در جریان معاملات دیروز بورس تهران، شاخص‌کل با افت ۱.۰۳درصدی به سطح ۳میلیون و ۱۰۲هزار‌واحدی سقوط کرد و شاخص هموزن نیز با ثبت کاهش ۰.۷درصدی، به ۹۵۲هزار واحد رسید. این روند کاهشی البته محدود به بورس نبود؛ شاخص‌کل فرابورس نیز با افت ۰.۸۵درصدی مواجه شد تا مجموع نماگرهای سهامی، چهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای سرخ از بازار سرمایه ایران را در روز یکشنبه به نمایش بگذارند. این عقب‌نشینی در نماگرها، با کاهش جدی ارزش معاملات نیز همراه بود. ارزش معاملات خرد بازار سهام به ۹هزار و ۶۹۸میلیارد‌تومان رسید که بازگشت به سطوح کمتر از ۱۰هزار میلیارد‌تومان در این متغیر آماری، نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای روشن از تضعیف تقاضا در کلیت بازار است. همزمان، خروج هزار و ۳۶۴میلیارد‌تومانی پول حقیقی نیز ادامه روند بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌اعتمادی سرمایه‌گذاران خرد را تایید می‌کند؛ روندی که گویا قرار نیست به این زودی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها پایان یابد.
نقطه آغاز افت روز گذشته بازار را باید در تحولات نمادهای خودرویی جست‌وجو کرد؛ جایی‌که در اولین ساعات صبح، شرکت ایران‌خودرو با انتشار اطلاعیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای در سامانه کدال اعلام کرد: «با عنایت به نامه وارده از دبیر محترم شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا، مقرر شده از هرگونه واگذاری و تحول سهام این شرکت تا تعیین‌تکلیف طرح ساماندهی صنعت خودروسازی جلوگیری به‌عمل آید.» همین اطلاعیه کوتاه، فضای عمومی بورس را درگیر نگرانی و سردرگمی کرد. پیش از آغاز معاملات، ناظر بازار با صدور پیام‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی نمادهای وابسته به گروه خودرویی را متوقف کرد و پس از گذشت حدود یک ساعت، فرآیند سفارش‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری مجدد در این نمادها آغاز شد، اما چیزی نگذشت که صف‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فروش سنگین در نمادهایی همچون خودرو و خساپا و دیگر نمادهای مرتبط شکل‌گرفت و به‌سرعت به سایر گروه‌ها نیز سرایت کرد.
واکنش بازار به توقف واگذاری سهام خودرویی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها تنها یک واکنش هیجانی نبود؛ در واقع این رویداد بازتابی از یک مشکل ساختاری در سیاستگذاری صنعت خودرو است؛ صنعتی که در طول دو دهه‌گذشته بارها به بهانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف از اصلاح ساختار، خصوصی‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی و آزادسازی قیمت‌ها جا مانده و همواره درگیر نگاه دستوری دولت‌ها بوده‌است. در همین رابطه، قادر معصومی‌خانقاه، مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس در توییتی طعنه‌‌‌‌‌‌‌‌‌آمیز نوشت: «نوسان اظهارنظرهای مسوولان عالی‌رتبه دولت و مجلس درخصوص صنعت خودرو، واگذاری سهام خودروسازان، قیمت فروش محصولات و نحوه عرضه به اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای بوده که به‌راحتی می‌شد ناترازی برق کشور را رفع کرد.» این توییت اگرچه لحنی کنایه‌آمیز دارد؛ اما به خوبی عمق فاجعه در سیاستگذاری این صنعت را نشان می‌دهد. هر‌بار که موضوع واگذاری سهام دولت در شرکت‌های خودروسازی مطرح می‌شود، بازار با امید به بهبود عملکرد این شرکت‌ها و امکان سودآوری بیشتر، واکنش مثبت نشان می‌دهد، اما عدم‌ثبات در تصمیم‌گیری، دخالت‌های پیاپی نهادهای مختلف و تعلیق‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌انتها، همواره این امید را به ناامیدی بدل کرده‌اند.
بررسی رفتار معامله‌گران در بازار روز گذشته نشان می‌دهد؛ ماجرا فراتر از یک شوک مقطعی در نمادهای خودرویی است. واکنش منفی بازار به این اتفاق، باعث افزایش عرضه در دیگر صنایع نیز شد. بررسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد؛ در بازار سهام ایران، صنعت خودرو به‌عنوان یکی از صنایع بزرگ و پرحجم از نظر معاملات، توان اثرگذاری بر انتظارات کل بازار را دارد. این اثرگذاری از آنجا تشدید می‌شود که صنعت خودرو، همواره به‌عنوان نمادی از عملکرد دولت در حوزه تولید و خصوصی‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی درنظر گرفته می‌شود، بنابراین هر‌بار که نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از عقب‌نشینی دولت از برنامه‌های واگذاری یا اصلاح ساختاری در این صنعت مشاهده می‌شود، بازار آن را به منزله شکست سیاست‌های کلان اقتصادی تلقی می‌کند و این احساس شکست، از صنعت خودرو فراتر رفته و کل بازار را دربرمی‌گیرد.
در شرایطی که بازار به روشنی پیام خود را از طریق افت شدید نماگرها و کاهش ارزش معاملات اعلام کرد، آنچه بیش از همه غایب بود؛ واکنش متناسب و شفاف از سوی سیاستگذار بازار سرمایه و مدیران اقتصادی کشور است، درحالی‌که اطلاعیه ایران‌خودرو به سرعت در رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها بازنشر شد و تحلیلگران نسبت به تبعات آن هشدار دادند؛ اما هیچ مقام رسمی از وزارت اقتصاد، سازمان خصوصی‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی یا حتی وزارت صمت، درباره دلایل این تعلیق و زمان احتمالی ازسرگیری واگذاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها اظهارنظر نکرد. این سکوت سنگین، دقیقا همان چیزی است که موجب می‌شود سرمایه‌گذاران خرد، اعتماد خود را به بازار از دست بدهند. بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ثباتی در تصمیم‌گیری، نبود پاسخگویی و عدم‌شفافیت، سه ضلع مثلثی هستند که در نهایت به تضعیف بازار سرمایه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌انجامند.
با توجه به تحولات روز یکشنبه، انتظار می‌رود فضای احتیاطی بازار در روزهای آینده نیز ادامه یابد. تجربه نشان‌داده که وقتی تصمیمات ناگهانی درباره نمادهای بزرگ و لیدر بازار اتخاذ می‌شود، بازگشت اعتماد، فرآیندی زمانبر است. اگرچه ممکن است در روزهای آینده برخی گروه‌ها، به‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور موقت مورد‌توجه قرار گیرند، اما تا زمانی‌که وضعیت واگذاری سهام خودروسازان تعیین تکلیف نشود، سایه سنگین خودرویی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها از بازار سرمایه کنار نخواهد رفت. در نهایت، آنچه در روز گذشته در بورس تهران رخ‌داد، تنها یک افت روزانه نبود؛ بلکه نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از تکرار سلسله‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از دردهای مزمن در اقتصاد ایران همچون درد بلاتکلیفی، درد نبود اراده جدی برای اصلاح ساختاری و درد دخالت‌های مداوم و بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌نتیجه بود. شاید وقت آن رسیده که مسوولان بپذیرند؛ بازار سرمایه با وعده‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سر خرمن به تعادل نمی‌رسد؛ این بازار، شفافیت، ثبات و پیش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری می‌خواهد.
