شدت گرفتن ناترازی اما احتمالا به کاهش بیش از پیش صادرات فولاد منجر خواهد شد. عبور پیک مصرف برق در میانه اردیبهشت از ۵۹هزار مگاوات خبر از شدت گرفتن ناترازی و رشد بیش از پیش مصرف برق در کشور می‌دهد؛ موضوعی که مستقیما روی قطع برق صنایع و جیره‌بندی آن اثر می‌گذارد. ادعای انجمن‌های تخصصی این حوزه، کاهش حدود ۲میلیون تن از تولید فولاد میانی کشور در نتیجه قطع برق و گاز صنایع فولاد است. ظاهرا ناترازی بیش از همه روی شرکت‌هایی که زنجیره تولید کامل نداشتند، اثر گذاشته است؛ موضوعی که باعث شده است برخی تولیدکنندگان با تمرکز بر محصولاتی مانند آهن اسفنجی که نیاز کمتری به انرژی دارند، تا حدی اثرات این محدودیت‌ها را کاهش دهند. با این حال تداوم ناترازی بر عقبگرد کشور از مسیر توسعه صادرات غیرنفتی منجر خواهد شد؛ موضوعی که در سال ۱۴۰۲ به تراز تجاری منفی ۱۶.۸میلیارد دلاری و در نیمه اول ۱۴۰۳ به کسری تجاری ۷میلیارد دلاری منجر شد. به جز افول ارزآوری، کاهش تولید فولاد به از بین رفتن فرصت‌های شغلی، افت رفاه خانوارها و نهایتا کاهش رشد اقتصادی منجر خواهد شد. در عین حال این وضعیت افزایش قیمت محصولات فولادی در بازار داخلی را به بار می‌آورد و فشار مضاعفی بر مصرف‌کنندگان فولاد وارد می‌کند.
علاوه بر ناترازی انرژی، عوامل دیگری نیز به کاهش صادرات فولاد دامن زدند. ترکیه، یکی از رقبای اصلی ایران در منطقه با اعمال تعرفه‌های بالای ۴۵درصدی بر فولاد صادراتی ایران، مانعی جدی برای صادرات این محصول ایجاد کرده است. همچنین، استفاده از کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای در صادرات مقاطع طویل فولادی که ۱۴درصد رشد داشت، ارزآوری این بخش را تحت تاثیر قرار داد. این روش که عمدتا برای دور زدن محدودیت‌ها و عوارض صادراتی به‌کار می‌رود، باعث کاهش شفافیت در صادرات شد.
کاهش صادرات فولاد تبعات گسترده‌ای برای اقتصاد ایران دارد. از یک‌سو، افت درآمدهای ارزی، توانایی دولت برای تامین نیازهای وارداتی، از جمله کالاهای اساسی را کاهش داد. از سوی دیگر، کاهش تولید فولاد به معنی از دست رفتن فرصت‌های شغلی در این صنعت کلیدی است. صنعتی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم صدها هزار نفر را در زنجیره تامین خود مشغول به‌کار کرده است. علاوه بر این، افزایش قیمت محصولات فولادی در بازار داخلی، به ویژه فولاد ساختمانی، فشار مضاعفی بر بخش ساخت‌وساز و مصرف‌کنندگان وارد کرده است. این موضوع در شرایطی که اقتصاد ایران با تورم و کاهش ارزش ریال دست‌وپنجه نرم می‌کند، چالش‌های معیشتی را تشدید کرده است.
علی لواف، مدیر بازرگانی یک شرکت فولادی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به بررسی دلایل کاهش صادرات نفتی در ایران پرداخت و گفت: «در این صنعت ما با عوامل مختلف خارجی و داخلی مواجه هستیم. با توجه به گرمای بی‌سابقه در این فصل قرار است روزهای سخت‌تری را از لحاظ کمبود انرژی و ناترازی تجربه کنیم. یکی از دلایل بی‌ثباتی، نوسانات نرخ ارز است. در نتیجه پایین آمدن نرخ ارز، صادرات برای تولیدکننده توجیهی ندارد. یکی از عوامل دیگر که به کاهش صادرات فولاد منجر شده، افزایش هزینه‌های حمل و نقل در بخش فولاد و سنگ آهن است. هزینه تمام‌شده حمل‌ونقل داخلی زیاد شده، وجود تحریم‌ها و از طرفی وجود جنگ تعرفه‌ای منجر به پایین آمدن قیمت فولاد شده ولی از سوی دیگر قیمت برای شرکت‌های ایرانی رو به افزایش است.» وی ادامه داد: «دستمزد نیروی کار بالاتر رفته و قیمت جهانی پایین آمده است.»
