فیلم طراحی خلاقانه بادنما مدل راکر
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در دل شمال تهران، جایی که ثروت و قدرت دست به دست هم داده‌اند تا برج‌هایی سربرافراشته در دل کوهپایه بسازند، پروژه‌ای در حال اجراست که شاید روزی خود و ساکنانش را با خاک یکسان کند. هتل ولنجک، ساختمانی ۳۰ طبقه روی زمین و ۱۳ طبقه در زیرزمین، نماد دیگری از تضاد منافع، فساد نهادی، و فروریختن تدریجی اعتماد عمومی به نهادهای نظارتی است؛ پروژه‌ای که دقیقا روی گسل زلزله فعال شمال تهران ساخته میشود.
علیرضا زاکانی، شهردار تهران، در تازه‌ترین نشست خبری خود با لحنی قاطع اعلام کرد: «هتل ولنجک دارای مجوز از شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور و کمیسیون ماده ۵ است و تمام اشکالاتی که نسبت به آن عنوان شده بود، از سوی مراجع ذی‌ربط رد شده‌اند.»
اما آیا واقعا همه چیز قانونی و بی‌اشکال است؟ یا ما با یکی دیگر از آن مصداق‌های آشکار دور زدن قانون، فریب افکار عمومی و اولویت دادن منافع اقتصادی بر جان شهروندان مواجهیم؟
اما تنها ساعاتی بعد، زلزلهای نه از نوع طبیعی بلکه از جنس انتقاد و هشدار، از سوی کارشناسان زمینشناسی و نهادهای نظارتی به راه افتاد. این بار صدای هشدار از دل همان نهادهایی به گوش رسید که باید پیش از هر چیز، نگران جان مردم باشند.
رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه و مسکن با صراحت اعلام کرد که محل ساخت این هتل دقیقاً بر روی حریم گسل شمال تهران قرار دارد. گسلی که از غرب تا شرق و شمال‌شرق تهران امتداد دارد و توان لرزاندن تهران با زلزلهای بالای ۷ ریشتر را دارد.
به گفته او، در مصوبه سال ۱۳۹۸ شورای‌عالی شهرسازی به‌صراحت آمده است که ساخت برج – یعنی ساختمانهای ۱۲ طبقه به بالا – بر روی گسل ممنوع است. حال آنکه این هتل قرار است با بیش از ۳۰ طبقه روی زمین و ۱۳ طبقه زیرزمین ساخته شود. یک تخلف آشکار که طبق همان قانون، حتی نباید وارد مراحل اولیه ساخت هم می‌شد.
دکتر مهدی زارع استاد تمام زمین شناسی در پی این اظهارنظر شهردار تهران اینگونه به رکنا گفت: ساخت این هتل به درخواست وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقت در سال ۱۳۹۶ و با درخواست سازمان ملی زمین و مسکن، زمین برای ایجاد هتل را اداره کل راه و شهرسازی استان تهران به بخش غیردولتی واگذار کرد. مجوز بلندمرتبه‌سازی در تراز بالای هزار و ۸۰۰ متر در تهران و از طرف دیگر قرار داشتن زمین مورد نظر روی پهنه گسل شمال تهران دو نکته مهم بود که به عنوان تخلف از همان ابتدا در مورد ساخت این گسل مطرح شد. سازمان بازرسی کل کشور خواستار رعایت قانون در این مورد شد.
با ارسال نامه هشداری سازمان بازرسی به وزیر راه و شهرسازی و رئیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، شهردار تهران و وزیر کشور، در اواسط اردیبهشت ۱۴۰۲ مشخص شد در صدور مجوز ساخت این هتل رعایت قانون نشده است. معاون نظارت و بازرسی امور سیاسی و قضایی سازمان بازرسی با اشاره به اینکه ملک مزبور در زیر پهنه مسکونی با تراکم متوسط واقع شده، ممنوعیت احداث بیش از ۶ طبقه در آن منطقه مورد تاکید قرار گرفت و اعلام شد که شهرداری تهران و کمیسیون ماده ۵ باید موضوعات مربوط به مغایرت‌های اساسی با طرح جامع و تفصیلی را به شورای‌عالی معماری و شهرسازی ایران ارجاع دهد. در این نامه همچنین به عدم موافقت اکثریت اعضای کمیسیون ماده ۵ با درخواست مالک (مخالفت چهار نفر از هفت عضو اصلی و صرفا موافقت سه نفر) به استقرار ملک در تراز بالای ۱۸۰۰ و ممنوعیت هرگونه ساخت و ساز در بالای این تراز پرداخته شده است. بر اساس مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی واحدهای مسکونی که در مجاورت گسلها ساخته میشود، بر اساس نوع گسل در تهران تا 12طبقه و درشهرهای دیگر تا 8 طبقه باید ساخته شود. ساختمانهای موجود عمومی مانند مدارس یا بیمارستان‌ها که قبل از سال 97 در حریم گسل ساخته شده طبق مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی باید در اولویت مقاوم‌سازی قرار گیرد.
