نقطه‌ها، آینه‌ها و کدوها سه واژه‌ای هستند که بلافاصله آثار «یایویی کوساما» یکی از موفق‌ترین هنرمندان زنده‌ی جهان را به ذهن می‌آورند. اما کدام آثار، مسیر حرفه‌ای طولانی او را تعریف کرده‌اند؟

به گزارش ایسنا، «کوساما» در ۲۲ مارس ۱۹۲۹ متولد شد و تا سن ۱۰ سالگی آثاری پر از نقطه‌های خال‌خالی می‌کشید؛ عنصری تصویری که بعدها به امضای جهانی او تبدیل شد. این نقطه‌ها از توهماتی الهام گرفته شده بودند که گمان می‌رود ریشه در کودکی‌ای پر از تروما او داشته باشند.

پس از تحصیل در مدرسه هنرها و صنایع دستی شهرداری کیوتو و علاقه‌مندی به مدرنیسم اروپایی و جنبش‌های آوانگارد در آمریکا، او از سبک سنتی ژاپنی که آموزش می‌دید فاصله گرفت و به سمت خلق آثار آبستره‌ و خال‌خالی‌اش رفت. در ۲۷سالگی به سیاتل مهاجرت کرد و سال بعد با تشویق‌های دوست‌ خود «جورجیا اوکیف» به نیویورک رفت. «کوساما» در نیویورک دهه ۱۹۶۰، کاملاً در فضای هنری آوانگارد غرق شد و از هنرمندانی چون دونالد جاد، جوزف کورنل و اوا هسه حمایت دریافت کرد، گرچه با افرادی هم روبه‌رو شد که آثارش را تقلید می‌کردند.

«کوساما» برای بیش از ۶ دهه چهره‌ای کلیدی در هنر مدرن و معاصر بوده و تأثیر او به‌ویژه با نزدیک شدن به صدمین سال تولدش، همچنان در حال گسترش است. سال پیش رو، او در جایگاه سوم پرجست‌وجوترین هنرمندان سال ۲۰۲۴ قرار گرفت، در حالی که ۱۰ سال پیش اصلاً در این فهرست نبود و از نظر «قابلیت سرمایه‌گذاری» بین هنرمندان پس از جنگ، در رتبه دوم پس از اندی وارهول ایستاد.

۶ دهه آثار مهم «کوساما»

در ادامه، ۶ دهه از آثار مهم «کوساما» را با تمرکز بر یک اثر برجسته از هر دوره مرور می‌کنیم.

دهه ۱۹۶۰: باغ نارسیس(۱۹۶۶)

کوسامای ۳۷ساله روی چمن‌زار بیرون پاویون ایتالیا در سی‌وسومین بینال ونیز، ۱۵۰۰ گوی نقره‌ای به‌اندازه توپ فوتبال چید. اما مشکل این بود که او دعوت رسمی برای این کار نداشت. در نهایت پس از اینکه «کوساما»‌ فروش این کره‌های آینه‌ای به عابران، هرکدام به قیمت حدود ۲ دلار را آغاز کرد، مسئولان بینال او را از محوطه بیرون کردند.

«کوساما» همیشه گفته که به‌صورت شفاهی از «لوسیو فونتانا» نقاش و مجسمه‌سازی که آن سال نماینده ایتالیا بود،‌ اجازه اجرای این هنر چیدمان را گرفته بود. او با کیمونوی طلایی‌ای در کنار تابلویی که روی آن نوشته بود «باغ نارسیس، کوساما» ایستاده بود و اثری خلق کرد که هم چیدمان هنری و هم اجرای زنده بود.

«باغ نارسیس» یکی از شاخص‌ترین اجراهای کوساما تلقی می‌شود و نقدی تند و صریح به تجاری‌سازی جهان هنر است.

دهه ۱۹۷۰: مرگ یک عصب (۱۹۷۶)

دهه ۷۰، دوران پرتلاطمی از نظر عاطفی برای کوساما بود. او پس از تجربه تبعیض جنسیتی و نژادی در ایالات متحده طی دهه ۶۰  و تجربه سختی مال،‌ دچار افسردگی شدید شد و چندین بار دست به خودکشی زد. مرگ جوزف کورنل در سال ۱۹۷۲، که با او رابطه‌ای عاطفی ولی افلاطونی داشت و هر روز با هم تماس تلفنی داشتند، ضربه بزرگی به او زد. کوساما سال بعد به ژاپن بازگشت. پدرش در ۱۹۷۴ فوت کرد و در ۱۹۷۷ او داوطلبانه ساکن بیمارستان روان‌پزشکی سیوا شد؛ جایی که هنوز هم در آن زندگی می‌کند.

اگرچه این دهه از نظر تولید آثار تجسمی نسبت به شکوفایی هنری‌اش در دهه ۶۰ آرام‌تر بود، اما «کوساما» در دهه ۷۰ دو کتاب نوشت: یک گلچین از شعر و نقاشی‌ها با عنوان «۷» و رمان نخستش با عنوان «معتاد به خودکشی در منهتن». یکی از معدود آثار تجسمی مهم او در این دوره، مجسمه نرم «مرگ یک عصب» بود؛‌ اثری که با فقدان و اندوه شخصی دست‌وپنجه نرم می‌کند.

