اگر تجربه ترید را داشته باشید حتماً اصطلاح PNL را شنیده‌اید یا آن را در گوشه‌ای از پلتفرم معاملاتی خود دیده‌اید. PNL چیست و چه کاربردی دارد؟ موفقیت یک تریدر در معاملات ارزهای دیجیتال نه فقط به شانس یا هیجانات بازار، بلکه به تحلیل دقیق و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه بستگی دارد. یکی از اساسی‌ترین ابزارهایی که تریدرها برای ارزیابی عملکرد خود و اتخاذ تصمیمات استراتژیک به آن نیاز دارند، مفهوم سود و زیان یا PNL (Profit and Loss) است.
درک صحیح PNL و توانایی استفاده از آن چراغ راهی برای تریدرها است تا بتوانند مسیر معاملاتی خود را به‌درستی ترسیم کرده، نقاط قوت و ضعف استراتژی‌های خود را شناسایی کنند و در نهایت به سودآوری پایدار برسند. در این مقاله توضیح می‌دهیم که PNL چیست و چه انواعی دارد و نحوه محاسبه سود و زیان معاملات را بیاموزید.
PNL یا Profit and Loss (سود و زیان) یک شاخص مالی بنیادین است که میزان سود و زیان شما از معاملات را از طریق تفاوت قیمت خرید و فروش و با کسر هزینه‌های اضافی محاسبه می‌کند و به‌صورت کمی نشان می‌دهد. این معیار ابزاری حیاتی برای تریدرهاست تا بتوانند عملکرد معاملاتی خود را ارزیابی کرده و تصمیمات هوشمندانه‌ای برای آینده بگیرند. با محاسبه PNL می‌توان اثربخشی سرمایه‌گذاری‌ها را سنجید و استراتژی‌های معاملاتی را بهینه کرد.
برای اینکه بفهمیم دقیقاً PNL چیست، باید با مفهوم «Profit and Loss» آشنا شویم. Profit and Loss درواقع تفاوت بین قیمت خرید و قیمت فروش یک دارایی، منهای هزینه‌های مربوط به معامله است. این مفهوم به ما می‌گوید که آیا یک معامله به سود ختم شده یا به زیان. به‌عنوان مثال، اگر شما بیت کوین را به قیمت ۱۰۰,۰۰۰ دلار خریداری کرده و آن را به قیمت ۱۰۵,۰۰۰ دلار بفروشید، PNL شما سودی است که از این معامله کسب کرده‌اید.
PNL دو دسته اصلی دارد که درک تفاوتشان برای هر تریدری ضروری است؛ زیرا هر کدام اطلاعات متفاوتی درباره وضعیت مالی و عملکرد معاملاتی او ارائه می‌دهند:
سود و زیان محقق شده (Realized PNL) به سود یا زیانی می‌گویند که از یک معامله بسته شده به دست آمده است. یعنی وقتی دارایی را می‌خرید و می‌فروشید، یا یک پوزیشن شورت (Short Position) را باز می‌کنید و سپس می‌بندید، سود یا زیان حاصل از آن معامله قطعی و «محقق شده» می‌شود.
مثلاً اگر سولانا (SOL) را ۷۰ یورو بخرید و ۱۰۵ یورو بفروشید، ۳۵ یورو سود محقق شده دارید؛ اما اگر به ۵۵ یورو بفروشید، ۱۵ یورو زیان محقق شده خواهید داشت.
سود و زیان محقق نشده (Unrealized PNL)، که به آن سود یا زیان روی کاغذ هم می‌گویند، به سود یا زیانی اشاره دارد که از یک پوزیشن باز حاصل می‌شود. این PNL تفاوت بین ارزش فعلی بازار و قیمت خرید یا ورود شماست. تا زمانی که پوزیشن باز است، این سود یا زیان فقط روی کاغذ وجود دارد و با نوسانات بازار تغییر می‌کند.
برای مثال، اگر اتریوم (ETH) را ۱,۹۰۰ یورو خریده‌اید و قیمت فعلی ۱,۶۰۰ یورو است، شما ۳۰۰ یورو زیان محقق نشده دارید که تا زمان بستن پوزیشن قطعی نمی‌شود و ممکن است تغییر کند.
