گروه سیاست - تنش میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وارد مرحله جدیدی شده است؛ مجلس ایران قانونی برای تعلیق همکاری تصویب کرده، دولت آن را ابلاغ کرده و بازرسان آژانس حالا یکی‌یکی در حال ترک ایران‌اند. در میانه تشدید فشارهای سیاسی، پرسش اینجاست: مسیر همکاری تهران و آژانس به کدام سو می‌رود؟
تصویب و ابلاغ قانون تعلیق همکاری
حدود یک هفته پیش، مجلس شورای اسلامی در واکنش به «اقدامات خصمانه آمریکا، اسرائیل و آژانس» قانونی را تصویب کرد که به موجب آن، همکاری‌های فراپادمانی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به حال تعلیق درمی‌آید.
این قانون که به سرعت توسط مسعود پزشکیان به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد، چارچوب‌های نظارتی آژانس در ایران را محدود می‌کند و مأموریت برخی بازرسان را پایان‌یافته اعلام کرده است.
رفتن بازرسان؛ واکنش‌ها آغاز شد
روز گذشته توییت‌هایی از خبرنگاران نزدیک به آژانس و منابع غربی منتشر شد که تأیید می‌کردند تعدادی از بازرسان ارشد آژانس از ایران خارج شده‌اند. اگرچه هنوز آژانس بیانیه رسمی صادر نکرده، منابع غربی نگران «کور شدن دید آژانس» نسبت به برخی فعالیت‌های حساس در تاسیسات هسته‌ای ایران هستند.
«لارا روزن» خبرنگار ارشد آمریکایی در توییتی نوشت: «اگر تأیید شود که ایران برخی از دسترسی‌ها را لغو کرده، این تحول بزرگی در روابط تهران و آژانس خواهد بود و ممکن است دوباره پرونده را به شورای حکام یا حتی شورای امنیت بکشاند.»
رسانه‌های بین‌المللی نیز این تحولات را با دقت پیگیری کرده‌اند: رویترز در تحلیلی نوشت: «تعلیق همکاری ایران، احتمال هرگونه بازگشت سریع به توافق هسته‌ای را کمرنگ‌تر می‌کند و خطر افزایش تنش در خاورمیانه را بیشتر.»
بی‌بی‌سی در گزارش خود بر «روند کاهش شفافیت» در برنامه هسته‌ای ایران تمرکز کرده و گفته این اقدام می‌تواند دست آمریکا و اروپا را برای اعمال فشارهای دیپلماتیک و حتی تحریم‌های تازه باز کند.
المانیتور به نقش جنگ اخیر ایران و اسرائیل اشاره کرده و نوشته: «پس از ۱۲ روز جنگ، ایران حالا وارد فاز تدافعی دیپلماتیک شده و تعلیق همکاری با آژانس، بخشی از استراتژی توازن‌سازی در برابر بلوک غرب است.»
مسیر همکاری به کدام سو می‌رود؟
اگرچه ایران تأکید دارد که برنامه هسته‌ای‌اش همچنان صلح‌آمیز و تحت نظارت است، اما تعلیق همکاری‌های فراتر از پادمان و قطع بخشی از دسترسی‌های بازرسان، قطعاً تنش‌ها را افزایش خواهد داد.
با توجه به خروج تدریجی بازرسان، احتمال صدور قطعنامه جدید در شورای حکام، افزایش لفاظی‌های سیاسی در آمریکا و اسرائیل، و کاهش تمایل اروپا به میانجی‌گری، همکاری ایران و آژانس در مسیر تیره‌تری قرار گرفته است.
از سوی دیگر، در داخل ایران نیز نگاه امنیتی‌تر بر پرونده هسته‌ای غلبه یافته و به نظر می‌رسد بخشی از حاکمیت، همکاری گسترده با آژانس را به‌مثابه «نفوذ اطلاعاتی» تلقی می‌کند.
پس از جنگ اخیر، تعلیق همکاری با آژانس، نشان‌دهنده تغییر راهبرد ایران از تعامل مشروط به تقابل کنترل‌شده است. اگر مسیر فعلی ادامه یابد، نه تنها امید به احیای برجام به‌کلی از بین خواهد رفت، بلکه پرونده ایران ممکن است بار دیگر به شورای امنیت کشیده شود. در این میان، آژانس نقش دشواری خواهد داشت: میان حفظ اعتبار نظارتی خود و اجتناب از تشدید تقابل با تهران.