دهه ۱۹۸۰: تصویرگری از بشر(۱۹۸۷)

شهرت «کوساما» در اواخر دهه ۱۹۸۰ بار دیگر احیا شد و او در سال ۱۹۸۹  شاهد اولین نمایشگاه کلی بزرگ از آثارش در مرکز بین‌المللی هنر معاصر نیویورک بود. مضمون «وحدت و ارتباط» در سه‌لتی سال ۱۹۸۷ او به نام «تصویرگری از بشر»‌ قابل مشاهده است؛ جایی که نقطه‌چین‌های معروف او با دُم‌هایی موج‌دار به تصویر کشیده شده‌اند. این اثر نمونه‌ی روشنی است از اینکه چگونه کوساما اجازه داد تصویرسازی‌های نقطه‌ای‌اش تکامل پیدا کنند: در حالی که بسیاری از الگوهای تکرارشونده در آثارش بارها و بارها طی ۷۰ سال ظاهر شده‌اند، اما او آن‌ها را در قالب‌ها و سبک‌های مختلف تغییر می‌دهد و دگرگون می‌سازد.

دهه ۱۹۹۰: کدوی نائوشیما (۱۹۹۴)

کوساما با احیای توجه جهانی به آثارش، در سال ۱۹۹۳ به‌طور رسمی نماینده ژاپن در دوسالانه ونیز شد. او یک اتاق آینه‌ای پر از مجسمه‌های کدو ارائه کرد که با نقطه‌های سیاه پوشانده شده بودند. از آن پس، کدو به نماد کوساما تبدیل شد و برخی می‌گویند که این صیفی نوعی خودنگاره از اوست. کدوها از کودکی برای کوساما منبعی از «آرامش بزرگ» بودند. او گفته: «کدوها برایم از شادی زندگی سخن می‌گویند.» در سال ۱۹۹۴، او یک کدوی حدودا ۲.۵ متری از جنس فایبرگلاس و پلاستیک را روی اسکله جزیره نائوشیما در استان کاگاوا نصب کرد. این اثر یکی از بزرگ‌ترین کدوهای او تا آن زمان بود و نخستین اثری بود که در فضای باز به نمایش درآمد. این کدو همچنان در همان محل باقی‌ مانده، ولی هر زمان پیش‌بینی طوفان می‌شود، برای جلوگیری از تکرار حادثه اوت ۲۰۲۱که در آن طوفان کدو را به دریا کشاند، موقتاً به مکانی دیگر  منتقل می‌شود.

دهه ۲۰۰۰: گل‌هایی که نیمه‌شب شکوفه می‌دهند S۱B (۲۰۰۹)

«کوساما»‌ در دهه ۲۰۰۰، تمرکز خود را از دنیای سبزیجات و صیفی‌جات به دنیای گل‌ها تغییر داد. مجموعه‌ای از گل‌های ساخته‌شده از فایبرگلاس و پلاستیک، از ارتفاع یک تا پنج متر، در نمایشگاهی از آثار او در گالری  Gagosian واقع در لس‌آنجلس، به مناسبت هشتادمین سال تولدش، به نمایش درآمدند. این مجموعه گل‌ها بعداً در استرالیا و باغ‌های Tuilleries در پاریس نیز به نمایش گذاشته شدند. کوساما از کودکی شیفته گل‌ها بوده است.

دهه ۲۰۱۰: شبکه‌های بی‌پایان [Orupx] (۲۰۱۳)

کوساما نخستین‌بار در اواخر دهه ۱۹۵۰ مجموعه «شبکه‌های بی‌پایان» را با پر کردن بوم‌ها از حلقه‌های هندسی بی‌انتها که تمام فضا را اشغال می‌کردند، آغاز کرد. کوسامای جوان گاهی تا ۵۰ ساعت بی‌وقفه روی این نقاشی‌ها کار می‌کرد و خواب و غذا را فدای خلق اثر می‌کرد. یکی از آثار اولیه‌ی این مجموعه با نام «بدون عنوان»(شبکه‌ها) که به سال ۱۹۵۹ مربوط است،‌ در سال ۲۰۲۲ در خانه حراج فیلیپس نیویورک به قیمت ۱۰.۵ میلیون دلار فروخته شد و رکورد بالاترین قیمت برای اثر کوساما را ثبت کرد. شبکه‌های بی‌پایان [Orupx] (۲۰۱۳) ستاره نمایشگاه آرت بازل هنگ‌کنگ در همان سال بود و با قیمت ۳.۵ میلیون دلار به فروش رسید که بالاترین قیمت ثبت‌شده برای اثری در آن نمایشگاه بود.

دهه ۲۰۲۰: اتاق‌های آینه بی‌نهایت (۲۰۲۱)

یک گشت سریع در اینستاگرام کافی‌ است تا محبوبیت «اتاق‌های آینه بی‌نهایت کوساما» در «تیت مدرن» لندن را ثابت کند. افراد زیادی از علاقه‌مندان به هنر، عکسی سلفی در این تالارهای آینه‌ای گرفته‌اند. کوساما نخستین «اتاق آینه‌ای بی‌نهایت» خود را در سال ۱۹۶۵ در گالری ریچارد کاستلن در نیویورک ساخت. او در اثر ( اتاق آینه بی‌نهایت –  Phalli’s Field ) سال ۱۹۶۵، این اتاق آینه‌ای را با مجسمه‌های نرم شبیه شاخک، پوشیده از نقطه‌های قرمز، پر کرد.

چگونه دوران کودکی مهارت‌ها و مسیرهای شغلی ما را شکل می‌دهد؟