محاسبه PNL یکی از مهارت‌های کلیدی برای هر تریدر است. در ادامه به نحوه محاسبه PNL در انواع مختلف معاملات می‌پردازیم.
معاملات اسپات (Spot Trading) ساده‌ترین نوع معاملات در بازار ارزهای دیجیتال هستند. در این معاملات شما دارایی را به‌صورت آنی خریداری می‌کنید یا به فروش می‌رسانید. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره معاملات اسپات پیشنهاد می‌کنیم به مطلب معامله اسپات چیست مراجعه کنید.
در این نوع معاملات، PNL عمدتاً به تفاوت قیمت خرید و فروش و همچنین هزینه‌های جانبی مانند کارمزد بستگی دارد. به‌طور کلی، برای محاسبه PNL در معاملات اسپات، کافی است قیمت خرید را از قیمت فروش کم کرده و سپس هزینه‌های مربوط به معامله را لحاظ کنید. فرمول محاسبه PNL در معاملات اسپات از این قرار است:
کل کارمزدها – تعداد دارایی × (قیمت خرید − قیمت فروش)
فرض کنید شما ۱ واحد اتریوم را به قیمت ۲,۰۰۰ دلار خریداری کرده‌اید (قیمت خرید). پس از مدتی، آن را به قیمت ۲,۵۰۰ دلار به فروش می‌رسانید (قیمت فروش). همچنین، فرض کنید که مجموع کارمزدهای خرید و فروش شما ۵ دلار بوده است.
PNL = (۲,۵۰۰ − ۲,۰۰۰) × ۱ − ۵
PNL = ۵۰۰ − ۵
PNL = ۴۹۵ دلار
در این مثال، شما ۴۹۵ دلار سود محقق شده از معامله اسپات خود به دست آورده‌اید.
برای محاسبه PNL در معاملات فیوچرز (Futures Trading)، علاوه بر قیمت خرید و فروش، اهرم معاملاتی نقش مهمی ایفا می‌کند. اهرم به شما اجازه می‌دهد با سرمایه اولیه (مارجین) کمتری، پوزیشن‌های بزرگ‌تری باز کنید، که این موضوع هم سود و هم زیان بالقوه شما را به‌شدت افزایش می‌دهد.
برای پوزیشن لانگ (Long Position):
PNL = (قیمت خروج − قیمت ورود) × اندازه پوزیشن (Position Size)
برای پوزیشن شورت:
PNL = (قیمت ورود − قیمت خروج) × اندازه پوزیشن
فرض کنید شما ۱,۰۰۰ دلار سرمایه اولیه دارید و تصمیم می‌گیرید با استفاده از اهرم ۱۰x وارد یک معامله شوید. در نتیجه، ارزش موقعیت معاملاتی شما برابر با ۱۰,۰۰۰ دلار خواهد بود. حال بیایید تأثیر نوسان قیمت بیت کوین بر سود یا زیان (PNL) را در دو حالت پوزیشن لانگ و پوزیشن شورت بررسی کنیم.
پوزیشن لانگ (خرید به امید افزایش قیمت):
قیمت ورود: ۱۰۰,۰۰۰ دلار
حجم معامله: ۰.۲ بیت کوین
قیمت خروج: ۱۰۵,۰۰۰ دلار
PNL = (۱۰۵,۰۰۰ − ۱۰۰,۰۰۰) × ۰٫۲ = یک هزار دلار سود
با سرمایه اولیه ۱,۰۰۰ دلاری، ۱,۰۰۰ دلار سود کرده‌اید (بازدهی ۱۰۰ درصدی).
قیمت خروج: ۹۵,۰۰۰ دلار
PNL = (۹۵,۰۰۰ − ۱۰۰,۰۰۰) × ۰٫۲ = منفی یک هزار دلار زیان
در این حالت، کل سرمایه اولیه شما از بین رفته است (لیکویید شده‌اید).
