اگرچه به‌رغم توصیه‌ها و رهنمودهای مکرر رهبر معظم انقلاب (دامت برکاته) تا این لحظه به علت کم‌کاری دستگاه‌های ذیربط، طرح مسجد تراز انقلاب به نتیجه مطلوب و موردانتظار نرسیده است، اما جای خرسندی فراوان است که در کشور افراد دغدغه‌مندی وجود دارند که در حد بضاعت خود با انجام اقدامات خلاقانه و متفاوت و حتی اقدام برای تهیه سند چشم‌انداز، تنظیم سند راهبردی و طراحی نقشه راه در این مسیر گام برمی‌دارند.
البته تردیدی وجود ندارد که اقدامات صورت گرفته توسط مساجد و سایر متولیان ذیربط عرصه فرهنگی، کمیت و کیفیت برگزاری مراسماتی مانند؛ هیئت‌های مذهبی در ایام ماه محرم و ماه رمضان و سایر ایام و همچنین پدیده‌های نوظهوری نظیر حضور جوانان در مراسم اعتکاف، برگزاری حج دانشجویی و دانش‌آموزی و یا حتی اقداماتی مثل اعزام گروه‌های جهادی و برگزاری جشن‌های مذهبی با کمک مساجد و هیئات مذهبی پس از انقلاب به شکل کاملاً محسوسی افزایش یافته است.
با این حال همان‌گونه که اشاره شد، تقریباً اجرای هیچ‌یک از اقدامات مذکور باعث تحول فراگیر در این عرصه نشده است و نتوانسته در حد مطلوب و موردانتظار از گسترش ناهنجاری‌های اجتماعی جلوگیری نموده و به جذب و حضور گسترده، فراگیر و مستمر آحاد مردم در مساجد منتهی شود، بنابرین در بیان علت کار سؤالات متعدد و متنوعی به ذهن متبادر می‌شود که شاید بتواند به حل مشکل در این زمینه کمک نماید.
۱- برخی افراد مشکل را در کمبود منابع مالی خلاصه می‌کنند، اما در این رابطه سؤال قابل طرح این است که پس راز موفقیت شخصیتی مانند شیخ زکزاکی در جذب مردم به سوی اسلام شیعی در یک کشور آفریقایی با کمترین امکانات و مواجهه با انواع فشارها و تهدیدات امنیتی چیست؟
۲- ریشه ایمان قوی و نهادینه شدن آموزه‌های اسلامی بین مردم یمن چیست؟ چرا فقر مالی و همچنین تهدید و تهاجم دشمن نتوانسته خدشه‌ای در آن ایجاد کند و نقش مساجد، علما و مسئولین این کشور در ایجاد، حفظ و گسترش این شرایط کدام است؟
۳- شهید بهشتی بین سال‌های 1343 تا 1348 و در اوج خفقان نظام ستم شاهی چگونه توانست مرکز فرهنگی ایران در هامبورگ آلمان که یک مسجد بود را به یکی از فعالترین مراکز فرهنگی اسلامی با بیشترین مخاطب تبدیل نماید؟
۴- چطور می‌شود که گروهی تروریستی مانند داعش می‌تواند افکار الحادی و شیطانی خود را به مخاطبینش القاء کند و افراد مختلف را از سراسر جهان به سوی خود جذب نماید و حتی آنها را مجاب به عملیات انتحاری نماید، اما ما در اثبات حرف حق و جذب نیروهای خودی در حد موردانتظار عمل نکرده‌ایم؟
۵- ریشه و علت اصلی ناکامی‌های ما در این زمین چیست و راهبردها و راه‌کارهای رهایی از این مشکل کدامند؟
۶- چرا در حالی که در اروپا هر روز بر تعداد خانم‌های محجبه افزوده می‌شود، در ایران اسلامی حجاب و عفاف هر چند محدود اما روند معکوس دارد و مساجد نتوانسته‌اند در این زمینه کار مؤثری انجام دهند.