وی در ادامه به اهمیت لزوم تجارت با سایر کشورها پرداخت و گفت: امارات گواهینامه‌ای با عنوان ESMA صادر می‌کند. این گواهینامه تضمین می‌کند که یک محصول یا خدمات با استانداردهای ملی امارات یا با استانداردهای بین‌المللی مطابقت دارد یا نه. ایران از این گواهینامه بی‌بهره است و نبود این گواهینامه این امکان را از کارخانه‌های ایرانی گرفته تا محصولاتشان را صادر کند که این امر به کاهش گسترده صادرات منجر می‌شود. از عوامل دیگر کاهش صادرات می‌توان به فرسودگی صنایع و کاهش بهره‌وری آنها یا عدم توسعه برند ملی در این بخش اشاره کرد. وی به لزوم رفع تحریم‌ها برای کاهش ناترازی اشاره کرد و سرمایه‌گذاری خارجی را در این حوزه را حائز اهمیت شمرد.
سید رشید شاهچراغ، مشاور توسعه سرمایه‌گذاری در معادن در این رابطه افزود: کاهش صادرات فولاد عمدتا تحت تاثیر عوامل بین‌المللی نیست و عوامل داخلی روی آن اثر می‌گذارند. نسبت آسیبی که صنعت فولاد از ناترازی و کسری انرژی دیده به نسبت کاهش صادرات آن بیشتر است. عرضه انرژی در کشور با روند تقاضا همسو نیست. برای رفع ناترازی انرژی در صنعت فولاد و کلیه صنایع باید از ابزار نوین تامین انرژی استفاده کنیم. برای مثال از انرژی‌های تجدیدپذیر یا انرژی‌های خورشیدی کمک بگیریم. اگر بتوانیم نیروگاه‌های سیکل ترکیبی را با مشارکت بخش خصوصی و دولتی و ابزارهای تامین مالی نوین اجرای کنیم گزینه بسیار مناسبی برای رفع ناترازی است. از فناوری طوری استفاده کنیم که در زنجیره ارزش فولاد میزان مصرف انرژی بهینه شود. یکی از فناوری‌های جدیدی که در کشورهای دیگر مانند هند و چین در حال استفاده است، فناوری بازیافت دمای خروجی کوره‌ها (WHR) است که در ایران نیز می‌تواند مصرف انرژی را مدیریت کند. از طرفی اگر بتوان پیمان‌هایی بین دولت و بخش خصوصی تدوین کرد که بتوانیم مصرف انرژی را کنترل کنیم، این امر بسیار موثر واقع خواهد شد.
حیدر کلیچ، فعال این صنعت نیز با اشاره مشکلاتی که گریبانگیر بخش خصوصی واقعی و صادرکنندگان مستقل بخش فولاد شده است، تاکید دارد: قطعی مکرر برق و گاز و آب در مجتمع‌های صنعتی، قیمت‌گذاری دستوری، اعمال تعرفه‌های صادراتی فزاینده و بوروکراسی پیچیده تخصیص و رفع تعهد ارزی، سخت‌گیری‌های سازمان‌های مالیاتی، کم‌کاری بانک‌ها در تامین منابع مالی در کنار کاهش سرمایه‌گذاری در تولید سنگ آهن و راه‌اندازی معادن جدید از جمله چالش‌های این صنعت بوده که حل آنها دشوار است. البته به عقیده کلیچ، اقدام عملی برای حل مشکلات سیاست خارجی، رفع تحریم‌ها و پیوستن به شبکه جهانی بانکی موجب حل برخی از این مشکلات و امیدوار شدن تلاشگران این عرصه خواهد شد .
کاهش ۱۳درصدی صادرات فولاد ایران در سال ۱۴۰۳، زنگ خطری برای اقتصاد غیرنفتی کشور است. اما بدون اقدام فوری در تامین پایدار انرژی، اصلاح سیاست‌های صادراتی، بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تقویت دیپلماسی اقتصادی برای گسترش بازارهای هدف احتمالا ایران فرصت‌های طلایی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد خود و کاهش وابستگی به نفت را از دست خواهد داد.
