنبال دارد.

در این گزارش صرفا به بررسی پیامدهای کودک همسری پرداخته ایم و در ابتدا با ۲ بانو که در سنین خیلی زود ازدواج کرده اند هم کلام شدیم.

 البته باید یادآور شد در موضوع کودک همسری که در بیشتر موارد به اجبار و تحمیل خانواده انجام می شود مانند سایر پدیده های اجتماعی استثناهایی نیز وجود دارد، مانند بانوی نخست این گزارش که با ایرنا به گفت و گو پرداخت و ظاهرا از زندگی خود و ازدواج زودهنگامش احساس رضایت داشت چرا که با میل و رضایت خود تن به ازدواج در سن پایین داده است، البته باید اذعان کرد مشخص نیست که این حس رضایت آیا پوشاننده تبعات کودک همسری هست یا خیر؟

کودک همسری امری پذیرفته شده در برخی نقاط روستایی و شهرهای کوچک

زلیخا بانویی ۱۷ ساله است که از سیزده سالگی با یکی از هم روستایی هایی خود ازدواج کرده است. با او هم صحبت شدیم تا کمی از زندگی اش برایمان بگوید.

او  که صاحب فرزندی چهار ساله است در باره نگاهش به ازدواج می گوید: در روستای ما همه خانواده ها از سن ۱۱-۱۲ سالگی دختران خود را برای ازدواج آماده می کنند.

زلیخا که هنگام صحبت لبخند بر لب دارد ادامه می دهد: در روستا هرچه زودتر ازدواج کنی موفق تر خواهی بود.

او اظهار می کند: در زندگی روستایی همه اعضای خانواده دارای وظیفه هستند، دختران از سنین کم باید در امور کشاورزی و دامداری کمک حال خانواده خود باشند و دختران هم باید به امور خانه داری بپردازند، به همین خاطر اگر از یک سنی به بعد در خانه پدرت بمانی مسولیت هایت دوچندان می شود و من ترجیح دادم به جای بشور و بساو برای برادرانم برای زندگی خودم انرژی بگذارم.

زلیخا  در خصوص سن ازدواج گفت: هر جا فرهنگ و رسوم خودش را دارد، در روستای ما مانند برخی روستاها و شهرهای کوچک نیز ازدواج در سنین زیر ۱۵ سال مرسوم است و خیلی از دختران روستا این موضوع را درک کرده و از ازدواجشان هم راضی هستند.

زلیخا با بیان اینکه در روستایشان کمتر از طلاق حرفی شنیده می شود،اضافه کرد: به نظرم اکثر دخترانی که در سن پایین ازدواج می کنند؛ برای زندگی ساخته می شوند و کمتر سر ناسازگاری دارند و با مشکلاتی چون طلاق روبرو می شوند.

وی در پاسخ به این سوال که چه مدت پس از ازدواج باردار شده است، بیان کرد: تقریبا یک سال بعد از ازدواجم متوجه تغییراتی در خلق و خویم شدم، البته بارداری برای من زود بود اما محیط روستا مرا مجبور به پذیرفتن مسئولیت مادری کرد.

فقر و آسیب های اجتماعی در خانواده از عوامل مهم کودک همسری 

محدثه بانوی جوان دیگری است که به پدیده ازدواج نگاهی متفاوت دارد.

او در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: آشنایی ام با اداره کل بهزیستی استان قزوین یکی از بزرگترین شانس های زندگی ام بود چراکه نه تنها باعث آزادی ام از ازدواج اجباری شد، بلکه کمک کرد که معنی استقلال را درک کنم و حالا به عنوان یک شهروند مستقل برای خودم حق انتخاب داشته باشم.

این زن جوان ادامه می دهد: من در خانواده ای به دنیا آمدم که پدرم از سال ها قبل از تولدم اعتیاد داشت و وقتی چهار سالم بود به رحمت خدا رفت و متاسفانه برادر بزرگترم هم دقیقا پا در جای پدرم گذاشته بود و غرق در اعتیاد بود و مادرم هم برای کم کردن نانخور درخانواده دخترانش را در سنین پایین و بدون آنکه از دخترانش نظر خواهی کند به خانه بخت می فرستاد.

محدثه گفت: من از سن ۱۲ سالگی به بعد می دانستم بلاهایی که بر سر خواهرانم در ازدواج زودهنگام آمده است، روزی گریبان گیر من هم می شود، به همین خاطر سعی کردم با خواندن درس و شاگرد ممتاز شدن، توجه خانواده را به خود جلب کنم.

وی ادامه داد: همیشه به مادرم می گفتم من روزی دکتر می شوم و او هم با پوزخند وضعیت پدر و برادرم را به رخم می کشید و می گفت که خانوادگی در طبابت نمونه هستید، آنجا بود که حس کردم مادرم ما را از خود نمی داند و منتظر است با زدن اولین زنگ خانه، من را هم راهی خانه بخت کند و این زندگی را رها کند.

