به رغم آنکه در چند نوبت تب #واکسن_بخرید در شبکه‌های اجتماعی داغ شده و برخی به اشتباه این مقوله را به پروژه‌های تولید واکشن در کشور مرتبط دانسته اند، شواهد و قرائن حکایت از ضروری بودن این تولید در کشورمان دارد.

به گزارش «تابناک»، از نخستین روز‌هایی که زمزمه تایید برخی واکسن‌های تولیدی در جهان برای کووید ۱۹ به گوش می‌رسید، این سوال توجه بسیاری را به خود جلب کرده بود که چرا تولید واکسن و چرا خرید آن نه؟ ابهامی که بعد از شروع کارآزمایی بالینی نخستین واکسن ایرانی و آغاز واکسیناسیون در برخی کشور‌ها با واکسن‌های تایید شده، پررنگ‌تر هم شد.

موضوعی که موجب شد برخی تولید واکسن و واردات آن را دو خط روبروی هم ببینند و بر این اساس، خواستار واردات واکسن و جایگزینی آن با تولید داخلی شوند که هنوز راه زیادی تا به ثمر نشستن دارد و مصون از شکست هم نیست. گزاره‌ای که به نظر منطقی می‌رسد، اما این گونه نیست چراکه اساسا واردات واکسن و تولید آن منافاتی با یکدگیر ندارند و حتی می‌توانند تا حدودی مکمل هم باشند.

برای توضیح این مقوله می‌بایست کمی درباره روند اثرگذاری واکسن تامل کرده و تلاش کنیم کمی آینده نگری را چاشنی نگاهمان کنیم. یعنی لازم است مرور کنیم که با ویروس مواجهیم که از دید دانشمندان در دسته بندی موجود زنده قرار نمی‌گیرد، ساختار ساده ژنتیکی آن موجب می‌شود که جهش‌های پرشمار و کنترل ناپذیری را تجربه کند و لذا ساخت واکسن برای پیشگیری از ابتلا به آن یا دارو برای درمان بیماری‌های ناشی از آن به شدت دشوار است.

همه این نکات را می‌شود به کمک آمار و ارقام نیز بیان کرد و مثلا گفت که موثرترین داروی ساخته شده تا به امروز برای درمان بیماری ناشی از ویروس در جهان، تنها ۴۰ درصد در بهبود بیمار موثر است نه بیشتر. یا حتی می‌شود با چند مثال، دشواری‌های کار با ویروس را نشان داد؛ مثال‌هایی مانند ناتوانی بشر در تهیه واکسن ایدز یا بیماری‌های دم دستی تری مانند آنفلوانزا که پیش از شیوع کرونا، مرگ و میر ناشی از ابتلا به آن بسیاری از ساکنان کره خاکی را به وحشت انداخته بود و آنقدر جهش می‌یابد که عمر واکسن‌های ساخته شده برایش به یکسال هم نمی‌رسد.

البته شاید بهتر باشد که به جای همه این موارد، به سرماخوردگی اشاره کنیم که شایع‌ترین بیماری ویروسی است، اما نه واکسن دارد و قابل پیشگیری است و نه درمان خاصی برایش وجود دارد و بیمار تنها با استراحت و طی دوران نقاهت بهبود پیدا می‌کند. درست مانند کووید ۱۹ که دارو‌های بیماری‌های دیگر برای درمانش تجویز می‌شود و در صورت وخامت اوضاع بیمار و درگیر شدن ریه، مداخلات پزشکی مانند اکسیژن رسانی و در سطوح بالاتر، اکسیژن رسانی تهاجمی به ایشان در دستور کار درمان شان قرار می‌گیرد.

 

یادآوری همه این موارد نشان می‌دهد که عملا دستمان در مقابله با ویروس چندان باز نیست، چه برسد که پای ویروسی به نام کرونا با سرعت شیوع بسیار زیاد در میان باشد. ویروسی که در اثر جهش‌های اخیرش، شیوعش سریعتر شده و قدرت بیماری زایی اش افزایش یافته است. بر این اساس است که شروع واکسیناسیون در اسرع وقت، مورد تاکید بسیار قرار می‌گیرد چراکه از شیوع بیشتر ویروس، ابتلای شمار بیشتری از مردم به کووید ۱۹ و حتی بروز و ظهور جهش‌های بیشتر در ویروس جلوگیری به عمل می‌آورد.