گسلها بر طبق تعیین نقشه به سه دسته گسل با جابه‌جایی عمده، متوسط و کم تقسیم شده است و در مواردی در حریم گسل با جابه‌جایی عمده، تراکم و تعداد طبقات از 6 طبقه کمتر است و ساختمان باید بر اساس ضریب جابه‌جایی گسل ساخته شود.صدور پروانه ساخت و مجوزها در شهرداری و برای مجاورت گسلها، باید بر اساس ضوابط تعیین شده در شورای‌عالی معماری و شهرسازی باشد. در مصوبه جدید شورای‌عالی معماری و شهرسازی، کمیسیون ماده 5 حق تغییر تراکم ساختمانهای حریم گسلها را ندارد
گسل شمال تهران یکی از گسل های فعال و اصلی در منطقه است که از غرب تا شرق و شمال شرق تهران امتداد دارد و توانایی ایجاد زلزلهای به بزرگای ۷ یا بزرگتر را دارد. در شمال ولنجک دقیقا پهنه گسله جایی قرار دارد که بلوار دانشجو و محل ساخت هتل مذبور در آن قرار دارد .
ساخت وساز روی پهنه های گسلی یا نزدیک به آنها، به ویژه در مناطق شهری، خطر گسیختگی سطحی مستقیم و لرزشهای شدید در پهنه گسله را در پی دارد.
شمال تهران به دلیل موقعیت جغرافیایی (آب وهوا، دید کوهستان و علاقه به توسعه لوکس) به منطقه ای جذاب برای سرمایه گذاریهای تجاری و مسکونی ثروتمندان تبدیل شده است. این موضوع منجر به آسانگیری قوانین ساخت وساز یا نادیده گرفتن مخاطرات زمینشناسی شده است.
گاه عنوان می شود (بهانه می گیرند و توجیهی برای عدم رعایت خطر فراهم می کنند) که نقشه های دقیق از محدوده گسلها در دسترس نیست یا در فرایند صدور مجوزهای ساخت وساز نمی توان محل این نوع هتل ها را بر روی پهنه گسله تدقیق کرد. البته با استفاده از روابط یا نقاط ضعف نظارتی، مجوز ساخت در منطقه ای پرخطر در شمال ولنجک-علی رغم مخالفت گروه کثیری از متخصصان و مداخله سازمان بازرسی کل کشور- را دریافت کرده است.
هتل مذبور که مستقیماً روی گسل ساخته شده صورت فعال شدن گسل، تحت تأثیر گسیختگی مستقیم و البته تکانهای شدید حوزه نزدیک گسل در اثر جهت پذیری در پهنه گسله فعال قرار میگیرد. در ایران، پروژه های ساختمانی باید طبق آیین نامه ۲۸۰۰ (مقررات زلزله) اجرا شوند، اما باید توحه شود که آئین نامه ۲۸۰۰ مربوط به ساخت بناهای معمولی است و برجی که ۳۰ طبقه روی زمین و ۱۳ طبقه زیرزمین ساخته خواهد شد نیازمند مطالعات ویژه ساختگاه و طراحی بوده است. اعلام اینکه رعایت استانداردها انجام شده ویا اینکه در ژاپن هم چنین ساختمانهایی احداث شده، اولا صرفا توجیه کننده است و در ثانی قیاس مع الفارق است. ضمن اینکه ملاحضات ایمنی ساخت در ژاپن بسیار با ایران متفاوت است، متخصصان در ژاپن نیز به ساخت چنین بناهایی در محلهای خطرناک بسیار انتقاد میکنند.
متاسفانه بین منافع اقتصادی پروژه های بزرگ (مانند ساختمانهای لوکس) و ملاحظات ایمنی، تعارض وجود دارد. ساخت وساز در حریم گسلهای فعال، علاوه بر خطر مستقیم برای ساکنان، الگویی خطرناک برای سایر پروژه ها ایجاد میکند. ضمنا بار مالی ناشی از خسارات احتمالی زلزله را به اقتصاد کشور تحمیل میشود . در عین حال اعتماد عمومی به نظارت شهرداری و سازمانهای مسئول را کاهش میدهد . ساخت هتل اسپیناس پالاس ۳ در حریم گسل شمال تهران و نقش شهرداری تهران در صدور مجوزهای آن، پرسشی است که به سیاستهای شهری، ضعف نظارتی، و تضاد منافع در مدیریت کلانشهر تهران مربوط است. در این زمینه، نقش شهرداری و توجیهات مطرح شده را میتوان از چند منظر تحلیل کرد. شهرداری تهران مسئول بررسی نقشه ها، رعایت حریم گسلها، و تطابق پروژه با مقررات ملی ساختمان است. برای سازه ای بلندمرتبه (مانند برج ۳۰ طبقه)، توجه ویژه به موقعیت سایت – که در مورد هتل مذبور دقیقا روی پهنه گسله شمال تهران ساخته می شود – هیچ تردیدی در مورد اندازه و گستره حریم گسله اساسا قابل طرح نیست. شهرداری ها تحت تأثیر نیاز به درآمدزایی (از طریق عوارض ساخت وساز و مالیات بر املاک لوکس) پروژه های بزرگ را حتی در مناطق پرخطر تایید میکنند.
ساخت وسازهای بلندمرتبه در شمال تهران، به ویژه نزدیک گسلهای فعال، شهر را در معرض فاجعه قرار میدهد. تایید چنین پروژه هایی به سایر سرمایه گذاران سیگنال میدهد که میتوان قوانین را دور زد و در مناطق پرخطر ساخت وساز کرد.