پوزیشن شورت (فروش به امید کاهش قیمت):
قیمت ورود: ۱۰۰,۰۰۰ دلار
حجم معامله: ۰.۲ بیت کوین
قیمت خروج: ۹۵,۰۰۰ دلار
PNL = (۱۰۰,۰۰۰ − ۹۵,۰۰۰) × ۰٫۲ = یک هزار دلار سود
کاهش قیمت به نفع شما بوده و ۱,۰۰۰ دلار سود کسب کرده‌اید.
قیمت خروج: ۱۰۵,۰۰۰ دلار
PNL = (۱۰۰,۰۰۰ − ۱۰۵,۰۰۰) × ۰٫۲ = منفی یک هزار دلار زیان
در این حالت هم کل سرمایه اولیه شما از بین رفته است.
این ابزارها عمدتاً مستقل عمل می‌کنند و به شما امکان می‌دهند PNL معاملات خود یا حتی کل پرتفوی خود را با جزئیات بالا محاسبه و ردیابی کنید.
بسیاری از صرافی‌ها، به‌ویژه در بخش فیوچرز و مارجین، ماشین‌حساب‌های داخلی برای راحتی کاربران فراهم کرده‌اند. علاوه بر این، ابزارهای عمومی PNL نیز برای سایر بازارهای مالی وجود دارد:
بسیاری از صرافی‌ها، به ویژه آن‌هایی که خدمات فیوچرز و معاملات مارجین (Margin Trading)، ارائه می‌دهند، ماشین‌حساب‌های داخلی را برای راحتی کاربران خود فراهم کرده‌اند. این ابزارها معمولاً برای سناریوهای خاص معاملاتی طراحی شده‌اند:
در دنیای پرهیجان ترید، مدیریت ریسک (Risk Management) به اندازه کسب سود اهمیت دارد. استفاده هوشمندانه از PNL در تعیین حد ضرر، سیو سود و اندازه پوزیشن از ارکان اصلی یک ترید موفق و پایدار است.
حد ضرر (Stop-Loss) قیمتی از پیش تعیین شده است که در صورت حرکت بازار خلاف جهت معامله، پوزیشن شما را به طور خودکار می‌بندد تا از زیان بیشتر جلوگیری کند. برای مثال، اگر اتریوم را ۳,۰۰۰ خریده‌اید و نمی‌خواهید بیش از ۱۰درصد ریسک کنید، حد ضرر را روی ۲,۷۰۰ دلار تنظیم می‌کنید. برای آشنایی بیشتر با حد ضرر به مقاله استاپ لاس چیست مراجعه کنید.
سیو سود (Take-Profit) نقطه‌ای است که وقتی سود مورد نظر شما محقق شد، پوزیشن را به‌طور خودکار می‌بندد تا سود شما حفظ شود. مثلاً اگر اتریوم را ۳,۰۰۰ دلار خریده‌اید و هدف ۱۰ درصد سود دارید، سیو سود را روی ۳,۳۰۰ دلار تنظیم می‌کنید. همچنین برای مطالعه بیشتر درباره این مفهوم می‌توانید مقاله سیو سود چیست را بخوانید.
تریدرهای حرفه‌ای به نسبت ریسک به ریوارد (Risk/Reward Ratio) اهمیت زیادی می‌دهند، معمولاً با نسبت ۲:۱ یا بیشتر. این یعنی فاصله سیو سود از قیمت ورود، حداقل دو برابر فاصله حد ضرر باشد.
اندازه پوزیشن تعداد واحدهای دارایی است که در هر معامله وارد می‌کنید و از مهم‌ترین بخش‌های مدیریت ریسک به شمار می‌رود. این مقدار بر اساس میزان ریسک مجاز شما و فاصله تا حد ضرر محاسبه می‌شود.
در روش درصدی ثابت، شما درصد ثابتی از کل سرمایه (مثلاً ۱ درصد) را برای ریسک در هر معامله تعیین می‌کنید. اگر ۱۰,۰۰۰ دلار سرمایه دارید و ۱ درصد ریسک (۱۰۰ دلار) مجاز است و حد ضرر شما ۵۰ دلار از قیمت ورود فاصله دارد، اندازه پوزیشن شما ۲ واحد خواهد بود. در روش دلاری ثابت، یک مقدار دلاری مشخص (مثلاً ۳۹ دلار) را به‌عنوان حداکثر ریسک تعیین می‌کنید.