این دختر قزوینی با بیان اینکه در سن ۱۴ سالگی به زور و بدون هیچ آمادگی فکری و ذهنی به عقد یکی از بستگانش درآمد،افزود: از نقشه مادرم باخبر بودم اما نمی خواستم آن را قبول کنم تا اینکه یک روز با شیر بهایی ناچیز مرا با زور و تهدید به عقد پسری ۲۶ ساله درآورند.

وی ادامه داد: اوایل در شوک بودم و پس از گذشت چند ماه سعی کردم با این موضوع کنار بیایم و از تحصیل محروم شدم و وقتی زندگی جدیدم را پذیرفتم، متوجه شکاکی همسرم شدم، زندگی ام به مشابه یک ربات بود که باید دستور می گرفت تا کاری انجام دهد. راه پشیمانی هم برایم باز نبود یک هفته به روز عروسی ام باقی مانده بود که تصمیم گرفتم فرار کنم.

محدثه ادامه می دهد: با مشورت یکی از دوستانم به بهزیستی مراجعه کردم و آن ها هم پس از انجام مشاوره، کمک کردند تا به صورت قانونی از همسرم طلاق گرفتم.

وی در خصوص زندگی پس از طلاق می گوید: با کمک و تسهیل گری بهزیستی تحصیلم را ادامه دادم و با مشکلاتی که برایم به وجود آمده بود نتوانستم به آرزویم که پزشک شدن بود برسم اما تلاش دارم در رشته روانشناسی تحصیل کنم و حالا نیز در یکی از کارگاه های خیاطی مشغول به کار و کسب درآمد هستم.

ازدواج زودهنگام؛ مبدا مشکلات آینده

در همین رابطه با مریم جواهر، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد و همچنین جامعه شناس هم صحبت شدیم.

وی در خصوص پدیده ازدواج زودهنگام که نام آن را کودک همسری عنوان کرده اند،گفت: ازدواج مانند میوه ای است که رسیده آن مفید است. ازدواج دیرهنگام دارای تبعات فراوانی برای جامعه است اما اثر و تبعات ازدواج زودهنگام کمتر از ازدواج دیرهنگام نیست و مبدا مشکلات آینده است.

این استاد دانشگاه گفت:دخترانی که در سنین زیر ۱۸ سال که سن قانونی به حساب می آید ازدواج می کنند، دچار مشکلات جسمی، عاطفی و روانی می شوند که درمان آن ها زمان بر است.

جواهر همچنین گفت: دخترانی که زود ازدواج می کنند غالبا تحصیل رسمی خود را رها کرده و بعد از ازدواج به سرعت مسئولیت والد را به دوش می کشند و اکثر دخترانی که در سنین پایین ازدواج می کنند؛ طعم خشونت را چشیده اند  که البته تاکید می کنم که منظور از خشونت تنها خشونت فیزیکی نیست، خشونت می تواند در قالب کلامی نیز مطرح باشد.

این جامعه شناس ادامه داد: عموما ازدواج های زودهنگام؛ به دلیل فقر اقتصادی خانواده ها صورت می گیرد و اکثرا ازدواج های تحمیلی است که فرد در انتخاب همسر آینده خود که یکی از ابتدایی ترین حقوق فردی به شمار می آید؛ نقشی ندارد.

 جواهر با بیان اینکه کودک همسری دارای تبعات اجتماعی زیادی است،تصریح کرد: با توجه به اینکه نوعروسان کودک، به رشد عقلی لازم برای انتخاب همسر نرسیده اند و معیارها و فاکتورهایی برای ازدواج ندارند و در بیشتر مواقع خانواده ها برای آنان همسر انتخاب می کنند، همسری که گاها اختلاف سنی چشمگیری با زوجه داشته که این موضوع منجر به بروز اختلافاتی در خانواده ها می گردد و در بعضی اوقات با طلاق عاطفی و در برخی موارد هم منجر به طلاق رسمی می شود.

وی با بیان اینکه ازدواج نیاز به درک و پذیرش عقلی دارد؛ افزود: ازدواجی موفق است که توام با رشد جسمی و فکری باشد و باید اذعان کرد داشتن آمادگی لازم برای ازدواج تضمین کننده آینده بهتر جامعه است چرا که مادر یا پدری که به رشد عقلی کافی رسیده باشند، می توانند کودکان مفیدی برای جامعه تربیت کنند و در داشتن نشاط و سلامت جامعه موثر باشند.

جواهر با بیان اینکه صرفا قوانین بازدارنده نمی تواند مانع از بروز و ظهور پدیده کودک همسری شود، تصریح کرد: ضروری است که در این زمینه کار فرهنگی صورت گیرد و در مناطقی که با ازدواج زود هنگام مواجه هستیم ابعاد این موضوع برای خانواده ها تشریح و تبیین شود.

ترک تحصیل و فقدان مهارت لازم برای فرزند پروری از مشکلات کودک همسری

در ادامه با پری میرزایی معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان قزوین هم صحبت شدیم.

وی با بیان اینکه کودک همسری نوعی از پدیده کودک آزاری است؛ افزود: از آنجایی که این پدیده تحت حمایت و اجبار خانواده شکل می‌گیرد، شناسایی و بررسی آن روندی بسیار پیچیده و دشوار دارد و در این بین شاهد ازدواج دختران و پسران زیر سن قانونی هستیم که در این قبیل ازدواج‌ها، بیشتر مواقع یکی از زوجین بزرگ سال است.

