آخر هفته‌ای که برای ایرانیان می‌رسد و اول هفته‌ای که برای طرف‌های اروپایی و آمریکایی در راه است را شاید بتوان روز‌های مذاکره به وقت رم نام‌گذاری کرد.
اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها و البته این بار طرف ایرانی همگی احتمالا جمعه راهی رم خواهند شد تا دو روز پیاپی را صرف گفت‌و‌گو کنند.
وزیر امور خارجه ایران، دیروز چهارشنبه از برگزاری دور جدید مذاکرات ایران و آمریکا در پایتخت ایتالیا خبر داد.
عباس عراقچی، با بیان اینکه دور بعدی مذاکرات روز شنبه در رم برگزار خواهد شد، گفت: «میزبان مذاکرات کشور عمان است و به دلایل فنی و لجستیکی تصمیم گرفتند که دور دوم و چهارم در رم برگزار شود.»
دیدار با اروپایی‌ها به وقت رم
اما شاید بخش مهمتر سخنان وزیر خارجه مربوط به مذاکره طرف‌های ایرانی با دستکم نمایندگان سه کشور اروپایی باشد. عراقچی با بیان این که ایران روز جمعه قبل از دور بعدی مذاکرات با آمریکا یک جلسه با ۳ کشور اروپایی برگزار خواهد کرد، گفت: «نقش سه کشور اروپایی به دلیل سیاست‌های غلطی که اتخاذ کردند در حال حاضر کمرنگ‌تر شده است، البته ما مایل به طرح این موضوع نیستیم و به همین دلیل آمادگی داریم دور بعدی مذاکرات را با آنها در رم برگزار کنیم.»
این سخنان صریح عراقچی البته در شرایطی بیان می‌شد که همزمان دو منبع دیپلماتیک به خبرگزاری رویترز گفته بودند نمایندگان سیاسی تروئیکای اروپایی یعنی فرانسه، بریتانیا و آلمان روز جمعه در رم با مقامات ایرانی دیدار خواهند کرد.
رویترز در گزارش خود به نقل از چهار دیپلمات که به اظهارات آنها استناد کرده، خبر داده بود که ایران به طرف‌های اروپایی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ پیشنهاد داده که در صورت از سرگیری دور بعدی مذاکرات با ایالات متحده، روز جمعه این هفته نشستی را با آنها در رم برگزار کنند.
به نظر می‌رسد اروپایی‌ها که با روی کار آمدن ترامپ و آغاز مذاکرات ۱+۱ ایران و آمریکا، دیگر در مذاکرات سهمی نداشتند و غایب بودند؛ حال برآنند تا به میز مذاکره بازگردند و شاید روابط خود را با ایران ترمیم کنند؛ هر چند بدون تردید بخشی از مشکلات و ریشه اختلافات اکنون اروپا با ایران نه لزوما به سرمنشا برجام که به روند جنگ روسیه و اوکراین و طرح موضوع همیشگی کمک‌های نظامی ایران به روسیه بازمی‌گردد.
فرانسه تهدید کرد ایران ابتکار عمل را به دست گرفت
مذاکرات چهارجانبه در شرایطی روز جمعه و در رم برگزار می‌شود که پیش از این سه کشور اروپایی تهدید کرده بودند که اگر مذاکرات ایران و آمریکا به توافقی منجر نشود مکانیسم ماشه را، که به معنی بازگرداندن تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران است، در تابستان کلید خواهند زد.
ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه نیز روز سه‌شنبه هر چند با حمایت از گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا، اما گفته بود: «همان‌طور که می‌دانید هر هفته به تاریخ انقضای برجام نزدیک و نزدیک‌تر می‌شویم. از همین رو اروپایی‌ها که همچنان در چارچوب توافق برجام باقی مانده‌اند باید تا تابستان تصمیم مهمی مبنی بر بازگرداندن تحریم‌هایی که ۱۰ سال پیش لغو شدند، اتخاذ کنند و البته که این مهم وابسته به تعهداتی است که باید ببینیم ایران مایل به ارائه آنها است یا نه.»
فرانسه، انگلیس و آلمان (معروف به تروئیکای اروپایی) از طرف‌های توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران هستند و این اختیار را دارند که مکانیسم بازگشت سریع تحریم‌ها موسوم به مکانیسم ماشه که در اکتبر ۲۰۲۵ (مهرماه سال جاری) منقضی می‌شود را در شورای امنیت سازمان ملل فعال کنند.