۷- چرا اُنس و اُلفت لازم و موردانتظار بین روحانی مساجد با نوجوانان و جوانان و ایضاً خانواده‌ها و سایر اقشار و اصناف مستقر در محلات وجود ندارد؟
۸- عوامل جذب جوانان به مساجد و متقابلاً عواملی که باعث دور شدن آنها از مساجد و محیط‌های مذهبی می‌شوند کدامند؟
۹- آیا واقعاً جاذبه‌های مادی و تأمین منابع مالی می‌تواند به‌تنهایی مشکل را برطرف کند یا باید در جستجوی علت‌های ریشه‌ای بود؟
۱۰- علت عملکرد جزیره‌ای و پراکنده مساجد چیست؟ کدام نهاد و یا شخص مسئول ساماندهی و هماهنگی بین مساجد است و چرا تاکنون کار قابل توجهی در این زمینه صورت نگرفته است؟
۱۱- علت ناتوانی مساجد در استفاده از ظرفیت منابع مهمی نظیر؛ قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و امثال آن برای نشر و گسترش آموزه‌های اسلامی چیست؟
۱۲- نقش علما در تبلیغ و ترویج دین چیست و آیا این خواسته می‌تواند با اکتفا به استقرار در مساجد و بدون رجوع به اقشار و اصناف اتفاق بیفتد؟
۱۳- آیا کارهای جزیره‌ای، پراکنده، غیرمستمر و فاقد پشتوانه علمی و منطقی می‌تواند دست‌اندرکاران دلسوز و ایثارگر این عرصه را به سرمنزل مقصود برساند؟
۱۴- آیا با توجه به شبیخون فرهنگی و جنگ ترکیبی و همه جانبه دشمن، وقت آن نرسیده تا به شکل هماهنگ و یکپارچه با استفاده از نظر کارشناسان خبره متعهد و متخصص در حوزه‌های مختلف علوم دینی، جامعه‌شناسی، روانشناسی، جنگ شناختی و سایر تخصص‌ها طرحی کاربردی، هدفمند، پایدار، آینده‌نگرانه و اصولی تهیه و اجرا شود.
برخی از مهمترین علل اصلی ناکامی در این زمینه:
دلایل خُرد و کلان متنوع و مختلفی در این رابطه قابل برشماری است که برخی خود معلول عوامل بزرگتر و مهمتری هستند که معمولاً مورد غفلت واقع می‌شوند، برخی از مهمترین این عوامل عبارتند از؛
۱- بی‌شک هجمه سنگین و بی‌سابقه نظام سلطه در عرصه فرهنگی که رهبر معظم انقلاب از آن به‌عنوان شبیخون فرهنگی نام برده‌اند، یکی از علل اصلی بروز ناهنجاری‌ها در این عرصه محسوب می‌شود. چرا که به‌عنوان مثال راه‌اندازی دهها شبکه تلویزیونی برای استحاله فرهنگی مردم یک کشور در طول تاریخ سابقه نداشته و ندارد، در حالی که بیگانگان علاوه بر استفاده از انواع ابزارهای فرهنگی و رسانه‌ای مانند فضای مجازی، تاکنون حدود 160 شبکه تلویزیونی فارسی زبان علیه ایران اسلامی ایجاد کرده‌اند.
۲- دامن زدن به مشکلات راست و دروغ و بزرگنمایی و سیاه‌نمایی آنها توسط دشمنان و مزدوران داخلی و خارجی آنها نیز نه‌تنها در پاره‌ای از موارد زمینه یأس و ناامیدی افکار عمومی را فراهم نموده است، بلکه میزان مشارکت و همراهی مردم با مسئولین در برخی عرصه‌ها را نیز تقلیل داده است.
۳- ناکارآمدی و ضعف نظام تعلیم و تربیت عامل بسیار مهم دیگری است که سبب شده تا اثربخشی اقدامات رسانه‌ای و ضدفرهنگی دشمنان افزایش پیدا کند و متقابلاً مصونیت‌بخشی اقدامات فرهنگی مساجد، هیئات مذهبی، دستگاه‌های دولتی و مؤسسات مردمی کمرنگ و کم‌اثر شود.
۴- نقش افراد نفوذی در سیستم و ایضاً ناکارآمدی و بعضاً بی‌تفاوتی و عملکرد ضعیف برخی از مسئولین که عمدتاً ناشی از ضعف اعتقادی آنهاست، نکته دیگری است که در پاره‌ای از موارد سلب اعتماد عمومی را در پی داشته و مانع از همراهی مردم در همراهی با مسئولین و متولیان بخش فرهنگی اعم از مردمی یا دولتی شده است.
۵- قطعاً در این زمینه باید از کم‌کاری و تا حدودی بی‌یرنامگی حوزه‌های علمیه و مساجد و همچنین برخی از روحانیون بزرگوار و اکتفا نمودن آنها به حضور در مساجد و محافل مذهبی که مخاطب خاص و تقریباً دائمی خود را دارد و انجام اقدامات متداول عمدتاً قدیمی، نیز به‌عنوان یک عامل مهم و کلیدی نام برد.
۶- ناکارآمدی و ضعف نظام کنترلی و نظارتی نیز نکته دیگری است که مشکلات و بی‌اعتمادی عمومی را تشدید نموده است.