محاسبه دقیق PNL یکی از ارکان اساسی موفقیت در معاملات است. با این حال، بسیاری از معامله‌گران، به‌ویژه افراد تازه‌وارد، در این مسیر دچار خطاهایی می‌شوند که درک آن‌ها از وضعیت مالی واقعی‌شان را دچار اختلال می‌کند:
محاسبه دقیق PNL در معاملات پیشرفته، به‌ویژه در بازار مشتقات مانند معاملات فیوچرز، نیازمند درک مفاهیم تخصصی‌تری است. رعایت نکات زیر می‌تواند به تحلیل عمیق‌تر و مدیریت مؤثرتر ریسک کمک کند:
قیمت بازار، قیمت مرجع برای محاسبه دقیق PNL محقق‌نشده و قیمت لیکوئید شدن است. برخلاف قیمت نهایی، قیمت بازار از نوسانات غیرواقعی جلوگیری می‌کند و مبنای معتبرتری برای تحلیل وضعیت پوزیشن‌هاست. در معاملات الگوریتمی، استفاده از قیمت بازار باعث افزایش دقت سیگنال‌ها و کاهش خطا می‌شود.
مثال: اگر بیت کوین را با اهرم ۱۰ در قیمت ۳۰,۰۰۰ دلار بخرید و قیمت بازار به ۳۲,۰۰۰ برسد، سود شما ۲۰,۰۰۰ دلار خواهد بود.
خیر، PNL منفی به‌معنای زیان در یک معامله است. اما همیشه «بد» نیست؛ گاهی اوقات بخشی از یک استراتژی مدیریت ریسک است (مثلاً فعال شدن حد ضرر) یا نشان‌دهنده یک فرصت یادگیری برای بهبود استراتژی‌های آینده شماست.
بله، برای محاسبه PNL خالص و واقعی، تمامی کارمزدهای مربوط به معامله (مانند کمیسیون، اسپرد و فاندینگ فی) باید در PNL لحاظ شوند. در غیر این صورت، PNL شما بیش از مقدار واقعی به نظر خواهد رسید.
PNL مقدار سود یا زیان مطلق یک معامله یا پوزیشن را نشان می‌دهد. اما ROI (Return on Investment) یا نرخ بازگشت سرمایه، نسبت سود یا زیان را به سرمایه اولیه به‌صورت درصدی بیان می‌کند.
برای محاسبه PNL کل پورتفولیو باید مجموع PNLهای محقق شده تمامی معاملات بسته شده خود را با PNL محقق نشده (فعلی) تمامی پوزیشن‌های باز جمع کنید. ابزارهای مدیریت پرتفو و نرم‌افزارهای حسابداری کریپتو می‌توانند این کار را به‌صورت خودکار انجام دهند.
PNL محقق شده سود یا زیان قطعی حاصل از یک معامله‌ای است که به طور کامل بسته شده است. در مقابل، PNL محقق نشده سود یا زیان فعلی یک پوزیشن باز است که هنوز بسته نشده و می‌تواند با تغییر قیمت بازار نوسان کند. این سود یا زیان تا زمان بسته شدن پوزیشن، روی کاغذ باقی می‌ماند.
در این مقاله بررسی کردیم که PNL چیست و چگونه محاسبه می‌شود. محاسبه دقیق PNL در مدیریت ریسک از اهمیت بالایی برخوردار است. تعیین دقیق حد ضرر برای جلوگیری از زیان، تنظیم سیو سود برای حفظ سود و محاسبه هوشمندانه اندازه پوزیشن بر اساس ریسک مجاز، از کاربردهای اصلی PNL و همگی از ارکان اصلی حفظ سرمایه و رسیدن به سود پایدار هستند.
با رعایت نکات این مقاله، PNL به ابزاری قدرتمند برای افزایش آگاهی، کاهش ریسک و هموار کردن مسیر شما به‌سوی موفقیت در دنیای ترید تبدیل خواهد شد.
