خبرگزاری مهر - گروه استانها: فیروزه‌کوبی یکی از هنرهای نوپای صنایع‌دستی ایران است که در مقایسه با دیگر رشته‌های کهن این حوزه، سابقه‌ای کمتر اما تأثیرگذار دارد. خاستگاه این هنر شهر مشهد است، اما اوج شکوفایی و هویت‌بخشی حرفه‌ای آن در اصفهان اتفاق افتاده است. این هنر نخستین‌بار در دهه ۱۳۲۰ توسط هنرمند خوش‌ذوقی به نام «یوسف حکمتیان» در مشهد معرفی شد، اما ورود آن به اصفهان در دهه ۱۳۴۰ آغازگر فصلی تازه در تاریخ این هنر شد.
در فیروزه‌کوبی، خرده‌سنگ‌های فیروزه اصل، معمولاً از معادن نیشابور، بر سطح فلزاتی چون مس، برنج، نقره یا برنز با چسب مخصوص و با مهارت بسیار بالا کوبیده می‌شود. سپس با صیقل دادن سطح اثر، جلوه‌ای از تلفیق سنگ آسمانی و فلز زمینی پدید می‌آید.
اصفهان؛ پایتخت هنر فیروزه‌کوبی در ایران
هرچند فیروزه‌کوبی در مشهد متولد شد، اما این اصفهان بود که با بستر تاریخی هنرهای تزئینی، این رشته را به اوج رساند. استادان اصفهانی با افزودن فنون قلم‌زنی، میناکاری و ترکیب آن‌ها با تکنیک‌های مدرن‌تر، فیروزه‌کوبی را به یک هنر هویتمند بدل کردند.
در دهه‌های اخیر، کارگاه‌های فیروزه‌کوبی در مناطق مختلف اصفهان، به‌ویژه در اطراف میدان نقش‌جهان، به قطب این هنر تبدیل شده‌اند. این شهر اکنون نه تنها از نظر حجم تولید، بلکه از نظر کیفیت آثار، خلاقیت و صادرات، در جایگاه نخست کشور ایستاده است.
مواد اولیه، ابزار و تکنیک‌ها
مهم‌ترین عنصر در فیروزه‌کوبی، سنگ فیروزه اصل نیشابوری است که به‌صورت خردشده استفاده می‌شود. کیفیت فیروزه از نظر رنگ، یکنواختی، درخشش و نبود ناخالصی بسیار تعیین‌کننده است.
فلز پایه معمولاً مس است که قابلیت چکش‌خواری و شکل‌پذیری مناسبی دارد. پس از آماده‌سازی سطح فلز، خرده‌سنگ‌های فیروزه با چسب‌های مخصوص مانند لاک الکل یا رزین‌های طبیعی و مصنوعی بر سطح چسبانده می‌شوند. مرحله نهایی شامل صیقل دادن، حرارت‌دهی و پرداخت سطح کار است تا درخشندگی و استحکام لازم فراهم شود.
کاربردها و بازار هنر فیروزه‌کوبی
محصولات فیروزه‌کوب بسیار متنوع‌اند: از ظروف تزئینی و گلدان گرفته تا قاب قرآن، جعبه جواهرات، سرویس‌های پذیرایی و حتی زیورآلات. زیبایی منحصربه‌فرد و نمادین بودن سنگ فیروزه، که در فرهنگ ایرانی نشانه خوش‌یمنی و چشم‌زخم‌گیری است، به محبوبیت این هنر افزوده است.
در سال‌های اخیر، صادرات فیروزه‌کوبی اصفهان به کشورهای حوزه خلیج‌فارس، اروپا و آسیای جنوب‌شرقی رشد چشم‌گیری داشته است. این هنر به‌ویژه در بازارهای گردشگری، جایگاه ویژه‌ای دارد و از جمله رشته‌هایی است که قابلیت بالای ارزآوری دارد.
آموزش، چالش‌ها و چشم‌انداز آینده
با وجود موفقیت‌های این هنر، چالش‌هایی چون کمبود فیروزه باکیفیت، گرانی مواد اولیه، واردات سنگ‌های بی‌کیفیت خارجی و نبود استانداردهای ملی در کیفیت‌سنجی محصولات، تهدیدهایی جدی برای آینده آن محسوب می‌شود.
خوشبختانه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال‌های اخیر با راه‌اندازی دوره‌های تخصصی آموزش فیروزه‌کوبی و ثبت این هنر در فهرست میراث معنوی، به ترویج و حمایت از آن کمک کرده است.
کارشناسان معتقدند که اگر حمایت‌های هدفمند، تسهیلات مالی برای کارگاه‌ها، نظارت کیفی و توسعه بازارهای صادراتی ادامه یابد، فیروزه‌کوبی اصفهان می‌تواند به‌عنوان یک برند ملی و جهانی در صنایع‌دستی ایران تثبیت شود