برخی از راه‌کارهی پیشنهادی برای افزایش اثربخشی اقدامات:
اقدام در این زمینه مستلزم توجه به همه ابعاد و زوایای کار و استفاده از همه ابزار و روش‌ها و انجام کار در سطوح مختلف در مقیاس راهبردی و اجرایی با نگاه بلتدمدت و کوتاه‌مدت است، لذا در ادامه به بیان چند نمونه از مصادیق کلی و کلانی که می‌تواند راهگشا باشد، پرداخته خواهد شد.
۱- سرعت بخشیدن به روند یکپارچه‌سازی و ایجاد هم‌افزایی برای استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در مساجد کشور از طریق انجام اقداماتی مانند؛ برگزاری نشست‌های مشترک، برگزاری نمایشگاه‌های مشترک، راه‌اندازی یک سایت مشترک و کانال و گروه در فضای مجازی، معرفی روحانیون و مساجد موفق تراز انقلاب با استفاده از ظرفیت رسانه‌ها به ویژه رسانه ملی (ترجیحاً شبکه قرآن) با اولویت به کارهای خلاقانه و نوآورانه اثرگذار و سایر اقدامات مشابهی که می‌تواند در این رابطه مؤثر واقع شود.
۲- استفاده ترجیحاً متمرکز از نظر کارشناسان متخصص و متعهد در حوزه‌هی مختلف مرتبط با موضوع از جمله؛ کارشناسان مسلط بر مبانی دینی، کارشناسات جنگ شناختی، روانشناسی، جامعه شناسی و سایر تخصص‌ها برای تهیه و اجرای طرح‌هایی که می‌تواند جذاب، فراگیر و اثربخش باشد.
۳- انجام مطالعات علمی و پژوهشی مناسب برای آسیب‌شناسی دقیق و کشف ریشه‌های اصلی مشکل و ارائه راه‌کارهایی که قادر باشد مشکل را به شکل اساسی برطرف نماید.
۴- تمرکز بر انجام توأمان کارها و برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و تربیتی با اولویت و جدیت بر توجه به جنبه‌های تربیتی و اخذ بازخورد و نتیجه اقدامات بر روی افکار عمومی جامعه هدف و بررسی میزان تأثیرگذاری بر مسائلی مانند؛ میزان جذب اهالی محلات به مساجد، کاهش ناهنجاری‌ها در محله، افزایش همدلی و همراهی مردم محله با یکدیگر، شکل‌گیری و گسترش هنجارهای اخلاقی و اجتماعی در محله و سایر موارد مشابه.
۵- تقویت پیوند و ارتباط مساجد با مدارس و سایر دستگاه‌های مستقر در محلات و استفاده متقابل از ظرفیت یکدیگر در جهت ایجاد مساجد تراز انقلاب و مدارس مسجدمحور.
۶- اجرای طرح‌هایی نظیر؛ گرایشی کردن آموزش‌ها در حوزه‌های علمیه و ایجاد رشته‌های تخصصی تربیت روحانی برای مساجد و مدارس (طرح یک روحانی ثابت برای هر مدرسه)، ایجاد مدرسه عالی اصناف با کمک روحانیون مساجد و حوزه‌های علمیه.
۷- برنامه‌ریزی برای حضور و پاسخگویی منظم و مستمر مسئولین در مساجد در جهت تقویت ارتباط مردم با مسئولین و حل مشکلات جامعه.
۸- تهیه و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های هدفمند و مستمر و در عین حال حتی‌المقدور خلاقانه و نوآورانه و در واقع با اجتناب از ارائه کارهای سطحی، تکراری و کسالت‌آور برای مخاطبین.
بدیهی است که در هر حال به نظر می‌رسد اخلاص و عملکرد صادقانه مسئولین و پرهیز کامل آنها از پارتی‌بازی و رانتخواری، مهمترین و تأثیرگذارترین مسئله در احیاء اعتماد افکار عمومی و اصلاح مبانی فکری و اعتقادی افراد جامعه به شمار می‌رود، بنابراین حتی اگر دستاوردها اندک و ناچیز اما خدمت مسئولین صادقانه و خالصانه باشد، خودبخود زمینه ارتباط مردم با مساجد نیز تقویت می‌شود و لذا قبل از هر اقدامی باید برای این موضوع تصمیمات لازم اتخاذ شود.
البته ناگفته نماند همان‌گونه که اشاره شد، برخی از ذهنیت‌ها نسبت به مسئولین غیرواقعی و ناشی از سمپاشی رسانه‌های بیگانه است که اتفاقاً در این زمینه نیز باید تدبیری اندیشیده شود.