وزیر خارجه فرانسه البته در بخش دیگری از سخنانش نیز گفت که «حریم‌هایی که قرار است اروپایی‌ها در قالب مکانیسم ماشه علیه ایران تجدید کنند، دسترسی ایران به فناوری، سرمایه‌گذاری و بازار اروپا را برای همیشه قطع خواهد کرد و تاثیرات ویرانگری بر اقتصاد این کشور خواهد داشت. البته این چیزی نیست که اروپایی‌ها بخواهند»؛ او به طور رسمی از ایران خواست تصمیمات لازم را بگیرد تا از بدترین سناریو جلوگیری شود.
این سخنان در حالی بیان می‌شد که ایران در کنار فرصتی که برای مذاکره با آمریکا فراهم کرده، به اروپایی‌ها نیز پیشنهاد داده که پنجره دیپلماسی را بگشایند.
ایران و بازگشایی پنجره دیپلماسی رو به اروپا
به نظر می‌رسد ایران در حالی چنین ابتکاری را مطرح کرده که دور سوم مذاکرات هسته‌ای با آمریکا در عمان مثبت ارزیابی شد و تهران پس از رایزنی‌های اخیر با روسیه و چین، به دنبال بهره‌برداری از فضای مثبت ایجادشده است.
ایران و سه قدرت اروپایی از سپتامبر گذشته چندین بار برای بحث درباره روابط دوجانبه و موضوع هسته‌ای دیدار کرده‌اند؛ آخرین نشست میان دو طرف ماه مارس در سطح فنی برگزار شد که به چارچوب توافق احتمالی برای محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران در برابر رفع تحریم‌ها اختصاص داشت.
تهدید بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، یکی از محور‌های اصلی رایزنی ایران با اروپایی‌هاست. آمریکا پس از خروج از توافق ۲۰۱۵ دیگر قادر به فعال‌سازی مکانیزم بازگشت تحریم‌ها در شورای امنیت نیست و این امکان فقط برای تروئیکای اروپایی فراهم است.
چنان چه یک مقام ایرانی با اشاره به این که بخشی از هدف دیدار با اروپایی‌ها نیز همین موضوع است، گفت: مذاکرات با آمریکا درباره گام‌های هسته‌ای به کندی پیش می‌رود و تهران به دلیل بی‌اعتمادی به طرف آمریکایی تمایلی به توافق موقت ندارد.
این مقام ایرانی که رویترز نامی از وی نبرده در ادامه تصریح کرد: «نیاز داریم اروپایی‌ها درک کنند که ما خواهان یک توافق جدید هستیم و آماده‌ایم گام‌هایی برای محدود کردن غنی‌سازی خود برداریم، اما به زمان نیاز داریم.»
وزیر خارجه ایران البته روز گذشته همچنین درباره نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مذاکرات نیز گفت: «در حال حاضر آژانس هیچ نقشی در مذاکرات ندارد. اما اگر توافقی حاصل شود، راستی‌آزمایی در حوزه مسائل هسته‌ای به‌طور طبیعی بر عهده آژانس خواهد بود.»
سخنان عراقچی در حالی مطرح شد که مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز سه شنبه و پس از شرکت در جلسه غیرعلنی شورای امنیت، با اشاره به مذاکرات میان ایران و آمریکا گفت: «در زمان بسیار مهمی هستیم.» رافائل گروسی، افزود: «من به صورت دائم با استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا و عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در تماس هستم تا پشتیبانی فنی و ظرفیت نظارتی را که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید اعمال کند فراهم کنم.»
با توجه به سخنان گروسی و پاسخ دیپلماتیک وزیر خارجه، حال ایران می‌تواند با آغاز گفت‌و‌گو با اروپا امتیازات بیشتری نیز کسب کند. اکنون موقعیت ایران در مذاکرات قوی‌تر است، ضمن آن که پیش‌تر نیز مقامات ایرانی از جمله عراقچی بر آمادگی ایران برای مذاکره با اروپا تأکید کرده بودند.