اکنون بیایید در این باره تامل کنیم که منظور از واکسیناسیون چیست؟ آیا صرف اینکه گروه‌های در معرض خطر مانند کادر درمان مصون شوند، کافی است یا برای قطع زنجیره اتصال لازم است که همه مردم واکسینه شوند؟ سوالی که احتمالا به سادگی پاسخ می‌دهیم و می‌دانیم واکسیناسیون تنها در صورتی تاثیرات بزرگی می‌گذارد که فراگیر و عمومی باشد نه منحصر به گروه‌های خاص. اتفاقی که هنوز در هیچ کشوری با جمعیت چند ده میلیون نفری آغاز نشده است و اجرای آن امری به شدت زمان بر است.

یکی از مهم‌ترین موانع در مسیر واکسیناسیون عمومی، ظرفیت محدود تولید واکسن در جهان در حال حاضر است که برای کشوری مانند ایران با جمعیت حدود ۸۵ میلیون نفر و نیاز ۱۷۰ میلیون دوزی (واکسن‌های معتبر فعلی همه دو دوزی هستند) به شدت مشکل آفرین است. نیازمندی بزرگی که با مراجعه به هیچ شرکت و بازار جهانی قابل رفع و رجوع، آن هم در بازه‌ای کوتاه مدت نیست. نکته‌ای قابل تامل که نشان می‌دهد خرید و واردات واکسن به رغم مزایایی که در شروع واکسیناسیون و مصونیت گروه‌های در معرض خطر دارد، راه حل نهایی خوبی برای واکسیناسیون نیست.

همه این‌ها در حالی است که می‌دانیم تحریم‌های پرشمار وضع شده علیه کشورمان هم مانع جدی در هرگونه مراوده مالی با جهانیان محسوب می‌شود و خرید واکسن هم از شمول آن مستثنی نیست. البته همه این مسائل در قیاس با مشکلی بزرگتر، قابل اغماض به نظر می‌رسد؛ اینکه هنوز مدت زمان ایمنی زایی و مصونیت واکسن‌ها مشخص نیست و برای مشخص شدن واقعیت، نیازمند سپری شدن زمانی نسبتا طولانی هستیم. پروسه‌ای که در انتهای آن مشخص شود که واکسن‌ها تنها شش ماه یا یکسال ایمنی به وجود می‌آورند، نیازمند تکرار واکسیناسیون در پایان شش ماه یا یکسال خواهیم بود و روز از نو!

این در حالی است که پیش بینی‌ها حکایت از اثرگذاری نهایتا هشت ماهه همه واکسن‌های تولیدی در جهان دارد: «یک نوع ایمنی، هومورال است که بر اساس وجود آنتی بادی‌های خنثی کننده است و نوع دیگر، ایمنی سلولی است. در مورد کووید۱۹ ایمنی همورال چند ماه پیش بینی می‌شود و ایمنی سلولی نیز بیش از هفت تا هشت ماه پیش بینی نمی‌شود. البته واکسن‌های کرونا همگی در یکی دو ماه اخیر تزریق شده اند و هیچ مطالعه‌ای در مورد مدت زمانی ایمنی زایی آن‌ها هنوز انجام نشده و اکنون هیچ کس نمی‌تواند اظهار نظر قطعی درباره مدت زمان ایمنی زایی این واکسن‌ها داشته باشد.»

این اظهار نظر کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و داروی کشورمان است که نشان می‌دهد عمر واکسن‌ها چندان زیاد نیست و احتمالا لازم است واکسیناسیون با تزریق دوز‌های یادآور مدام ادامه پیدا کند. پیش بینی‌ای که تولید واکسن را اقدامی قابل دفاع و حتی به شدت ضروری تبدیل می‌کند که بایستی در کشور‌های با جمعیت ایران و پرجمعیت تر، به سرعت و با قوت پی گرفته شود وگرنه نیازمندی بزرگی برای واردات در این کشور‌ها به وجود خواهد آورد که می‌تواند اقتصادشان را هم تحت الشعاع قرار دهد.