میرزایی ادامه داد: طبق ماده یک کنوانسیون حقوق کودک، هر انسان زیر ۱۸ سال کودک تلقی می گردد و مطابق با همین کنوانسیون هر رفتاری به اراده کودک یا اراده دیگری که به رشد طبیعی وی خلل وارد کند، ممنوع است.

وی همچنین گفت: ارزش های سنتی شامل پدرسالاری و آسیب های اجتماعی خانواده شامل فقر، اعتیاد، مهاجرت، بیکاری، تمایل به شهر نشینی و اختلالات روانی ازجمله دلایل ازدواج زودهنگام به شمار می رود.

میرزایی با بیان اینکه مشکلات ماشی از کودک همسری می تواند به بروز مشکلاتی همچون ترک تحصیل، فرار از خانه، آسیب رساندن به خود و فقدان مهارت فرزند پروری ختم شود،افزود: کودک همسری علاوه بر بروز مشکلات فردی، می تواند منجر به بروز برخی آسب ها و پدیده های اجتماعی نظیر ثبت نشدن ازدواج ها و نداشتن اوراق هویت، خشونت خانگی و همسرآزاری، رشد بی رویه جمعیت پنهان در مناطق حاشیه، فاصله سنی زیاد با همسر، محدودیت حمایت اجتماعی و قانونی، بازتولید چرخه اعتیاد و بازتولید چرخه فقر شود.

معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی قزوین همچنین تصریح کرد: از بیشترین پیامدهای جسمی ازدواج کودکان میتوان به افزایش سقط جنین، زایمان زود رس، افزایش تولد نوزادان کم وزن در سنین نوجوانی، فشار زیاد برای باردار شدن و حاملگی زودرس، بیماریهای مقاربتی، بلوغ زودرس، سوء تغذیه و  زایمان های طولانی نیز اشاره کرد.

میرزایی خاطرنشان کرد: اکثر افرادی که قربانی کودک همسری شده اند، با مشکلاتی چون شیوع اختلالات خلقی از جمله افسردگی، اختلالات اضطرابی و وسواس  و پانیک، فقدان رسیدن به استقلال شخصی و بلوغ فکری، جدایی از خانواده و از دست دادن حمایت آنها و طی نمودن ناقص مراحل رشد روانی و  اجتماعی مواجه هستند.

وی همچنین در خصوص خدمات بهزیستی در راستای پیشگیری از کودک همسری و یا کودک همسران آزار دیده و یا در معرض آسیب،گفت: ایجاد امکانات و تسهیلات لازم به منظور بازپروری و بازتوانی روانی و اجتماعی دختران در معرض آسیب اجتماعی و آسیب دیده، حمایت و نگهداری از دختران و زنان در معرض آسیب و آسیب دیده نیازمند حمایت، فراهم نمودن زمینه های تحصیلی و اشتغال دختران در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی، شناخت استعدادها و توانمندی های دختران در معرض آسیب  و هدایت آنها به سوی استفاده از این توانمندی ها، ارائه خدمات مددکاری اجتماعی و روانشناسی و خدمات بهداشتی و درمانی و حقوقی از اقدامات موثر سازمان بهزیستی در این خصوص است.

میرزایی همچنین تاکید کرد: در راستای توانمند سازی بانوان آسیب دیده از جمله مقوله کودک همسری، ارائه خدمات فرهنگی،آموزشی و اشتغال از جمله حرفه آموزی و آموزش های مرتبط با توانمند سازی خدمت گیرندگان، کاریابی و اشتغال، برنامه ریزی جهت گذران اوقات فراغت متناسب با نوع مشکل  در مرکز اولویت بهزیستی است.

خبرنگار ایرنا برای گفت و گو با مدیرکل ثبت احوال و مدیرکل بانوان و خانواده استانداری قزوین نیز در خصوص موضوع کودک همسری و آمارها در این خصوص اقدام کرد که در نهایت تلاش ها و پیگیری ها برای انجام مصاحبه در این خصوص بی نتیجه ماند.

رهاورد:

به نظر می رسد یکی از مهم ترین و موثرترین راه برای مقابله با پدیده کودک همسری و ازدواج دختران در سنین خیلی پایین پیش از طرح مسایل حقوقی و قوانین، انجام فعالیت های فرهنگی و آگاه بخشی به جامعه است.

باید برای پیشگیری از این پدیده علاوه بر استفاده از قوانین، باید از ظرفیت نهادهای فرهنگی و آموزشی مانند صداوسیما و آموزش و پرورش و رسانه ها به شکل حداکثری بهره گرفت و خانواده ها را نسبت به تبعات منفی کودک همسری آشنا کرد.

البته باید توجه داشت که فعالیت های فرهنگی در این حوزه باید به موضوع ازدواج به هنگام تاکید داشته باشد، چرا که امروزه ازدواج دیرهنگام جوانان نیز خود به یکی از معضلات اجتماعی تبدیل شده که تبعات منفی را برای جامعه به دنبال داشته و دارد.