آیا اروپایی‌ها نقش پلیس بد را دارند؟
در این بین، اما برخی تحلیلگران نیز معتقدند که تقسیم وظایفی بین اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها صورت گرفته و اروپایی‌ها موظف شده‌اند به‌موازات برگزاری مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای میان ایران و آمریکا، با ایفای نقش پلیس بد، در مسیر مذاکرات سنگ‌اندازی و کارشکنی کنند. استناد این فرضیه را نیز سخنان مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، می‌دانند که چندی پیش گفته بود: فرانسه، آلمان و انگلیس پس از مشاهده گزارش جدید آژانس به‌زودی باید تصمیم مهمی درباره بازگرداندن تحریم‌ها بگیرند؛ چرا که ایران به‌وضوح از مفاد توافق فعلی تخطی کرده است.» این گروه از تحلیلگران معتقدند که این سخنان وزیر خارجه آمریکا نشان می‌دهد عدم حضور اروپایی‌ها در مذاکرات شاید یک نوع هماهنگی بین آمریکا و اروپا است و آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها را دور از مذاکرات نگه داشته‌اند تا بتوانند همزمان با هرگونه توافق احتمالی، چارچوب تحریم‌ها را علیه ایران حفظ کنند و حتی سخنان تازه وزیر خارجه فرانسه را در همین راستا می‌دانند.
اما مساله این است که حتی اگر بخواهیم این فرضیه بدبینانه را جدی بگیریم نیز باز عملا طرف ایرانی با پیشنهاد مذاکره مستقیم در رم توانسته عرصه را در دست بگیرد و به نوعی با چیدن میز مذاکره برابر تروئیکای اروپایی، آرایش میز گفت‌و‌گو با آمریکایی‌ها را نیز به دلخواه خود تغییر بدهد.
علی بیگدلی، تحلیلگر سیاسی نیز اخیرا در همین رابطه گفته است: «سطح اختلافات ایران با اروپا هم در حوزه داخلی و هم بین‌المللی به‌مراتب کمتر از اختلافات با آمریکا است، بنابراین امکان دستیابی به توافق با اروپا سریع‌تر فراهم است. ضمن این که با توجه به نزدیک شدن به ۱۸ اکتبر که قطعنامه ۲۲۳۱ به پایان می‌رسد، هم ایران و هم اروپا تمایل دارند مذاکرات را زودتر آغاز کنند. با این حال اختلافات میان ایران و اروپا متنوع‌تر است، به‌ویژه در زمینه مسائل موشکی و برخی اتهامات نظیر حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی. اما سابقه همکاری‌های پیشین ایران و اروپا در زمینه هسته‌ای زمینه مناسبی برای پیشرفت مذاکرات فراهم می‌آورد.»
در واقع این کارشناس سیاسی نیز معتقد است آن چه اکنون به عنوان ابزار مکانیسم ماشه و به عنوان تهدید در دست اروپایی‌ها است بیش از همه نه در راستای تخطی از برجام که تنوع اختلافات دیگر است که در سه سال اخیر به وجود آمد.
حال، اما روز جمعه فارغ از هر آن چه که شنبه در رم رخ بدهد می‌تواند برای ایرانیان دارای اهمیت ویژه باشد. چنان چه باتوجه به زمان اندک باقی‌مانده تا پایان موعد مکانیسم ماشه یعنی اکتبر ۲۰۲۵ که برابر با مهرماه سال جاری است و هشدار کشور‌های اروپایی برای فعال‌سازی آن در صورت عدم حصول یک توافق تا ماه اوت (مرداد ماه سال جاری)، گزارش جامع مدیرکل آژانس بین‌المللی در سال دهم برجام (خرداد ماه امسال) از اهمیت زیادی برخوردار است. بنا به اعلام گروسی، این گزارش پیش از ماه ژوئن (اوایل خرداد) منتشر خواهد شد و باید توجه داشت که در صورت مثبت‌بودن این گزارش، بهانه لازم از اروپایی‌ها برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه علیه ایران سلب می‌شود.
در چنین شرایط ویژه‌ای که نفس زمان برای بازگشت تحریم‌ها و مکانیسم ماشه به شماره افتاده، شاید مذاکرات روز جمعه با سه کشور اروپایی و امید به نتیجه مثبت دور تازه مذاکرات برای ایران از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. شاید مسئولان سیاست خارجی اکنون فرصتی طلایی دارند تا از دروازه‌های رم مسیری تازه پیش روی آینده دیپلماسی و سیاست کشور ترسیم کنند.
منبع: اقتصاد 24
